Załącznik do Uchwały Nr XXV/220/16
Rady Miejskiej w Koronowie
z dnia 30 marca 2016 r.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2016 – 2019
MIASTO I GMINA KORONOWO
2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami (z uwzględnieniem zapisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r.).
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce.
3.1. Obowiązek sporządzania gminnych programów opieki nad zabytkami.
3.3. Sposoby opieki nad zabytkami w świetle zapisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
3.4. Opieka nad zabytkami jako zadanie własne gminy.
3.5. Organy ochrony nad zabytkami
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego.
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu.
4.2.1. Założenia wynikające ze strategii województwa kujawsko – pomorskiego.
4.2.2. Założenia wynikające ze strategii powiatu bydgoskiego.
4.2.3. Założenia wynikające z planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego.
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego.
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy wyznaczającymi kierunki polityki miasta i gminy Koronowo. Analiza dokumentów programowych miasta i gminy.
5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy.
5.2.1. Zarys historii obszaru gminy.
5.2.2.Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa kulturowego gminy
5.2.4. Zabytki archeologiczne.
5.2.5. Dziedzictwo niematerialne.
5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony – wykaz obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków.
5.4. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony – wykaz obiektów nieruchomych niewpisanych do rejestru zabytków
5.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy.
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy.
6.1. Analiza szans i zagrożeń. Słabe i mocne strony gminy.
7.1. Priorytety programu opieki.
7.2. Kierunki działań I zadania w zakresie opieki nad zabytkami.
8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami.
9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami.
10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami.
11. Realizacja i finansowanie przez gminę zadań z zakresu ochrony zabytków.
12. Monitoring gminnego programu opieki.
Przedmiotem opracowania jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy Koronowo, a jego głównym celem jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.
Dziedzictwo kulturowe to dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń utożsamiany z archeologią, architekturą i sztuką. Z niego czerpać można informacje o życiu i działalności naszych przodków. Zachowywanie tego dorobku dla przyszłych pokoleń powinno być naszym obowiązkiem i celem.
Zasoby kulturowe, położenie geograficzne oraz zabytki są wartością, która ma duży wpływ na rozwój miasta jak i całego regionu. Stąd potrzeba opieki i profilaktyki nad stanem i historycznym, właściwym obrazem zabytków. Opracowane wcześniej programy rewitalizacji czy konserwacji umożliwiają ich skuteczną rewitalizację. Wyjątkowe zabytki Koronowa i okolic stanowią nieocenione dziedzictwo kulturowe regionu. Dostarcza ono niezwykle bogaty materiał badawczy historykom, historykom sztuki i archeologom. Do dziś, z uwagi na walory przyrodnicze i krajobrazowe oraz bliskość Zalewu Koronowskiego, jest to jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc turystycznych województwa kujawsko – pomorskiego. Równie atrakcyjne przyrodniczo są liczne jeziora tego regionu, w tym pasmo jezior byszewskich.
Stworzenie podstaw zmierzających do inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu oraz upowszechnianie i promowanie dziedzictwa kulturowego będzie niezwykle pomocne przy realizacji stawianych przez Gminę celów.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Koronowo na lata 2016 – 2019 jest dokumentem, który nakreśla kierunki współpracy samorządu gminnego, właścicieli obiektów zabytkowych i Kujawsko – Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Tworzy ponadto politykę administracyjną w zakresie działań na rzecz zachowania, rewitalizacji i promocji zachowania zabytków i dziedzictwa kulturowego. Celem programu jest także podniesienie świadomości znaczenia zabytków w lokalnej tożsamości kulturowej. Jego rolą jest przyczynianie się także do istotnej poprawy stanu zasobów dziedzictwa kulturowego poprzez określenie koniecznych działań organizacyjnych, finansowych i realizacyjnych.
Przy tworzeniu tego dokumentu przeanalizowano opracowania strategiczne i planistyczne sporządzone dla województwa kujawsko – pomorskiego, Powiatu Bydgoskiego oraz Miasta i Gminy Koronowo.
Uwzględniono także zapisy strategii rozwoju społeczno-gospodarczego miasta i wynikające z nich uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i niezwykle ważnym elementem składowym opracowania okazały się zapisy wynikające ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy. Czynności związane z opieką nad zabytkami oraz wykorzystaniem zasobów środowiska kulturowego są zatem jednym z najważniejszych elementów polityki prorozwojowej miasta Koronowa i okolic. Miasto i gmina Koronowo w granicach powiatu bydgoskiego jest bowiem jednym z większych obszarów o tak dużym zróżnicowaniu kulturowym i krajobrazowym stanowiącym niezwykle cenny potencjał do dalszych działań na rzecz rozwoju regionu.
2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI.
Konstytucyjnym obowiązkiem Państwa (art. 5 i 6 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) jest ochrona dziedzictwa narodowego, stworzenie warunków upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. W art. 7, ust. 1, pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 594) określone zostały zadania własne gminy, które obejmują sprawy m.in. ładu przestrzennego, kultury, oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Podstawą prawną sporządzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Koronowo są przepisy wynikające z ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U . z 2003 r., Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami), z przywołaniem celów opracowania programu określonych w art. 87 ustęp 2 cytowanej ustawy. Ustawa ta wprowadziła obowiązek sporządzania przez gminy gminnych programów opieki nad zabytkami.
Zgodnie z art. 87 wymienionej ustawy, prezydent, burmistrz lub wójt sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Gminny Program Opieki nad zabytkami jest uchwalany przez Radę Miasta, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Program ogłaszany jest w Dzienniku Urzędowym Województwa.
Przyjęty przez Radę Miejską w formie uchwały Gminny program opieki nad zabytkami jest elementem polityki samorządowej. Powinien służyć podejmowaniu planowych działań dotyczących inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego.
Niniejszy Program przygotowany został zgodnie z metodologią przyjętą w Poradniku metodycznym opracowanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (opublikowanym w Kurierze Konserwatorskim Nr 3, 2009, s. 14-36 oraz na stronie internetowej www.nid.pl).
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Koronowo 2016-2019 zgodny jest w swych założeniach z rządowymi dokumentami o charakterze strategicznym sporządzonymi na poziomie ogólnokrajowym, samorządowymi na poziomie wojewódzkim i powiatowym oraz dokumentami strategicznymi miasta i gminy Koronowo..
Zgodnie z art. 21. Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami podstawę niniejszego Gminnego programu opieki stanowi opracowana i zaktualizowana Gminna Ewidencja Zabytków miasta i gminy Koronowo.
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Koronowo 2016-2019 jest kontynuacją Gminnego programu na lata 2008-2011 (przyjętego Uchwałą Rady Miejskie Koronowo w 2008 r.).
W opracowaniu niniejszego dokumentu, a zwłaszcza przy definiowaniu założeń programowych przydatne były opracowane przez Urząd Miejski w Koronowie sprawozdania z realizacji poprzedniego programu.
W sprawozdaniach tych przedstawiono główne kierunki realizowanej polityki samorządowej Gminy związanej z ochroną zabytków i opieką nad zabytkami w ostatnich latach.
Kolejnym dokumentami będącymi podstawą prawną dla Programu są:
1. ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95),
2. dokumenty programowe gminy:
1) Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Koronowo.
2) Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Koronowo.
4) Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy Koronowo.
5) Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.
7) Program „Turystyka szansą rozwoju miasta i gminy Koronowo”.
8) Dokumenty i opracowania Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Urzędu Miasta w Koronowie.
10) Dokumentacja fotograficzna.
12) Strony internetowych dotyczące miasta i gminy Koronowo.
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określiła główne cele gminnych programów opieki nad zabytkami, do których należą:
- włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
- uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,
- zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,
- wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,
- podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami,
- określenie warunków współpracy w właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,
- podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieki nad zabytkami.
Program opieki nad zabytkami jest dokumentem uzupełniającym w systemie planowania. Wyznacza cele i określa instrumentarium służące do ich osiągnięcia.
3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE (z uwzględnieniem zapisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 LIPCA 2003 r.).
3.1. Obowiązek sporządzania gminnych Programów opieki nad zabytkami określa zapis art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.) w tym ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
1. Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami.
2. Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu, w szczególności:
a. włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
b. uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,
c. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,
d. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,
e. podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami,
f. określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,
g. podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.
3. Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.
4. Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
5. Z realizacji Programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.
Uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, znajdują się w obowiązujących ustawach, w tym w:
1. ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.),
2. ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.),
3. ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150),
4. ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880),
5. ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z późn. zm.),
6. ustawie z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz.U. z 2001 Nr 13, poz. 123),
7. ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.).
Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w:
1. ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z późniejszymi zmianani),
2. ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539 z późniejszymi zmianami).
Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy:
1. ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z późniejszymi zmianami).
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami reguluje pojęcia zabytku, ochrony i opieki nad zabytkami, form ochrony, kompetencje organów ochrony zabytków, w tym administracji rządowej i samorządowej, formy finansowania i ewidencjonowania.
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wprowadziła pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami:
1. Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
2. Opieka nad zabytkiem w rozumieniu ustawy sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza i polega na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury.
Art. 7 Ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zmiana – art. 1 punkt 1 Ustawy z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw - regulują następujące formy ochrony zabytków:
1. Wpis do rejestru zabytków, który dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków:
- Zgodnie z art. 9. Ustawy do rejestru zabytków wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków informację o wpisie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej nieruchomości. Decyzja o wpisie do rejestru stanowi podstawę wpisu w katastrze nieruchomości, jak również informację o wpisie do rejestru zabytku nieruchomego ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
- Zgodnie z art. 10. Ustawy do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki konserwator zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę.
- Sposób prowadzenia rejestru oraz ewidencji zabytków określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. nr 113, poz. 661).
2. Uznanie za pomnik historii zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru lub parku kulturowego o szczególnej wartości dla kultury przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego,
3. Utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej; park kulturowy może utworzyć na podstawie uchwały rada gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków,
4. Ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Z uwagi na konieczność precyzyjnego odnoszenia się w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami do zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece na d zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), przyjęto za ustawą następujące definicje:
1. zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową,
2. zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt. 1,
3. zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt. 1,
4. zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem,
5. instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami – instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami,
6. prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań,
7. prace restauratorskie - działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań,
8. roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku,
9. badania konserwatorskie - działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich,
10. badania architektoniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń,
11. badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego,
12. historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg,
13. historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi,
14. krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze,
15. otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
3.3. Sposoby opieki nad zabytkami w świetle przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Według zapisów art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.) ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej, działań mających na celu:
1. zapewnienie warunków w prawnych, organizacyjnych finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,
2. zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,
3. udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,
4. przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,
5. kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,
6. uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Zgodnie z art. 5 ustawy opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega w szczególności na zapewnieniu warunków:
1. naukowego badania i dokumentowania zabytku,
2. prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,
3. zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,
4. korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,
5. popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
W myśl art. 6 ustawy ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:
1) zabytki nieruchome będące, w szczególności:
- układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,
- dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego,
- obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi,
- parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,
- miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
2) zabytki ruchome będące, w szczególności:
- dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
- kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,
- numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
- wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
- materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984),
- wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,
- przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności:
- pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,
- reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.
Art. 6 ustawy mówi również, iż ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.
W ustawie znajdują się zapisy precyzujące formy ochrony zabytków.
Art. 7 ustawy stanowi, iż formami ochrony zabytków są:
2) uznanie za pomnik historii,
3) utworzenie parku kulturowego,
4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
3.4. Opieka nad zabytkami jako zadanie własne gminy.
Obowiązki jednostek samorządowych określają zarówno przepisy ustawy z dnia 23
lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), jak również ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 r., Nr 16 poz. 95 1568 z późn. zm.).
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa obowiązki oraz kompetencje gminy w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Obowiązki są określone m.in. w art.22, pkt.4 narzucającym obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków, art.87 regulującym sporządzenie na okres czteroletni gminnych programów opieki nad zabytkami, oraz w art.18 i 19 nakazujących uwzględnianie zapisów tych programów przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania.
Ponadto w nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia z dnia 18 marca 2010 r., która weszła w życie 5 czerwca 2010 r., do art. 19 dodano ust. 1a wskazujący zabytki, których ochrona musi być bezwarunkowo uwzględniona w decyzjach o ustaleniu inwestycji celu publicznego, decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzjach o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej oraz decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Są to zabytki wpisane do rejestru wraz z ich otoczeniem oraz zabytki nieruchome, znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków.
Dodatkowo w artykułach 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71 i 72 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zawarte są szczegółowe określenia obowiązków samorządu dla objętych ochroną zabytków, które są własnością gminy lub są w jej posiadaniu.
Dodatkowo art. 81 i 82 regulują możliwość udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru przez organ stanowiący gminy, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale.
Na podstawie art. 96 istnieje także możliwość, iż wojewoda, na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, może powierzyć, w drodze porozumienia, prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej właściwości, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, gminom i powiatom, a także związkom gmin i powiatów, położonym na terenie województwa.
W Ustawie o samorządzie gminnym, w rozdziale 2, określone są zadania odnoszące się wprost lub pośrednio do ochrony zabytków.
Artykuł 6. 1. mówi, iż do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów, co za tym idzie również opieka nad zabytkami. Artykuł 7. 1. doprecyzowuje, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, co może się przekładać na działania związane z opieką nad zabytkami w kontekście: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, kultury fizycznej i turystyki, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, promocji gminy i współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Zgodnie z art. 89 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami organami ochrony zabytków są:
- Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków,
- Wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Artykuł 90. Ustawy stanowi, że:
1. Generalny konserwator zabytków jest sekretarzem lub podsekretarzem stanu w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Do zadań wykonywanych przez Generalnego Konserwatora Zabytków należy, w szczególności:
a. opracowywanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
b. realizacja zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz z koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju,
c. podejmowanie działań związanych z wspieraniem rozwoju regionalnego i realizacją kontraktów wojewódzkich w sprawach opieki nad zabytkami,
d. prowadzenie krajowej ewidencji zabytków i krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem,
e. wydawanie decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach określonych w ustawie oraz przepisach odrębnych,
f. organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania oraz stosowania przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
g. sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewódzkich konserwatorów zabytków,
h. promowanie badań naukowych w zakresie konserwacji zabytków,
i. organizowanie szkoleń dla służb konserwatorskich,
j. organizowanie konkursów promujących opiekę nad zabytkami, w tym przyznawanie wyróżnień, nagród pieniężnych lub rzeczowych,
k. opiniowanie wniosków o nadanie odznaki "Za opiekę nad zabytkami",
l. współpraca z organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków,
m. organizowanie szkoleń w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
n. podejmowanie działań dotyczących troski o zabytki związane z historią Polski, pozostające poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Do zadań wykonywanych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków należy w szczególności (art. 91.4. Ustawy),
a. realizacja zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
b. sporządzanie, w ramach przyznanych środków budżetowych, planów finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
c. prowadzenie rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie,
d. wydawanie, zgodnie z właściwością, decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych,
e. sprawowanie nadzoru nad prawidłowością prowadzonych badań konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działań przy zabytkach oraz badań archeologicznych,
f. organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
g. opracowywanie wojewódzkich planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja działań przy realizacji tych planów,
h. upowszechnianie wiedzy o zabytkach,
i. współpraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków.
Przy ministrze właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego działa Rada Ochrony Zabytków jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach realizacji polityki Rady Ministrów w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Przy Generalnym Konserwatorze Zabytków działa Główna Komisja Konserwatorska jako organ opiniodawczy do spraw działań konserwatorskich podejmowanych przy zabytkach. Przy Wojewódzkim Konserwatorze Zabytków działa Wojewódzka Rada Ochrony Zabytków jako organ opiniodawczy w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO.
4.1. Strategiczne cele Państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Koronowo jest zbieżny ze strategicznymi celami państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami.
Strategiczne cele Państwa w zakresie ochrony zabytków wytyczają:
1. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami.
2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013 i Uzupełnienie NSRK na lata 2004-2020.
3. Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2004 – 2020.
4. Strategia Rozwoju Powiatu Bydgoskiego.
5. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Kujawsko – Pomorskiego na lata 2004 – 2020.
1. Założenia wynikające z Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami.
Zabytki i ich wartości niematerialne są dobrem wspólnym, a dbałość o nie zakłada artykuł 82 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Obowiązkiem Państwa jest ochrona dziedzictwa kulturowego (art. 5 i 6 Konstytucji).
Polityka Państwa w dziedzinie ochrony zabytków powinna kształtować się tak, aby stworzyć mechanizmy dla potrzebnych w tym temacie działań. Pewnym rozwiązaniem może być dostosowanie tych mechanizmów do warunków gospodarki rynkowej.
Planowane działania powinny zmierzać w kierunku zmian organizacyjnych obejmujących rozszerzenie zakresu działań wszystkich inwestycji na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce.
Tezy do Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
W Tezach do Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajduje się szereg zapisów mających istotny wpływ na niniejszy dokument. Należą do nich zapisy określające cele Programu i zasady ochrony konserwatorskiej.
We wstępie do Tez określono główne cele programu, którymi jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem jest także stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich:
2. Zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości.
3. Zasady minimalnej niezbędnej ingerencji.
4. Zasady, zgodnie z którą usuwać należy to, co na oryginał działa niszcząco.
5. Zasady czytelności i odróżnialności ingerencji.
6. Zasady odwracalności metod i materiałów.
7. Zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie.
Wymienione zasady dotyczą zarówno konserwatorów, pracowników urzędów, profesjonalnych konserwatorów, restauratorów dzieł sztuki, konserwatorów architektów, urbanistów, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tym duchownych codziennych konserwatorów zabytkowych świątyń.
Cele działań objętych programem ochrony zabytków i opieki wyznaczone zostały w poniższych zakresach:
1. Uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami,
2. Działań o charakterze systemowym,
4. Dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania,
6. Współpracy międzynarodowej.
W rozdziale 2 „Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami”, zagadnienia zostały opisane w sposób określający po pierwsze cel, a następnie kierunki działania.
Dotyczy to w szczególności stanu zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych, stanu zabytków techniki, pomników historii, obiektów z Listy Dziedzictwa Światowego UNESCO, (dla tych tematów wspólnym jest utworzenie krajowej ewidencji w systemie cyfrowym oraz monitoring stanu i sposobów wykorzystania), stanu służb konserwatorskich, stanu opieki nad zabytkami i wreszcie stanu uregulowań prawnych.
Rozdział 3 „Działania o charakterze systemowym” mówi o powiązaniu ochrony zabytków z polityką ekologiczną, dotyczącą ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa oraz o wypracowaniu strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzeniu jej do polityk sektorowych.
W rozdziale 4 „System finansowania” omówione są aspekty stworzenia sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej.
W kolejnym, rozdziale 5 „Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania” omówione jest dokumentowanie poprzez tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach oraz stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji; wypracowanie spójnego systemu dokumentowania badań, stanu zachowania oraz określania i certyfikacji wartości zabytkowych, wspólnego dla wszystkich typów zabytków; monitorowanie - poprzez gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa oraz ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych.
Rozdział 6 „Kształcenie i edukacja”, porusza fundamentalne zagadnienie stałej pracy nad wzrostem świadomości, dotyczącym wartości dziedzictwa kulturowego i jego ochrony w życiu i prawidłowym funkcjonowaniu społeczeństwa.
W rozdziale 7 „Współpraca międzynarodowa” opisane są zagadnienia mające na celu wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie.
2. Założenia wynikające z Narodowej Strategii Rozwoju Kultury.
Ogólne wytyczne do programów gminnych zawiera przyjęta przez Radę Ministrów w dn. 21.09.2004 r. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 z uzupełnieniem NRK na lata 2004-2020 będąca rządowym dokumentem tworzącym ramy dla działań państwa w sferze kultury i polityki kulturalnej działającej w warunkach rynkowych i na niwie wspólnoty Polski i Unii Europejskiej.
Głównym celem strategii jest działanie na rzecz zróżnicowanego rozwoju kulturalnego poszczególnych regionów Polski. Za realizacją celów operacyjnych wymienionych w w/w Strategii odpowiedzialne są programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Programy te zakładają plan budżetu przeznaczony na ochronę dziedzictwa narodowego w poszczególnych latach budżetowych, rodzaje projektów rewitalizacji zabytków, sposób ich naboru i wyboru oraz wykaz podmiotów uprawnionych do ubiegania się o wsparcie finansowe.
Główne założenia Strategii dokumentu, wytyczające kierunki przy tworzeniu Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami to m.in. działania zmierzające do aktywnego zarządzania zasobami materialnego dziedzictwa kulturowego poprzez poprawę stanu zabytków, zwiększenie ich dostępności dla turystów, inwestorów, mieszkańców, min. poprzez adaptacje, zwiększenie atrakcyjności regionów poprzez wykorzystanie przez nie wartości wynikających z lokalnego zasobu dziedzictwa kulturowego oraz edukacja i wdrażanie metod nowoczesnego administrowania związane z ochroną i zachowaniem zabytków.
Beneficjentami Programu mogą być m.in. samorządowe instytucje kultury i jednostki samorządu terytorialnego. Zadania Programu będą realizowane poprzez:
Priorytet 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych, realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio:
- rewitalizacji historycznych obszarów miejskich,
- ochrony i zachowania krajobrazu kulturowego wsi,
- rewitalizacji, rewaloryzacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele inne niż kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parków i ogrodów,
- rewaloryzacji i konserwacji zabytków budownictwa drewnianego,
- rewaloryzacji zabytkowych cmentarzy oraz renowacji, ochronie i zachowaniu miejsc pamięci i martyrologii w kraju i za granicą,
- prowadzenia badań archeologicznych i zabezpieczenia zabytków archeologicznych,
- konserwacji zabytków ruchomych (niewchodzących w skład zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów w kraju i zagranicą,
- dokumentowania zabytków (w tym badania naukowe i inwentaryzacja) w kraju i za granicą,
- zabezpieczenia przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych,
- ochrony zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego.
Priorytet 2. Rozwój i konserwacja kolekcji muzealnych realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio:
- zakupu dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych,
- zakupu starodruków i archiwaliów,
- konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych w kraju i za granicą,
- wspierania muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych,
- dofinansowania wykonania kopii starodruków i inkunabułów.
W ramach opracowania Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 określono szereg Programów Operacyjnych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, były to:
4. Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury.
6. Promocja kultury polskiej za granicą.
7. Rozwój infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego oraz wzrost efektywności.
11. Rozwój inicjatyw lokalnych.
Na rok 2016 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił następujące programy:
3. Promocja literatury i czytelnictwa.
7. Rozwój infrastruktury kultury.
10. Promocja kultury polskiej za granicą 2017- Promesa.
W dziedzinie „ochrony nad zabytkami” najważniejszą rolę odgrywają:
1. Program Dziedzictwa Kulturowego – celem programu jest ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą, wspieranie działalności muzeów oraz popularyzacja kultury ludowej.
b) Wspieranie działań muzealnych.
c) Kultura ludowa i tradycyjna.
d) Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą.
e) Ochrona zabytków archeologicznych.
Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Kulturowego
Program „Dziedzictwo Kulturowe” realizowany jest w ramach dwóch komplementarnych priorytetów: rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych.
Strategicznym celem pierwszego priorytetu jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, poprawa stanu zachowania zabytków, zwiększanie narodowego zasobu dziedzictwa narodowego, kompleksowa rewitalizacja zabytków poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych, zwiększanie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji oraz ich udostępnianie na cele publiczne. Ważne jest także zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granice.
Kluczowe dla realizacji celów priorytetu są zadania prowadzące do zabezpieczenia, zachowania i utrwalenia substancji zabytku, w ramach priorytetu dofinansowania nie mogą zaś uzyskać projekty zakładające adaptację, przebudowę obiektów zabytkowych lub ich znaczącą rekonstrukcję. W pierwszej kolejności wsparcie otrzymywać będą obiekty najbardziej zagrożone oraz zabytki najcenniejsze wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO, uznane za Pomniki Historii oraz te, posiadające wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Biorąc pod uwagę fakt, że priorytet ma charakter ogólnopolski, szczególny nacisk kładziony jest też na projekty uwzględniające rolę zabytków w rozwoju turystyki. Dlatego istotnym celem priorytetu jest kierowanie pomocy dla cennych obiektów położonych na terenach uboższych gospodarczo i turystycznie, czego efektem będzie zwiększenie dostępności do zabytków, podniesienie atrakcyjności regionów i wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym.
Mimo że określone regulaminem zasady dopuszczają możliwość całkowitego finansowania zadania, to wsparcie takie będzie można otrzymać tylko w szczególnych przypadkach, gdy zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną i naukową, wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac
lub gdy stan zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac. Istotnym elementem branym pod uwagę przy ocenie organizatorów będzie ich doświadczenie, podejmowanie w przeszłości działań zmierzających do zabezpieczenia obiektu zabytkowego oraz umiejętność pozyskiwania innych niż ministerialne środków na realizację zadania, a także zdolność do maksymalnego wykorzystania w przyszłości potencjału dofinansowanej inwestycji.
Kluczowym efektem działań realizowanych w ramach priorytetu winno być stworzenie trwałych podstaw dla harmonijnego funkcjonowania obiektów zabytkowych we współczesnym, podlegającym dynamicznym, nierzadko nieodwracalnym zmianom
otoczeniu. Dzięki realizacji nakreślonych wyżej celów obiekty zabytkowe, zachowując status materialnych świadectw minionych wieków, pozostaną integralną, pełnoprawną częścią czasów obecnych i przyszłych.
Priorytet finansowany jest ze środków przyznawanych na podstawie rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 399 ).
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury zakłada działania na rzecz ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego szczególnie poprzez:
a) aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe,
b) tworzenie nowoczesnych rozwiązań organizacji finansów w sferze ochrony zabytków,
c) rewaloryzację zabytków i ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i społeczne,
d) zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości,
e) edukację celem podniesienia świadomości społecznej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego,
f) ochronę i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem za granicę.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami zgodny jest z Narodową Strategią Rozwoju Kultury NPK „Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego” i stanowi uszczegółowienie w zakresie dofinansowania zadań ze środków Ministra Kultury.
4.2. Relacje gminnego programu opieki wykonanymi na poziomie szczebla krajowego, wojewódzkiego i powiatowego.
4.2.1. Założenia wynikające ze Strategii Województwa Kujawsko – Pomorskiego 2004-2020.
W Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko - Pomorskiego jako podstawowe działanie przyjęto poprawę ładu przestrzennego i prawidłowości struktur przestrzennych. Ma to przyczynić się do ochrony dziedzictwa kulturowego województwa. Działania ukierunkowane są też na wsparcie opisu i inwentaryzacji zabytków, ich ochronę i rewitalizację, propagowanie dziedzictwa kulturowego, budowę infrastruktury zapewniającej ich bezpieczeństwo, promowanie tego bogactwa wśród mieszkańców oraz włączenie wiedzy w tym zakresie w programy kształcenia dzieci i młodzieży.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami zgodny jest ze Strategią Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
4.2.2. Założenia wynikające ze Strategii powiatu bydgoskiego.
Strategiczny kierunek rozwoju powiatu:
Leży w województwie kujawsko – pomorskim, obejmuje 8 gmin dookoła Bydgoszczy. 41% powierzchni to lasy, inne cenne przyrodniczo tereny to rezerwaty przyrodnicze, park krajobrazowy Dolina Dolnej Wisły, Zalew Koronowski. Znaczne ilości zabytków kultury materialnej w tym liczne dwory, pałace, ruiny zamków, obiekty sakralne i inne.
A. Wizja przyszłości i cel rozwoju powiatu.
Wizja strategii jest przełożeniem idei ekorozwoju na obraz funkcjonowania powiatu w przyszłości.
- rozwinięta ekologicznie turystyka,
- utworzone parki krajobrazowe,
- stworzona mapa pomników przyrody.
- wykorzystane walory przyrodnicze i kulturowe powiatu,
- wyznaczone i urządzone trasy turystyczne.
- integrowane działania w przestrzeni architektoniczne, planistyczne, projektowe,
- rozwinięte formy zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego
- podniesiony poziom estetyki miast i wsi.
a) wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych powiatu dla rozwoju turystyki,
b) budowa nowych, modernizacja istniejących oraz promocja szlaków turystycznych,
c) realizacja wspólnego i skutecznego programu promocji powiatu i gmin.
Strategia powiatu obejmuje wsparcie dla poczynań związanych z inwentaryzacją i ochroną dziedzictwa kulturowego.
Działania administracyjne skierowane są na ratowanie zabytków, zapewnienie im bezpieczeństwa, zagospodarowania, właściwego użytkowania oraz propagowania wśród społeczeństwa powiatu bydgoskiego. Wyznaczona została temu obszarowi i jego władzom rola turystycznego zagospodarowania terenu, gdyż bogaty jest w liczne zabytki i chronione prawem krajobrazy.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami zgodny jest ze Strategią Powiatu Bydgoskiego
4.2.3. Założenia wynikające z Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Kujawsko – Pomorskiego.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Kujawsko – Pomorskiego wyznacza cele polityki przestrzennej, zasady ich realizacji i zakłada kierunki działań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.
Przyjęto w planie ogólne zasady kompleksowych działań ochrony i rewaloryzacji zabytków, a także promowanie regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Kuj. – Pom. obejmuje:
1. Uwarunkowania środowiska kulturowego. Województwo charakteryzuje się znacznym bogactwem materialnego dziedzictwa kulturowego. Wśród obiektów pozostających pod ochroną konserwatorską znajdują się:
a. obiekty budownictwa i architektury, w tym obiekty zabudowy mieszkalnej, sakralnej, budownictwa obronnego, użyteczności publicznej i zabudowy przemysłowej,
2. Obszary w obrębie województwa specyficzne kulturowo:
a. obszary historycznej Ziemi Chełmińskiej (np. Toruń, Chełmno, Chełmża, Brodnica, Grudziądz),
b. obszary związane z dziedzictwem Piastów architektury romańskiej (np. Biskupin,
Mogilno, Kruszwica, Strzelno),
d. obszar dawnego osadnictwa holenderskiego w dolinie Wisły (np. .Chrystkowo, Nieszawka, Sosnówka),
e. pozostałe obszary (np. Doliny Drwęcy, Osy, Wisły).
Podstawowy elementem struktury osadniczej i gospodarczej województwa jest aglomeracja tworzona przez Bydgoszcz i Toruń ze względu na fakt, że koncentruje ona znaczącą część ogółu mieszkańców, potencjału gospodarczego i społecznego oraz zagospodarowania w zakresie infrastruktury technicznej i komunikacyjnej. Do obszaru aglomeracji należy 27 gmin, w tym też Gmina Koronowo.
Walory przyrodniczo – turystyczne.
Potencjał rozwojowy województwa kujawsko – pomorskiego to zarówno atrakcyjność zasobów środowiska naturalnego jak i bogactwo środowiska kulturalnego.
Mimo że większość terenów jest już w znacznym stopniu zainwestowana i użytkowana, to istnieją jeszcze potencjalne obszary rozwoju turystycznego.
W oparciu o waloryzację walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych wyróżniono najatrakcyjniejsze obszary, a wśród nich jest także rzeka Brda z dopływami i Zalew Koronowski.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami zgodny jest z Planem zagospodarowania przestrzennego Województwa Kujawsko – Pomorskiego
Celem Gminnego programu opieki nad zabytkami jest budzenie w społeczeństwie świadomości istnienia zabytków i potrzeby ich rewitalizacji oraz zwrócenie uwagi na istniejącą wspólnotę kulturową.
Identyfikacja z regionem powoduje pragnienie posiadania swojej „małej ojczyzny”. Związanej z odradzaniem się i kultywowaniem przyjętych wartości, obyczajów i tradycji. Coraz większą uwagę zwraca się na „korzenie”, historie miejsc wydarzeń z przeszłości z którymi można się i dzisiaj identyfikować. Przeszłość widoczna jest m.in. również w dziedzictwie kulturowym i zabytkach.
Innym zagadnieniem jest promocja dziedzictwa kulturowego regionu, które można realizować przez rozwój m.in. turystyki, w której dużą rolę maja zabytki, historyczne zespoły miejskie i wiejskie, legendy oraz imprezy związane z tradycjami.
Rozwój usług, handlu i rzemiosła usytuowany w zespołach staromiejskich, zespołach dworsko-parkowych i folwarcznych, zagrodach oraz innych obiektach można określić rozwojem zrównoważonym. Ograniczenie skali inwestycji może chronić historyczną strukturę przez „wpisywanie”, dostosowanie funkcji obiektu do nowych funkcji. „Rozwój zrównoważony” to także uzasadniona ekonomicznie ochrona dziedzictwa kulturowego. Wymaga to odpowiedzialności właścicieli i użytkowników za właściwy stan zachowania obiektów historycznych oraz aktywnego udziału samorządów w wykorzystaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego. Należy zatem akcentować wspólną dbałość o wartości historyczne i estetyczne architektury i przestrzeni.
5. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO.
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami programowymi wyznaczającymi kierunki polityki miasta i gminy Koronowo. Analiza dokumentów programowych.
Program opieki nad zabytkami zgodny jest z dokumentami gminnymi o charakterze strategicznym:
1. Strategią Rozwoju Miasta i Gminy Koronowo (przyjętą Uchwałą Rady Miejskiej w Koronowie).
2. Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Koronowo (przyjętym Uchwałą Rady Miejskiej w Koronowie).
3. Wieloletnim Planem Inwestycyjnym Gminy Koronowo (przyjętym Uchwałą Rady Miejskiej w Koronowie) oraz z dokumentami wyznaczającymi kierunki polityki przestrzennej miasta, jakimi są:
a. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Koronowo (przyjętym Uchwałą Rady Miejskiej w Koronowie).
b. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.
c. Lokalny Program Rewitalizacji.
d. Program „Turystyka szansą rozwoju miasta i gminy Koronowo”.
1. Strategia Rozwoju miasta i gminy Koronowo opracowana została celem wyznaczenia ogólnych kierunków działań.
Ze względu na posiadane atrakcyjne zasoby przyrodnicze i korzystne położenie w bezpośrednim sąsiedztwie Bydgoszczy, Gmina Koronowo będzie podlegała w ciągu najbliższych kilkunastu lat dynamicznym zmianom, które zadecydują o jej nowym obliczu.
Strategia ustala cele rozwojowe Gminy Koronowo w perspektywie najbliższych lat. Realizacja strategii rozwoju gminy to efektywne i racjonalne zarządzanie jej zasobami i potencjałami poprzez spójną koncepcję rozwoju we wszystkich najważniejszych dziedzinach.
Gmina Koronowo leży w północno-zachodniej części województwa Kujawsko-Pomorskiego w odległości ok. 25 km. od Bydgoszczy. Gmina liczy ponad 23 tys. mieszkańców, z czego ponad 10.600 osób mieszka w mieście Koronowo.
Geograficznie teren gminy znajduje się na pojezierzu południowo-pomorskim, a hydrograficznie w środkowej części zlewni rzeki Brdy, która przepływa przez malownicze tereny z kilkoma jeziorami i Zalewem Koronowskim. Gmina Koronowo zajmuje obszar 41.170 ha, w tym miasto 2.818 ha.
Funkcja turystyczno-wypoczynkowa, związana z walorami krajobrazowymi, przyrodniczymi i historycznymi gminy, skoncentrowana jest w części wschodniej i centralnej, głównie wzdłuż Zalewu Koronowskiego oraz wzdłuż rynny Jezior Byszewskich. Czynnikami rozwoju Gminy są zasoby przyrodniczo- krajobrazowe.
Na potrzeby Strategii przeprowadzono bilans słabych i mocnych stron, szans i zagrożeń rozwoju gminy. Bogatą historię miasta oraz liczne zabytki kultury materialnej uznano za silne strony Gminy Koronowo. W oparciu o zasoby materialnego dziedzictwa kulturowego określono rozwój turystyki, który stanowić ma o szansach rozwoju.
Do głównych zadań strategicznych włączono:
a. ochronę środowiska kulturowego i naturalnego,
b. wzbogacenie atrakcyjności turystycznej Koronowa poprzez wykorzystanie walorów historyczno-zabytkowych i krajobrazowych miasta oraz poprawę jego wizerunku i estetyki,
c. nasycenie wiejskich obszarów gminy formami turystyki aktywnej, poprzez wykorzystanie istniejących zabytków i walorów przyrodniczych oraz rozbudowę infrastruktury turystycznej,
d. dokończenie odbudowy obiektów zabytkowych,
e. zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne terenów Zalewu Koronowskiego, stworzenie infrastruktury dla turystyki oraz bazy wypadowej mieszkańców Bydgoszczy i okolic,
f. prowadzenie działań mających na celu poprawę estetyki miasta ze szczególnym uwzględnieniem centrum.
Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Koronowo przewiduje ponadto:
1. Podtrzymywanie historycznej i patriotycznej świadomości mieszkańców gminy,
2. Wspieranie działalności zespołów i kół ludowych,
3. Współpracę z sąsiednimi gminami w dziedzinie kultury i turystyki.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami zgodny jest ze Strategią Rozwoju Miasta i Gminy Koronowo.
1. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Koronowo.
Podstawowym celem Planu rozwoju lokalnego jest wskazanie zadań inwestycyjnych na terenie miasta planowanych do realizacji przy wsparciu z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.
W sferze dziedzictwa kulturowego zostały zidentyfikowane następujące zadania:
a. przebudowa nawierzchni ulic wraz z poprawą gospodarki wodno-ściekowej w starej części miasta Koronowa,
b. przebudowa wytypowanych ulic w Koronowie,
c. zabezpieczenie czynnych osuwisk w Koronowie,
d. budowa ścieżek pieszo-rowerowych na terenie miasta i gminy,
e. zagospodarowanie parku „Grabina”.
Określono ponadto działania niezbędne dla podniesienia dostępności do zasobów dziedzictwa kulturowego:
1. udostępnianie obiektów atrakcyjnych historycznie i turystycznie,
2. rozbudowę Punktu Informacji Turystycznej,
3. zorganizowanie wystawy archeologicznej i historycznej.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami zgodny jest z Planem Rozwoju Lokalnego.
2. Wieloletni Plan Inwestycyjny.
W Wieloletnim Planie Inwestycyjnym ujęto szereg zadań do realizacji (w tym też inwestycje konieczne dla zachowania dziedzictwa kulturowego (j. w. w pkt. 13.2).
3. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Koronowo.
Główne cele, zasady i zadania polityki przestrzennej, jak również instrumenty jej realizacji, wobec środowiska kulturowego, wyznaczone zostały w obowiązującym Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (uchwała Rady Miejskiej nr VI/70/15 z dn./ 25 marca 2015 dot. przyjęcia do realizacji Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Koronowo, wcześniejsze przyjęte uchwała RM nr XXXV/404/05 z dn.28.09.2005 r.0):
1. Uwzględniono i wskazano tereny i obiekty chronione na podstawie przepisów szczególnych, dotyczące: obiektów, zespołów i założeń ujętych w rejestrze zabytków oraz zespołów i obiektów ujętych w ewidencji zabytków. Ustalono w Studium zakres i zasady ochrony w/w obiektów.
2. Dokonano oceny zagrożeń wartości środowiska kulturowego.
3. Wskazano konieczność uporządkowania przestrzennego terenu zespołu urbanistycznego starego miasta Koronowa. Jako zagrożenie dostrzeżono nieprawidłowe z punktu widzenia konserwatorskiego łączenie nowej zabudowy z historyczną zabudową starego miasta oraz brak remontów wielu budynków zabytkowych w centrum Koronowa i zespołów pałacowych znajdujących się na terenie gminy Koronowo.
W Studium wyznaczone zostały kierunki i zasady ochrony środowiska kulturowego:
1. Zachowanie obiektów zabytkowych poprzez ich konserwację, rewaloryzację, adaptację do współczesnych potrzeb i wymogów,
2. Zachowanie i porządkowanie historycznych układów urbanistycznych oraz porządkowanie ich struktury przestrzennej,
3. Rozwój budownictwa w oparciu o istniejące zabytki na zasadzie kontynuacji cech przestrzennych – kształtowanie skali i formy nowej zabudowy
w nawiązaniu do historycznej, jako jej twórczej interpretacji,
4. Rozwój turystyki poprzez wykorzystanie zabytków architektury jako walorów krajoznawczych,
5. Utrzymanie stref ochrony konserwatorskiej,
6. Przekształcanie oraz waloryzację obiektów dysharmonijnych i obszarów zdegradowanych,
7. Podporządkowanie i wpisywanie nowej zabudowy w krajobraz.
Wyznaczono następujące kierunki działań:
1. Utrzymanie stref ochrony konserwatorskiej oraz ustalenie zasad postępowania w ich obrębie w procesie zagospodarowania terenu,
2. Podtrzymanie statusu ochronny obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa kujawsko – pomorskiego; ochroną proponuje się objąć obiekty ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków architektury i budownictwa,
3. Wyznaczanie obszarów i obiektów do przekształceń i waloryzacji oraz ustalenie zasad ich zagospodarowania (np. teren młynów przy ul.Bydgoskiej czy Pałac Opata przy ul. Klasztornej),
4. Opracowanie i realizacja programów konserwatorskich w celu ratowania najcenniejszych obiektów o walorach kulturowych,
5. Opracowanie i uchwalenie lokalnej polityki finansowej i preferencyjnej dla ratowania obiektów o walorach kulturowych, a także opracowanie systemu promocji dla nowo realizowanych obiektów o twórczych rozwiązaniach architektonicznych, w szczególności dla obiektów projektowanych i realizowanych w tradycyjnej konstrukcji i formie,
6. Opracowanie programu popularyzującego zagadnienia związane z miejscową tradycją budowlaną i zabytkami regionu.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami zgodny jest ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Koronowo.
4. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i plany odnowy.
Wyznaczone w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego kierunki polityki przestrzennej wobec środowiska kulturowego realizują sukcesywnie uchwalane miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i planów odnowy.
◦ Obowiązujące Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego dla Miasta i Gminy Koronowo
Uchwały dotyczące planów odnowy i rozwoju miasta i gminy Koronowo
- Uchwała Nr XXXI/361/09 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 25 marca 2009 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Dziedzinek”.
- Uchwała Nr V/47/11 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 23 lutego 20011 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Glinki”.
- Uchwała Nr XXXI/362/09 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 25 marca 2009 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Gogolinek”.
- Uchwała Nr XXXII/386/05 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 25 czerwca 2005 r. w sprawie „Zmiany uchwały z lutego 25 2005 w sprawie Przyjęcia Planu Rozwoju Miejscowości Gogolinek”.
- Uchwała Nr XXXI/364/09 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 25 marca 2009 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Gościeradz”.
- Uchwała Nr LXVI/3511/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 24 lutego 2010 r. w sprawie „Przyjęcia Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Koronowa 2009-2015”.
- Uchwała Nr XLV/490/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 27 stycznia 2010 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Lucim na lata 2010-2017”.
- Uchwała Nr IX/89/07 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 27 lipca 2007 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Rozwoju Miejscowości Mąkowarsko”.
- Uchwała Nr XXV/244/12 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 29 sierpnia 2012 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Nowy Jasiniec”.
- Uchwała Nr LVII/608/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 27 października 2010 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Popielewo”.
- Uchwała Nr XXX/363/05 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Rozwoju Miejscowości Salno”.
- Uchwała Nr XXV/243/12 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 29 sierpnia 2012 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Samociążek”.
- Uchwała Nr LVII/610/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 27 sierpnia 2010 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Stary Dwór”.
- Uchwała Nr XLV/491/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 27 stycznia 2010 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Tryszczyn”.
- Uchwała Nr XXX/360/05 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Wierzchucin Królewski”
- Uchwała Nr XXX/362/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Rozwoju Miejscowości Wilcze”.
- Uchwała Nr XXXI/363/09 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 25 marca 2009 r. w sprawie „Zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Wtelno”.
4. Lokalny Program Rewitalizacji.
Zagadnienia opieki nad zabytkami wynikają bezpośrednio z przyjętego przez Gminę Lokalnego Programu Rewitalizacji. Władze samorządowe określając kierunki rozwoju Gminy Koronowo oraz prowadząc politykę inwestycyjną, dążą do zapewnienia zgodności z dokumentami strategicznymi sporządzonymi na szczeblu powiatowym, wojewódzkim czy narodowym. Jednak dokumenty o zasięgu lokalnym odzwierciedlają wiernie lokalne potrzeby i możliwości finansowe.
Opracowanie Lokalnego programu rewitalizacji dla Gminy Koronowo pozwoli na zintegrowanie projektów inwestycyjnych z planem finansowym. Lokalny program rewitalizacji pozwoli nie tylko na optymalne planowanie i zarządzanie w zakresie polityki inwestycyjnej, ale również pozwoli na pozyskanie środków zewnętrznych finansowania inwestycji gminnych.
5. Program rewitalizacji postawił przed samorządem następujące cele:
1. Pobudzenie aktywności społecznej i gospodarczej.
2. Zwiększenie potencjału turystycznego.
3. Podniesienie konkurencyjności Gminy Koronowo względem innych ośrodków miejskich – zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i osiedleńczej.
4. Zwiększenie innowacyjności gospodarki lokalnej.
5. Zachowanie i rozwinięcie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego.
6. Kształtowanie nowego ładu przestrzennego.
7. Poprawa form, metod i efektów organizacji, zarządzania i finansowania gminy.
Realizacja zapisów Programu przyczyni się także do ograniczenia dysproporcji w zakresie przestrzennym oraz społeczno-gospodarczym Koronowa. Wyznaczono obszary, które szczególnie wymagają podjęcia zintegrowanych działań, aby tworzyły razem z pozostałą częścią miasta spójny organizm.
Program rewitalizacji wpisuje się całkowicie w zapisy działania, którego zasadniczym celem jest ożywienie społeczno-gospodarcze, w tym także zwiększanie potencjału turystycznego poprzez wsparcie kompleksowych projektów działań technicznych takich jak remonty, modernizacja infrastruktury podstawowej oraz renowacja zabudowy, w tym poszczególnych obiektów służących działaniom z zakresu kultury o wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym.
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Koronowa koresponduje z celem nadrzędnym Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego, którym jest zbudowanie struktur funkcjonalno-przestrzennych podnoszących konkurencyjność regionu i jakość życia mieszkańców. Zadania zawarte w Programie rewitalizacji Koronowa będą oddziaływać na realizację celów cząstkowych Planu. Na realizację celu składa się zwiększenie atrakcyjności regionu w wymiarze europejskim jako pochodnej jego walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego, wysokich standardów życia mieszkańców, sprawnych systemów infrastruktury technicznej i dogodnych powiązań ze światem zewnętrznym. Dzięki poprawie stanu infrastruktury, zabudowy miejskiej, w tym zabytków oraz estetyki przestrzeni oczekiwana jest ogólna poprawa wizerunku Gminy i wzrost jego atrakcyjności dla inwestorów, turystów oraz samych mieszkańców. Efektem tego będzie wzrost społeczno-gospodarczy gminy oraz długofalowo terenów do niego należących i ogólna poprawa warunków życia na tym terenie. Dzięki rozwojowi infrastruktury Gmina i jej zasoby staną się lepiej dostępne, a tym samym zostanie stworzona możliwość do pełnego wykorzystania ich potencjału.
Wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych na potrzeby turystyki – na realizację celu będą pozytywnie oddziaływać zadania dotyczące poprawy stanu środowiska naturalnego, renowacji zabytkowych obiektów i promocji Gminy.
Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami pokrywają się z celami Programu Rewitalizacji Koronowa oraz z następującymi priorytetami i działaniami Programu Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego:
Priorytet 4 – Ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego, ochrona dziedzictwa kulturowego województwa.
Działanie 4.4. Ochrona dziedzictwa kulturowego.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami wpisuje się ponadto w cele szczegółowe Strategii, w tym: B2. Wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych powiatu dla rozwoju turystyki i agroturystyki.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami wykazuje zgodność z zapisami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Koronowo.
W Studium przewidziano konieczność renowacji zabytkowych obiektów Miasta (głównie „Stare Miasto”), w aspekcie pełniejszego wykorzystania ich potencjału dla rozwoju funkcji turystycznej terenu oraz poprawę stanu infrastruktury, w tym drogowej w celu poprawy atrakcyjności inwestycyjnej – ze szczególnym uwzględnieniem dzielnicy poprzemysłowej. Gminny program opieki nad zabytkami koresponduje także z zapisami Studium w zakresie konieczności ochrony środowiska naturalnego, w tym z zapisami dotyczącymi konieczności melioracji terenu oraz wzmocnienia terenów osuwiskowych i ochrony zlewni rzeki Brdy.
Opracowując Gminny program opieki nad zabytkami zwrócono szczególną uwagę na konieczność zachowania szczególnej dbałości o estetykę i stan techniczny obiektów dziedzictwa kulturowego oraz infrastruktury poprzez poprawę stanu zabudowy zabytkowych obiektów na terenie „Starego Miasta”, poprawę ogólnej estetyki przestrzeni.
Cele Programu są zbieżne z założeniami Strategii, w tym także z misją rozwoju funkcji turystycznej i ogólną poprawą warunków życia jego mieszkańców, przy jednoczesnej trosce o walory środowiska naturalnego.
◦ 6. Program „Turystyka szansą rozwoju miasta i gminy Koronowo”.
◦ Problematyka związana bezpośrednio i pośrednio z turystyką dotycząca miasta i gminy Koronowo zawarta jest w: kierunkach zagospodarowania przestrzennego oraz kierunkach ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego.
◦ W programie podkreślono potrzebę wzmocnienia roli Koronowa jako regionalnego centrum obsługi ruchu turystycznego o charakterze pobytowym i krajoznawczym.
◦ W ramach ochrony dziedzictwa kulturowego jednostek osadniczych proponowane są następujące działania:
1. rewaloryzacja zabytkowego układu urbanistycznego Miasta Koronowa,
2. ochrona zasobów kulturowych Koronowa poprzez eliminację ruchu samochodowego z jego zabytkowego centrum.
Gminny program opieki nad zabytkami jest zgodny ze wszystkimi dokumentami strategicznymi Gminy Koronowo.
5.2. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO MIASTA I GMINY KORONOWO.
5.2.1. ZARYS HISTORII MIASTA I GMINY KORONOWO.
Historia obecnego Koronowa nierozerwalnie związana jest ze sprowadzeniem do nieodległego Byszewa konwentu cystersów. W 1250 r. Mikołaj Zbrożek skarbnik księcia inowrocławskiego przekazał cystersom Byszewo oraz osiem wsi na uposażenie klasztoru. W 1253 r. książę Kazimierz zatwierdził fundację klasztoru cystersów w Byszewie.
W 1283 r. książę inowrocławski Ziemomysł zezwolił cystersom na lokację ośrodka miejskiego na prawie średzkim, na terenie wsi Byszewo. Lokację miasta jednak nie zrealizowano. Przyczyną było m.in. zniszczenie klasztoru przez krzyżaków. W wyniku porozumienia pomiędzy byszewskimi cystersami a biskupem włocławskim, w 1288 r. z zawarto umowę gdzie na drodze zamiany przejęta została na własność wieś Smeysze (obecne Koronowo). Korzystana lokalizacja zaowocowała budową kościoła i klasztoru w latach 1289 – 1350.
Z 1315 r. pochodzi pierwsza informacja, że klasztor w Koronowie był już pobudowany. Jednak skala inwestycji wskazuje na ich kontynuację. Przekazanie przez klasztor koronowski tegoż roku 60 grzywien na budowę katedry gnieźnieńskiej sugeruje zakończenie budowy zarówno kościoła jak i klasztoru. Nową lokację klasztoru początkowo nazwano Szczęśliwą Doliną (łac. Feli Vallis), później Jasną Doliną (łac Clara Vallis). Ponieważ w średniowieczu cystersi często nazywali swoje klasztory "Corona Mriae" lub w skrócie "Corona” to od łacińskiej nazwy w XV w. przyjęła się nazwa miasta "Koronowo”.
Założenie miasta w 1370 r. poprzedzone było dwoma aktami lokacyjnymi z 1359 r. i z 1368 r. wystawionymi przez króla Kazimierza Wielkiego. Natomiast z 1399 r. pochodzi pierwsza informacja o istnieniu pieczęci miejskiej z berłem i koroną.
W latach 1382-1396 na terenie miasta lokacyjnego został zbudowany gotycki kościół początkowo p.w. Bożego Ciała, a następnie Św. Andrzeja.
W 1599 r. w wyniku przebudowy świątynia otrzymała cechy renesansowe i barokowe. Obecnie obiekt jest kościołem filialnym.
W pobliżu Koronowa w rejonie wsi Łąsko Wielkie-Wilcze w dniu 10 października 1410 r. doszło do walk pomiędzy siłami zakonu krzyżackiego, a wojskami polskimi, która zakończyły się zwycięstwem Polaków. Jednak rok później w wyniku najazdu wojsk krzyżackich miasto zostało zajęte i zniszczone przez Krzyżaków.
Druga połowa XV w. przyniosła wieloletnią stabilizację społeczno-gospodarczą, korzystną dla rozwoju miasta. Nadane w latach 1476 r. i 1484 r. przez króla Kazimierza Jagiellończyka przywileje na dwa jarmarki i cotygodniowego targu wzmocniły pozycję miasta. Ponadto dogodne położenie sprzyjało handlowi zbożem, drewnem oraz lokalnej produkcji garncarskiej i browarniczej. W mieście i okolicy funkcjonowały młyny i tartaki.
Dnia 18 października 1523 roku biskup Mikołaj Mściwy, sufragan gnieźnieński, konsekrował kościół oraz siedem ołtarzy. Była to rekoncyliacja po wcześniejszych profanacjach i zniszczeniach. W 1549 – 1567 latach opat Adam Mirowski ufundował szpital dla ubogich i kościół p.w. Św. Ducha. Obiekty te zostały rozebrane w 1832 r.
Odnowiony przez opata Adama Mirkowskiego przywilej lokacyjny w 1563 r. zapewniał miastu dalszy korzystny rozwój czego przykładem było ufundowanie kościoła i szpitala Św. Ducha. W XVI w. przy klasztorze funkcjonowała szkoła.
Wiek XVII przyniósł Polsce czas niszczycielskich wojen szwedzkich. Szczególnie dotkliwe były lata 1655-1657. Większość miast Rzeczpospolitej, w tym i Koronowo, w wyniku działań wojennych i dużych kontrybucji nakładanych przez Szwedów była zrujnowana.
W 1656 r. Koronowo najechali Szwedzi, którzy splądrowali i zniszczyli miasto oraz kościół i klasztor. Później Koronowo było wielokrotnie napadane i niszczone. Kres tym katastrofalnym działaniom przyniósł pokój oliwski zawarty 3 maja 1660 r. Okres późniejszy to czas stopniowej odbudowy miasta. W latach 1686–1706 okazały gotycki kościół cystersów został przebudowany, a jego wnętrze otrzymało barokowy wystrój. Natomiast na przełomie XVII/XVIII w. powstała rezydencja opata.
Kolejny upadek miasta nastąpił w 1717 r., w okresie wojny północnej. Zawleczone przez obce wojska choroby spowodowały pomór i duże wyludnienie oraz zniszczenie miasta. Pewną próbą wydźwignięcia Koronowa z kryzysu społeczno-gospodarczego było nadanie przez króla Augusta III Sasa w 1750 r. prawa odbywania dwóch kolejnych jarmarków rocznie.
W 1772 r., po pierwszym rozbiorze Polski Koronowo znalazło się w granicach państwa pruskiego, w Obwodzie Nadnoteckim. W okresie istnienia Księstwa Warszawskiego, w latach 1807-1815 Koronowo włączone było w granice departamentu bydgoskiego. Trwałą zmianę i utratę niepodległości przyniosły ustalenia Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. W wyniku nowego podziału administracyjnego przeprowadzonego przez administrację pruską Koronowo weszło w skład regencji bydgoskiej, w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Wkrótce władze pruskie przystąpiły do sekularyzacji majątków klasztornych, w jej wyniku w 1819 r. nastąpiła kasata zakonu cystersów, a zabudowania klasztorne przekształcono w więzienie, które tę funkcje pełni do dnia dzisiejszego. Skutki rozbiorów Polski w końcu XVIII w. istotnie wpłynęły na zmianę struktury społecznej oraz przeobrażenia w charakterze wyznaniowym mieszkańców Koronowa. Do miasta zaczęła napływać ludność niemiecka dla której na rynku w 1831 r. wybudowano kościół ewangelicki. Trzecią grupą społeczną byli Żydzi, którzy przy ul. Szkolnej w 1856 r. wznieśli synagogę. Ponieważ w 1938 r. znaczna część tej grupy wyznaniowej udała się na emigrację pozostali jej członkowie sprzedali synagogę koronowskiemu Towarzystwu Gimnastycznemu Sokół. Obiekt zachował się do dnia dzisiejszego, natomiast po 1945 r. rozbiórce uległ zbór ewangelicki na rynku. Z początku lat 60. XIX w. pochodzą informacje, iż w mieście funkcjonowała szkoła katolicka, ewangelicka i żydowska.
Na początku lat 80. XIX w., polscy kupcy, przemysłowcy i rzemieślnicy powołali w mieście Towarzystwo Przemysłowe, a powstałe w 1888 r. Towarzystwo Ludowe, skupiło przede wszystkim robotników. Przemysł w Koronowie bazował na 3 tartakach, 2 młynach, bekoniarni, rzeźni miejskiej, fabryce cementu oraz na 3 cegielniach.
Łączne zatrudnienie w przemyśle nie przekraczało 350 osób. Wzrost liczby ludności przyczynił się także do budowy dwupiętrowego szpitala w 1898 r. Kwestię transportu i komunikacji rozwiązano uruchamiając w 1895 r. linię kolei wąskotorowej, która połączyła Koronowo z Bydgoszczą. W Morzewcu przez Mochle, Wojnowo i Sicienko miasto uzyskało dodatkowe połączenie z Nakłem, w ramach sieci Wyrzyskiej Kolei Powiatowej. W 1900 r. oddana do użytku została elektrownia.
Na początku XX w. zwiększająca się produkcja i ilość lokalnych towarów wymagała dodatkowych wielkogabarytowych możliwości transportu, które mogła zapewnić normalnotorowa linia kolejowa. Prace nad jej uruchomieniem podjęto w 1907 r. budując most kolejowy i inne przeprawy, w tym monumentalny kamienno-ceglany wiadukt w Buszkowie. Uruchomienie nowego połączenia kolejowego z Tucholą nastąpiło w 1909 r. W 1912 r. została też zapewniona stała komunikacja autobusowa pomiędzy Bydgoszczą a Koronowem przez Towarzystwo Akcyjne.
Jedną z ważniejszych inwestycji związanych z rolnym charakterem okolic Koronowa było wybudowanie w 1907 r. rzeźni miejskiej. Wśród innych branż które funkcjonowały w pierwszych trzech dekadach były m.in.: Fabryka machin i narzędzi rolniczych - B. Nowak, Fabryka i skład maszyn rolniczych - J. Słomski, Fabryka powozów luksusowych - J. Batos, Fabryka win i skup zwierząt rzeźnych - A. Kopecki. Pobór czystej wody i większe wymogi sanitarne przyczyniły się do uruchomienia w 1913 r. miejskich wodociągów. Tego samego roku przy Rynku oddany został przebudowany i powiększony ratusz. I wojna światowa która rozpoczęła się w 1914 r. zakończyła się podpisaniem w dniu 11 listopada 1918 r. rozejmu pomiędzy państwami ententy a Niemcami w Compiègne. Powrót Koronowa do Rzeczpospolitej dały postanowienia traktatu Wersalskiego z 28 czerwca 1919 r. Po ich ratyfikacji 10 stycznia 1920 r., w sześć dni później tj. 26 stycznia 1920 r. do miasta wkroczyły oddziały wojska polskiego armii gen. Hallera pod dowództwem pułkownika Wacława Przeździeckiego. Z tym też dniem władzę nad miastem przejęła administracja polska. W ramach nowego podziału administracyjnego miasto znalazło się do 1938 r. w województwie poznańskim, w powiecie bydgoskim. Kolejny podział Polski trwający od 1938 r. do początku września 1939 r. sprawił iż Koronowo i powiat bydgoski włączone zostało do województwa pomorskiego. Gospodarkę miasta w okresie międzywojennym determinowało głównie rolnictwo i przemysł drzewny. Ważne zadania edukacyjne realizowana była na bazie zreorganizowanego szkolnictwa powszechnego i Publicznej Szkoły Dokształcającej Przemysłowo - Kupieckiej - czteroletniej szkoły wydziałowej oraz zawodowej. W życiu kulturalnym Koronowa znaczącą rolę odgrywały: Towarzystwo Ludowe, Towarzystwo Czytelni Ludowych, Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" oraz Towarzystwo Upiększania Miasta Koronowa. Potrzeba krzewienia kultury fizycznej mocno popularyzowanej przez koronowskiego „Sokoła” miała zapewne ważny wpływ na budowę przez lokalną społeczność w 1931 r. stadionu sportowego ze strzelnicą.
W dniu 3 września 1939 r. do Koronowa wkroczyły wojska hitlerowskie i do początku 1945 r. rozpoczął się okres wieloletniej krwawej okupacji. Pod koniec października 1939 r. doszło do aresztowania i następnie rozstrzelania w pobliskim lesie w Srebrnicy 12 obywateli Koronowa.
Podczas 6 letniej okupacji Koronowo w ramach regencji bydgoskiej włączone zostało do niemieckiej Prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie. Wyzwolenie miasta spod okupacji niemieckiej przyniosło wkroczenie w dniu 26 stycznia 1945 r. wojsk radzieckich. W 1968 r. jubileusz 600-lecia Koronowo uroczyście obchodziło m.in. sesją Rady Narodowej Miasta i Gminy, wydaniem monografii oraz licznymi imprezami i konkursami dla mieszkańców Koronowa.
Po II wojnie światowej impulsem rozwojowym dla miasta stała się wieloletnia inwestycja związana z budową zapory wodnej, elektrowni w Samociążku i stworzenie sztucznego Jeziora Koronowskiego obecnie Zalewu Koronowskiego, a utworzenie dużego akwenu wodnego otoczonego lasami przyczyniło się do rozwoju turystyki. Budowa hydroelektrowni i Zalewu wynikała ze zwiększającego się zapotrzebowania na energię elektryczną. Koncepcja budowy tamy i siłowni była opracowana już w czasach II Rzeczypospolitej. W latach 1956-62 zbudowane zostały zapora i hydroelektrownia, a także spiętrzono wody Brdy. W rezultacie powstał sztuczny zbiornik wodny o powierzchni 1660 ha i długości 36 km. Budowa zapory i Zalewu przyczyniła się do urozmaicenia, ożywienia i uatrakcyjnienia krajobrazu tej części doliny Brdy oraz powstania rejonu turystyczno-wypoczynkowego o zróżnicowanych funkcjach.
Zachodnia część terenu gminy Koronowo należy do Krajny, historycznej krainy w Polsce, która początkowo była częścią Pomorza, a w 2 połowie X w. została przyłączona do państwa Polan. W kolejnych dziesięcioleciach utracona i odzyskana w 1 połowie XII w. Od 1 połowy XIII w. wschodnia część Krajny oraz południowa Pomorza została związana z księstwem kujawskim. Na połowę XIII w. przypada działalność fundacyjna księcia inowrocławskiego Kazimierza I Konradowica i sprowadzenie cystersów do Byszewa.
Większość miejscowości na terenie gminy Koronowo, istniejące lub założone, swoje pierwsze źródłowe informacje zawdzięczają cystersom byszewskim, a następnie koronowskim. Wśród najwcześniej wymienionych, a stanowiących uposażenie klasztoru oprócz Byszewa było m.in. Salno (1250 r.).
W sprawie utworzenia klasztoru w Byszewie, w 1253 r. poświęcone były obrady kapituły generalnej cystersów. Niespokojna sytuacja polityczna w tej okolicy sprawiła, iż pierwsi zakonnicy przybyli do Byszewa w 1256 r. Dla nowego klasztoru jednostka macierzystą było opactwo sulejowskie. W 1283 r. doszło do zniszczenia klasztoru przez Krzyżaków. Po przeniesieniu konwentu do wsi Smeysche (ob. Koronowo), w 1286 r. rozpoczął się wieloletni proces budowy murowanego zespołu klasztornego. Dla zapewniania realizacji tej inwestycji zwiększeniu uległo uposażenie cystersów, gdyż w 1288 r. pojawia się szereg nowych miejscowości w tym m.in: Lucim, Łąsko Wielkie i Więzowno. W 1 połowie XIV w. w wyniku zakupu do lokalnego rycerstwa własność cysterska uległa powiększeniu o następujące wsie: Gościeradz, Mąkowarsko i Wtelno. W 1404 r. został zapisany cystersom przez króla Władysława Jagiełło - Wierzchucin Królewski. Jedną z większych wsi w XVII w. był Gogolinek, który darowany został bydgoskim jezuitom. Dawny pograniczny charakter gminy Koronowo akcentuje Nowy Jasiniec, który w XIII w. był siedzibą kasztelana z Serocka, a do początku XIV w. jednym z grodów książąt pomorskich. Zajęty przez Krzyżaków w XIV w., w latach 1466-1772 stał się siedzibą starostów niegrodowych. W 1772 r. obszar gminy Koronowo znalazł się pod zaborem pruskim w regencji bydgoskiej. Intensywniejszy rozwój na tym terenie zarysował się w połowie XIX w., szczególnie kiedy nastąpiło uruchomienie linii kolei wąskotorowej w 1895 r. łączącej Bydgoszcz z Koronowem oraz normalnotorowej w kierunku na Tucholę, w 1909 r. W dniu 26 stycznia 1920 r. z chwilą wkroczenia do miasta oddziałów wojska polskiego władzę nad miastem przejęła administracja polska.
5.2.2.CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
Obszar gminy i miasta Koronowa z racji bogatej historii związanej, między innymi, z położeniem na pograniczu pomorsko - wielkopolskim i kujawskim, a usytuowanej na wschód od Wisły polskiej ziemi zajętej ongiś przez Państwo Krzyżackie, posiada wiele cennych turystycznie miejsc i obiektów kultury materialnej.
Do najważniejszych zasobów historycznych gminy należy zaliczyć zespoły i obiekty architektury zabytkowej wraz z przekazami historycznymi im towarzyszącymi:
1. Średniowieczny układ urbanistyczny z czasów Kazimierza Wielkiego wraz z krajobrazowym położeniem miasta („Szczęśliwa Dolina”),
2. Zespół poklasztorny - cysterski z kościołem parafialnym Wniebowzięcia NMP stanowiący kompleks o wysokiej atrakcyjności turystycznej, a w nim:
Bazylika, trójnawowa z zespołem kaplic, prezbiterium oraz dolną częścią transeptu
będącą przykładem monumentalnej architektury wczesnogotyckiej z lat 1289 - 1315 oraz trójnawowy korpus z rzędem kaplic przy nawie północnej z 1 poł. XIV w., a także kaplice przy nawie południowej z początku XVII w.; całość posiadająca zewnętrzny wystrój architektoniczny zbarokizowany, niezależnie od ogólnej struktury gotyckiej. Bogate, wyjątkowo atrakcyjne turystycznie, wnętrze kościoła, z gotyckim sklepieniem gwiaździstym w prezbiterium, barokowym sklepieniem kolebkowym z lunetami nad nawą główną, sklepieniami krzyżowymi w nawach bocznych, z wystrojem barokowym i rokokowym: barokowym ołtarzem głównym wypełniającym całą szerokość prezbiterium z obrazami Bartłomieja Strobla z 1647 r. („Adoracja NMP” w polu środkowym), ze stallami i amboną z poł. XVIII w., barokowymi i rokokowymi ołtarzami w nawie głównej i bocznych kaplicach oraz rokokowym drewnianym chórem muzycznym i prospektem organowym z 2 poł. XVIII w.,
Zabudowania poklasztorne, dwupiętrowe, przylegające od południa do transeptu i prezbiterium kościoła, wzniesione na miejscu wcześniejszego klasztoru cystersów z XIV w., w stylu baroku na przełomie XVII i XVIII w., złożone z czterech skrzydeł i wirydarza pośrodku stanowiące od kasacji klasztoru w 1819 r. więzienie,
Dawna rezydencja opata zbudowana za czasów opata Gnińskiego na przełomie XVII i XVIII w., również barokowa i włączona do zespołu więziennego,
3. Kościół Św. Andrzeja z końca XIV w. na skarpie wznoszącej się z rynku ku wschodowi, (negatywna jest bliskość drogowej trasy przelotowej) - gotycki, trzynawowy z zamkniętym trójbocznie prezbiterium i kwadratową wieżą od zachodu, ze szkarpami na narożach; w 1599 r. przebudowano w stylu renesansu wnętrze, szczyty, wieżę (obecnie nakryta barokowym hełmem), zaś w.1752 r. zniszczone sklepienie wymieniono na drewniane stropy. Wyposażenie kościoła jest barokowo - rokokowe, z interesującym późnobarokowym ołtarzem głównym z 1740 r., a w nim obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w srebrnej sukience.
4. Dawna synagoga przy ul. Szkolnej.
5. Młyn wodny z poł. XIX w. (tzw. Diabelski Młyn) - o drewnianej konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą, z zachowanym kołem młyńskim.
6. Dwa domniemane grodziska wczesnośredniowieczne z XI - XIII w.: na Górze Łokietka (w pobliżu rezerwatu „Grabina”) o kwadratowym zarysie, oraz na Górze Św. Jana o nieckowatym kształcie.
7. Zabytkowa zabudowa miejska z 1 i 2 poł. XIX w. (Pl. Zwycięstwa, ul. Kościuszki, Sienkiewicza), w tym późnoklasycystyczny ratusz z 1 poł. XIX w.
Przekazy historyczne. Szczególnie interesujące w Koronowie są wątki historyczne związane z dziejami zakonu Cystersów na ziemiach polskich (Szlak Cystersów) i z historią wojen krzyżackich w 1 poł. XIV w. oraz z rozwojem Koronowa jako ośrodka rzemieślniczo - handlowego od XV do XIX w.
Na obszarach wiejskich znajduje się wiele zespołów i obiektów zabytkowych:
1. Zabytkowe wsie, często pochodzenia cysterskiego, o zachowanym układzie
osadniczym, niejednokrotnie z zachowanymi XIX-wiecznymi drewnianymi chałupami.
1. Buszkowo: zespół wiejski z kościołem i cmentarzami ewangelickimi,
2. Byszewo: Pierwsza siedziba Cystersów, przeniesiona do Koronowa ok. 1290r.,
3. Gościeradz : wzmiankowany w XIII w., od 1304 r. - własność cysterska, od XVIII w. - wieś szlachecka,
4. Lucim: chałupy drewniane, o konstrukcji zrębowej z 2 poł. XIX w.,
5. Łąsko Wielkie : wzmiankowana w 1288 r., od 1358 r. - w posiadaniu Cystersów,
6. Mąkowarsko: chałupy z XIX w., o konstrukcji sumikowo – łątkowej,
7. Wierzchucin Królewski: wieś nadana klasztorowi Cystersów w 1253 r.
1. Byszewo: Usytuowany na wzniesieniu opadającym stromo ku rynnie jeziornej - kościół parafialny p.w. Św. Trójcy z ok. 1651 r. rozbudowany z wcześniejszego z XV lub XVI w., przebudowany w 2 poł. XVIII w. (dodanie kaplic, sklepienia w nawie, hełm na wieży). Wystrój wnętrza bogaty – barokowy i rokokowy: zróżnicowane sklepienia, interesująca rokokowa belka tęczowa, w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w srebrnych koronach z 1 poł. XVIII w., chór muzyczny wsparty na dwóch filarach z prospektem organowym w stylu rokoka o bogatej ażurowej dekoracji, konfesjonały, ławy kolatorskie, liczne obrazy, portrety trumienne, płyty epitafijne itd. Atrakcyjność wzbogacona poprzez otoczenie starodrzewu dębowego, murowaną dzwonnicę z przełomu XVIII i XIX w. oraz walory widokowe.
2. Łąsko Wielkie: Kościół par. p.w. Św. Anny - barokowy murowany, zbudowany przez Cystersów na niewielkim wzniesieniu w r. 1765., odnowiony gruntownie w 1892 r. Wyposażenie wnętrza rokokowe z okresu budowy, w ołtarzu głównym obrazy z 2 poł. XIX w.: w polu środkowym „Przemienienie” wg Rafaela. Dzwonnica klasycystyczna murowana z ok. poł. XIX w.; w arkadzie tablice upamiętniające bitwę z Krzyżakami z 10.10.1410 r. i ku czci poległych w czasie II wojny światowej. Grobowce i płyty kamienne z XIX w. także na cmentarzu przykościelnym.
3. Mąkowarsko: Kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca z lat 1790-1791, powiększony i przekształcony w końcu XIX w.; nawa dwuprzęsłowa zbliżona do kwadratu, część nowsza z elewacją zachodnią utrzymana w formach pseudobarokowych. Wystrój barokowy: tęcza zamknięta półkoliście z barokowym krucyfiksem z XVIII w., ołtarz główny z pocz. XVIII w., trójosiowy, chrzcielnica regencyjna z ok. 1740 r., dwa konfesjonały rokokowo - klasycystyczne.
4. Wierzchucin Królewski: Na miejscu dawnego kościoła - pseudobarokowy kościół par. p.w. Św. Piotra i Pawła z l. 1930-1931, o rokokowym wystroju wnętrza; w pobliżu kościoła głaz narzutowy z datą 1752 oraz alfą i omegą - znaleziony w czasie rozbiórki dawnej świątyni.
5. Wtelno: Usytuowany na niewielkim wzniesieniu barokowy kościół par. p.w. Św. Michała Archanioła zbudowany w l. 1785-1787 z fundacji opata koronowskiego A.J.Chrząstkowskiego, przedłużony w 1863 r. i powiększony o kaplice, a w 1908 r. uzupełniony o neobarokową kwadratową wieżę nakrytą hełmem baniastym z latarnią. Wyposażenie rokokowe: w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pocz. XVII w. w srebrnych sukienkach, także rokokowe inne obrazy z XVIII w., ołtarze boczne, ambona i prospekt organowy.
3. Zespoły dworsko - parkowe oraz parki podworskie
1. Bieskowo: Dwór zbudowany w końcu XIX w., parterowy z użytkowanym poddaszem, przy dworze pozostałości parku ze stawem.
2. Glinki: Dwór zbudowany w k. XIX w., parterowy, nakryty dachem dwuspadowym
3. Gościeradz : Dworek wzniesiony w 1933 r. wg projektu Leona Wyczółkowskiego i K. Sulisławskiego na miejscu podarowanego malarzowi w 1922 r. dworku z parkiem, stanowił miejsce zamieszkania artysty przez wiele lat i bazę wypadową w rejon Pomorza, szczególnie Borów Tucholskich (rysunki cisów, dębów itd.). Niestety obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania; park dworski prywatny o pow. 1,58 ha założony w XIX w.
4. Huta: Dwór z ok. poł. XIX w., eklektyczny, o cechach neogotyckich i neoklasycystycznych; w ryzalicie od frontu szczyt z krenelażem i wieżyczkami w narożnikach; park krajobrazowy z XIX w., z dwoma stawami.
5. Koronowo - Iwickowo : Park dworski o pow. 15,68 ha założony w XIX w.
6. Koronowo-Lipinki: Park dworski o pow. o,7 ha z XIX w.
7. Krąpiewo : Dwór z 1 poł. XIX w. - murowany, parterowy, rozbudowany w 4 ćw. XIX w. - o skromnych cechach klasycystycznych, z mansardami. Park krajobrazowy o pow. 2,36 ha z 2 poł. XIX w. z jeziorem.
8. Lucim: Dwór z XVIII w. rozbudowany w latach 20. XX w.; parterowy, z mieszkalnym poddaszem, dach dwuspadowy.
9. Łąsko Wielkie: Dwór zbudowany w 1921 r., parterowy nakryty dachem dwuspadowym.
10. Morzewiec: Park dworski o pow. 1,15 ha, założony w XIX w.
11. Nowy Dwór : Zespół dworsko - parkowy, park dworski o pow. 0,95 ha z XIX w.
a. wiadukt kolejowy linii Koronowo - Tuchola zbudowany w 1909 r., w Buszkowie,
b. most kolejki wąskotorowej na rzece Brdzie w Koronowie,
c. spichlerz plebański z XVIII w., drewniany, konstrukcji sumikowo - łątkowej, o dachu dwuspadowym, wnętrze nakryte stropem belkowym w Byszewie.
5.Stanowiska archeologiczne - 1293 stanowisk archeologicznych na terenie miasta i gminy Koronowo.
Nowy Jasiniec : ruiny zamku we wsi o bogatych tradycjach historycznych położonej w średniowieczu na pograniczu pomorsko - wielkopolskim, w latach 1309 - 1454 w rękach Krzyżaków: zachowane mury zewnętrzne zamku kamienno-ceglanego, z końca XIV w., wielokrotnie niszczonego i odbudowanego, w otoczeniu fosa ze śladami podstawy mostu oraz pozostałości ziemne przedzamcza. W jeziorze odkryto znaleziska średniowiecznych militariów oraz elementy wystroju zamku.
Gościeradz : grodzisko wczesnośredniowieczne z zespołem 12-u zabytkowych dębów i dwóch lip („Gaj Wyczółkowskiego”).
Łąsko Wielkie - Wilcze: rejon miejsca bitwy z Krzyżakami w 1410 r.,
Miejsca związane z walkami w okresie II wojny światowej (np. pozycje obronne 9 Dywizji Piechoty na linii rynny jezior Byszewskich) i martyrologią żołnierzy oraz miejscowej ludności (cmentarze),
Miejsca związane z osobą artysty Leona Wyczółkowskiego:
2. Pomnik nagrobny na cmentarzu przykościelnym we Wtelnie;
3. Tablica na ścianie kościoła umieszczona w 50-ą rocznicę śmierci malarza, w 1986 r.
IV. Prawna ochrona kulturowa walorów historycznych gminy.
Miejsce ochrony zabytków w dokumentach programowych Gminy Koronowo.
O bogatych wartościach zabytkowych nie tylko samego miasta Koronowa, ale i gminy świadczy fakt, że aż w 31 sołectwach wyznaczone zostały obszary objęte strefami ochrony konserwatorskiej A, B, C i W, w których działania inwestycyjne należy prowadzić zgodnie z przepisami i uzgadniać z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Strefy „A” występują w następujących sołectwach: Buszkowo, Byszewo, Gościeradz, Huta, Krąpiewo, Lucim, Łąsko Wielkie, Mąkowarsko, Nowy Dwór, Nowy Jasiniec, Tryszczyn, Wierzchucin Królewski, Wiskitno, Wtelno, Witoldowo.
Najwięcej stref archeologicznych (W) występuje w sołectwach: Gościeradz, Nowy Jasiniec, Samociążek, Tryszczyn i Wtelno.
Rygory ochronne stanowią czynnik pozytywny, gdyż nie tylko zwracają uwagę na walory dóbr kultury i bronią ich nienaruszalnej tożsamości, ale i dają gwarancję lepszego ich wyeksponowania i interpretacji.
Dokonanie ogólnej charakterystyki zasobu zabytków znajdujących się na terenie miasta i gminy Koronowo ma na celu określenie obiektów i zespołów obiektów, które należy chronić i otoczyć opieką. Skuteczna opieka nad zabytkami wymaga od samorządu, nie tylko wiedzy dotyczącej wartości zabytków zlokalizowanych na terenie, ale także dostrzegania występujących problemów i reagowania na pojawiające się zagrożenia.
W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Koronowo w dziale „Kierunki rozwoju” w pkt. 5. przedstawiono „Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej.”
Przedstawiono w tym dokumencie następujące strefy ochrony konserwatorskiej:
Strefa "A"- strefa pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, do bezwzględnego zachowania.
Wytyczne konserwatorskie dla strefy "A":
1. Zachowanie zasadniczych proporcji wysokościowych zabudowy kształtujących sylwetę zespołu miejskiego,
2. Zachowanie rozplanowania ulic i placów z zachowaniem ich szerokości, przekroju, nawierzchni z utrzymaniem historycznych linii zabudowy oraz wysokości i proporcji budynków, geometrii dachów, materiałów wykończeniowych,
3. Zachowanie historycznego podziału działek lub nawiązanie do dawnych podziałów,
4. Zachowanie zabudowy historycznej, jej konserwacja i rewaloryzacja,
5. Zachowanie, konserwacja i rewaloryzacja historycznej zieleni,
6. Dostosowanie nowej zabudowy do historycznej, z nawiązaniem form współczesnych do lokalnej, wartościowej tradycji architektonicznej oraz dążenie do likwidacji obiektów dysharmonizujących.
Na obszarze strefy "A" wymagane jest:
a. Uzgadnianie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkiej działalności inwestycyjnej, podziałów geodezyjnych, zmian sposobu użytkowania, prac ziemnych, remontów, modernizacji, adaptacji, uzupełnień zabudowy, zdobienia brył architektonicznych, wprowadzania małych form architektonicznych, wprowadzania elementów reklamy wizualnej,
b. Prowadzenie - na koszt inwestora - badań archeologicznych wyprzedzających wszelką działalność budowlaną.
W ramach strefy "A" konserwator zabytków może warunkować swoją akceptację wymogiem wykonania dodatkowych badań, dokumentacji, analiz itp. na koszt inwestora.
Strefa "B"- strefa ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru w skali nowej zabudowy. Strefa "B" jest równoznaczna ze strefą "OW" -obserwacji archeologicznej.
Wytyczne konserwatorskie dla strefy "B"
1. Zachowanie historycznego układu ulic, linii zabudowy, proporcji i wysokości zabudowy,
2. Zachowanie historycznego podziału działek,
3. Zachowanie zabudowy historycznej, jej konserwacja i rewaloryzacja,
4. Zachowanie, konserwacja i rewaloryzacja historycznej zieleni, parków i cmentarzy,
5. Dostosowanie nowej zabudowy do historycznej,
6. Usuwanie obiektów dysharmonizujących.
Na obszarze strefy "B" wymagane jest:
Uzgadnianie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków: remontów, modernizacji, adaptacji, zmian sposobu użytkowania obiektów zabytkowych, uzupełnień zabudowy, wprowadzania małych form architektonicznych, wprowadzenia nowych inwestycji, prac ziemnych.
Strefa „E” - obejmuje obszar stanowiący zabezpieczenie właściwego eksponowania zespołu zabytkowego, głównie wyznacza tereny wyłączone spod zabudowy lub określa jej nieprzekraczalne gabaryty.
Wytyczne konserwatorskie dla strefy "E”:
1. Zabezpieczenie właściwego eksponowania zespołów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków,
2. Ochrona przed powstaniem dominant widokowych, jak budowle wielokondygnacyjne, czy wielkoformatowe tablice reklamowe,
3. Zachowanie historycznych relacji przestrzennych,
4. Ustalenie nieprzekraczalnych gabarytów i wysokości zabudowy nowowprowadzanej.
Na obszarze strefy "E" wymagane jest:
Wprowadzenie nowych inwestycji po uzyskaniu pozytywnej opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Strefa „W” - strefa ochrony archeologicznej obejmująca obszary występowania stanowisk archeologicznych rozpoznanych i potencjalnych.
Wytyczne konserwatorskie dla strefy „W”: Na obszarze strefy dopuszcza się działalność inwestycyjną pod warunkiem przeprowadzenia wyprzedzających badań archeologicznych na koszt inwestora.
Na obszarze strefy "W" wymagane jest:
1. Wszelkie prace ziemne prowadzone w granicach strefy wymagają uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
2. Szczegółowy zakres i rodzaj niezbędnych badań archeologicznych określony zostaje na etapie uzgodnienia projektu budowlanego i wydania decyzji. Egzemplarz dokumentacji badań archeologicznych podlega po ich zakończeniu nieodpłatnemu przekazaniu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków.
Zgodnie z obowiązującymi ogólnie przepisami prawa wymaga się, aby:
1. każdy, kto przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu tego przedmiotu właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, wójta gminy,
2. w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, odkryty przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem, obowiązkowo: wstrzymać wszelkie roboty mogące uszkodzić lub zniszczyć odkryty przedmiot, następnie zabezpieczyć, przy użyciu dostępnych środków, ten przedmiot i miejsce jego odkrycia, oraz niezwłocznie zawiadomić o tym Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, wójta gminy.
W ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków znajdują się następujące obiekty zabytkowe w strefach ochrony konserwatorskiej, usytuowane na terenie gminy Koronowo
1. zespół wiejski -strefa "B",
2. zespół kościelny (d.ewangelicki) -strefa "A",
3. wiadukt kolejowy i młyn wodny -strefa "A",
4. dwa cmentarze ewangelickie -strefy "B",
5. wiadukt kolejowy (drugi) -strefa "B",
6. stacja kolejowa -strefa "B" ,
7. stanowiska archeologiczne –strefa "W",
- punkt osadniczy z okresu rzymskiego,
- osadnictwo kultury amfor kulistych, kultury łużyckiej-pomorskiej, z okresu rzymskiego, późnośredniowieczne i nowożytne,
- osada kultury łużyckiej-pomorskiej,
- punkt osadniczy z wczesnej epoki brązu, ślad osadnictwa kultury łużyckiej,
- ślad osadnictwa z okresu rzymskiego, osada wczesnośredniowieczna, ślad osadnictwa z późnego średniowiecza,
- osada kultury łużyckiej-pomorskiej i nowożytnej.
1. z espół wiejski -strefa "B" i "C",
2. zespół kościelny -strefy "A”, „B" i "C",
3. cmentarz rzymsko-katolicki -strefa "B".
1. cmentarz ewangelicki -strefa "B".
1. zespół wiejski -strefa "B",
2. stanowiska archeologiczne -strefa "W",
- punkt osadniczy okres rzymski,
- punkt osadniczy z wczesnego średniowiecza, osada z późnego średniowiecza i nowożytna.
1. dwór i kolonią mieszkaniową -strefa "B",
2. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
3. cmentarz poepidemiczny -strefa "B",
4. stanowiska archeologiczne – strefa "W",
- ślad osadnictwa z neolitu schyłkowego, punkt osadniczy nowożytny,
- ślad osadnictwa z mezolitu, punkt osadniczy z późnego średniowiecza i nowożytny,
- punkt osadniczy kultury amfor kulistych.
1. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
1. cmentarz ewangelicki -strefa "B".
1. zespół wiejski -strefa "B",
2. zespół dworsko-parkowy i folwark -strefa "A" i "B”,
3. stanowiska archeologiczne -strefa "W",
- osada kultury łużyckiej, ślad osadnictwa -wczesne średniowiecze, punkt osadniczy -późne średniowiecze,
- ślad osadnictwa -mezolit, osada -późne średniowiecze,
- cmentarzysko -kultura pomorska,
- cmentarzysko -kultura pomorska i kultura grobów kloszowych.
1. zespół dworsko-parkowy -strefa "A",
2. cmentarz rodzinny -strefa "B",
3. zespół folwarczny -strefa "B".
1. zespół klasztorny cystersów -strefa "A" i "W",
2. kościół p.w. św. Andrzeja -filialny -strefa "A" i "W",
3. młyn wodny -strefa "A" i "W",
4. dzielnica starego miasta -"A" i "W",
5. cmentarz żydowski -strefa "A" i "W",
7. synagoga -strefa "A" i "W",
8. most kolejki wąskotorowej nad rzeką Brdą -strefa "A" i "W",
9. zespoły folwarczne: Iwickowo, Janowo i Lipinki -strefa "B",
10. obszar otaczający średniowieczny zespół urbanistyczny oraz zespół klasztorny cystersów -strefa "E",
11. stanowiska archeologiczne -strefa "W",
- punkt osadniczy - kultura łużycko-pomorska,
- osada kultury łużycko-pomorskiej,
- osada kultury łużycko-pomorskiej, punkty osadnicze z okresu rzymskiego i czasów nowożytnych,
- osada kultura łużycka-pomorska, punkty osadnicze z XI-XII w i późnośredniowieczna,
- ślad osadnictwa kultura pucharów lejkowatych, osada kultura łużycko-pomorska, punkt osadniczy okres rzymski,
- domniemane grodzisko późnośredniowieczne,
- ślad osadnictwa późnośredniowiecznego, osada okres nowożytny,
- osada kultury łużycko-pomorskiej, ślad osadnictwa okres rzymski, osada okres nowożytny,
- ślady osadnictwa łużycko-pomorskiego i z okresu rzymskiego,
- ślad osadnictwa kultury pucharów lejkowatych, osady kultury łużyckiej okresu rzymskiego,
- punkt osadniczy okres rzymski i nowożytny,
- ślady osadnictwa -mezolit, wczesna epoka brązu, osada okres rzymski.
1. zespół dworsko-park i folwarczny -strefa "A" i "B".
1. zespół folwarczny z dworem -strefy "A" i "B",
2. zespół wiejski -strefa "B",
3. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
4. wiadukt kolejowy -strefa "B",
5. stanowiska archeologiczne -strefa "W",
- osady wczesnośredniowieczne i nowożytne,
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej, osady późnośredniowieczne i nowożytne,
- ślad osadnictwa z epoki kamienia, osadnictwo kultury łużyckiej i nowożytna,
- osady kultury łużycko-pomorskiej,
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej,
- osady kultury łużycko-pomorskiej i nowożytne,
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej.
1. cmentarz ewangelicki -strefa "B."
1. zespół wiejski -strefa "B",
2. zespół kościelny -strefa "A",
3. schyłkowo-neolityczne, osady,
4. cmentarz rzymsko-katolicki -strefa "B",
6. stanowiska archeologiczne -strefa "W",
- punkt osadniczy kultura pomorska,
- ślad osadnictwa kultury amfor kulistych, osady kultury łużycko-pomorskiej,
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej, ślad nowożytny,
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej,
- osada kultury amfor kulistych.
1. zespół wiejski -strefa "B" i "G",
2. zespół kościelny -strefa "A",
3. zespół dworca PKP -strefa "B",
4. cmentarz rzymsko-katolicki -strefa "B",
5. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
6. stacja kolejowa -strefa "B",
7. Rybkowo –zespół folwarczny -strefa "B",
8. Łakomowo -cmentarz ewangelicki - strefa "B",
9. Sokole-Kuźnica -cmentarz ewangelicki -strefa "B",
10. Wymysłowo -cmentarz ewangelicki -strefa "B",
- stanowiska archeologiczne - strefa"W",
- punkt osadniczy kultura łużycko-pomorska,
- punkty osadnicze kultury łużycko-pomorskiej i nowożytny,
- osada kultura łużycko-pomorska,
- osady kultury łużycko-pomorskiej, późnośredniowieczna i nowożytna,
- osady kultury łużycko-pomorskiej, ślady osadnictwa średniowiecznego, osady nowożytne,
- punkt osadniczy z wczesnego średniowiecza i osada nowożytna,
- osada kultur wczesnej epoki brązu i osady kultur łużycko-pomorskiej,
- osady kultur łużycko-pomorskiej, ślady osadnictwa z okresu rzymskiego wczesnego średniowiecza, osady późnośredniowieczne i nowożytne,
- osady średniowieczne i nowożytne,
- punkt osadniczy kultury łużyckiej,
- ślady osadnictwa z epoki kamienia, kultury łużycko-pomorskiej, z okresu rzymskiego, z wczesnego średniowiecza, osady późnośredniowieczna i nowożytna
- osada kultury łużyckiej i nowożytna,
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej,
- 24.ślad osady neolitycznej, kultura amfor kulistych, kultury łużyckiej, osada z okresu rzymskiego i nowożytna.
1. zespół dworsko-parkowy i folwark -strefa "A",
3. cmentarz ewangelicki -strefa "B".
1. zespół wiejski - strefa "B" i "G",
2. cmentarz ewangelicki - strefa "B",
3. ruiny zamku i przedzamcze -strefa "A",
4. stanowiska archeologiczne -strefa "W",
- osada późne średniowiecze -okres nowożytny,
- punkty osadnicze -epoka kamienia, kultura łużycka i późne średniowiecze,
- punkt osadniczy -epoka kamienia, późne średniowiecze,
- cmentarzysko -kultura łużycka,
- osada -późne średniowiecze -okres nowożytny,
- punkty osadnicze -kultura łużycka, wczesne średniowiecze,
- punkty osadnicze -epoka kamienia, okres rzymski, wczesne średniowiecze, późne średniowiecze,
- punkty osadnicze -wczesne i późne średniowiecze,
- obozowisko -paleolit schyłkowy –mezolit.
1. dwa cmentarze ewangelickie –strefy "B".
1. zespół wiejski -strefa "B" stanowiska archeologiczne -strefa "W",
2. ślad osadnictwa z mezolitu, osada kultury łużycko-pomorskiej.
1. zespół wiejski -strefa "B",
2. cmentarz ewangelicki -strefa "B".
1. cmentarz poepidemiczny -strefa "B",
2. zespół wiejski -strefa "B".
1. cmentarz ewangelicki, strefa "B" stanowiska archeologiczne -strefa "W”,
2. obozowisko -paleolit schyłkowy, osady -kultura łużycka, późne średniowiecze.
1. zespół dawnego kościoła ewangelickiego - strefa "B",
2. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
3. stanowiska archeolog. -strefa "W",
- osady z okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza,
- ślady osadnictwa z mezolitu, neolitu, osady kultury łużyckiej, z okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza,
- ślady osadnictwa mezolitycznego, kultury łużyckiej z okresu rzymskiego,
- punkty osadnicze kultury łużyckiej, okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza",
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej i osada wczesnośredniowieczna,
- ślad osadnictwa mezolitycznego i punkt osadniczy z okresu rzymskiego,
- punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej.
1. cmentarz ewangelicki, strefa "B".
1. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
2. zespół wiejski -strefa "B",
3. Bieskowo -zespół folwarczny -strefa "B".
1. cmentarz ewangelicki -strefy "B".
2. cmentarz choleryczny -strefy "B".
1. zespół wiejski -strefa "B",
2. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
4. Morzewiec -park podworski i zespół folwarczny, strefa "A" i "B" ,
5. stanowiska archeologiczne -strefa "W"
- ślad osadnictwa - epoka brązu, punkt osadniczy -wczesne średniowiecze,osada - późne średniowiecze,
- obozowisko - paleolit schyłkowy, osada -kultura pucharów lejkowatych, kultura łużycka, punkt osadniczy - późne średniowiecze,
- obozowisko - mezolit, osada - kultura łużycka,
- punkty osadnicze - neolit, późne średniowiecze.
SOŁECTWO WIERZCHUCIN KRÓLEWSKI
1. zespół wiejski -strefa "B",
2. zespół kościelny -strefa "A",
3. cmentarz ewangelicki i rzymsko-katolicki -strefa "B",
1. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
2. zespół dworski -strefa "B".
1. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
2. zespół wiejski -strefa "B",
Wilcze Gardło –zespół leśniczówki -strefa "B" stanowiska archeolog. –strefa "W"
- ślad osadnictwa mezolitycznego, osada i cmentarzysko kultury pomorskiej, punkt osadniczy –nowożytny,
- ślad osadnictwa mezolitycznego, osady kultury łużycko-pomorskiej, osady z okresu rzymskiego, punkt osadniczy wczesnośredniowieczny, osady późnośredniowieczne i nowożytne,
- osada kultury łużyckiej, ślad osadnictwa z okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza, osady późnośredniowieczna i nowożytna,
- ślad osadnictwa neolitycznej kultury pucharów lejkowatych, punkt osadniczy kultury łużycko-pomorskiej, osada nowożytna,
1. park podworski -strefa "A",
2. zespół folwarczny z kolonią mieszkaniową -strefa "B”,
3. cmentarz ewangelicki -strefa "B",
4. zespół wiejski -strefa "B".
- zespół wiejski, strefa "B" -zespół kościelny, strefa "A" -dwa cmentarze ewangelickie, strefy "B",
Wtelenko -zespół dworski, strefa "B”
- stanowisko archeologiczne Wtelno: cmentarzysko epoka żelaza, strefa "W"
- stanowisko archeologiczne Wtelno: punkty osadnicze -epoka żelaza, późne średniowiecze, strefa "W"
- stanowisko archeologiczne Wtelno: ślad osadnictwa -epoka żelaza, osada -późne średniowiecze. strefa "W"
- stanowisko archeologiczne Wtelno, ślad osadnictwa -epoka kamienia, osada -późne średniowiecze, strefa "W".
1. zespół dworsko parkowy, strefa "A" i "B" -cmentarz ewangelicki, strefa "B.
5.2.2. ZABYTKI NIERUCHOME OBJĘTE PRAWNYMI FORMAMI OCHRONY.
Charakteryzując zasoby zabytków znajdujących się na terenie miasta i gminy Koronowo podzielono je wg wspomnianych klasyfikacji na zabytki nieruchome, zabytki ruchome i archeologiczne. W literaturze przedmiotu zabytki nieruchome dzieli się, z uwagi na ich znaczenie oraz formę ochrony i opieki, na cztery zasadnicze części:
1. Obiekty objęte szczególną ponadnarodową ochroną sprawowaną poprzez wpis na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO.
2. Zabytki objęte krajowymi prawnymi formami ochrony, do których zaliczamy:
b) utworzenie parku kulturowego,
d) ustanowienie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
3. Obiekty zabytkowe wpisane w ewidencji zabytków (gminnej, powiatowej, wojewódzkiej).
4. Pozostałe obiekty nigdzie nie zakwalifikowane, a godne zauważenia i objęcia opieką.
Pomniki historii i parki kultury.
Miasto Koronowo nie posiada obiektów o nadzwyczajnym znaczeniu w skali globu lub kraju, takich jak zabytkowe obiekty, czy zespoły wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO oraz Listę Pomników Historii. Również do chwili obecnej na terenie miasta nie został utworzony żaden park kulturowy. Na terenie miasta i gminy Koronowo znajdują się 34 obiekty wpisane do Rejestru Zabytków i 529 obiektów w ewidencji zabytków.
Ochrona ustalona w planach zagospodarowania przestrzennego:
Kolejną omawianą formą ochrony zabytków jest ustanowienie ochrony zabytków w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Miasto i Gmina Koronowo na dzień opracowania niniejszego programu nie posiada, dla całego miasta, aktualnego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dysponuje jedynie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Koronowo, które obecnie jest aktualizowane oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dla poszczególnych obszarów miasta i gminy.
W Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art.19.1) wymienione zostały zabytki, które należy uwzględnić przy opracowywaniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Są to zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków wraz z ich otoczeniem oraz inne zabytki nieruchome, znajdujące się w Gminnej ewidencji zabytków oraz parki kulturowe.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa takie formy ochrony jak:
a. wpis do rejestru zabytków, prowadzonego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,
b. uznanie za pomnik historii, czyli zabytek nieruchomy wpisany do rejestru,
c. utworzenie parku kulturowego, którego celem jest ochrona krajobrazu kulturowego, ale także zachowanie charakterystycznych terenów z zabytkami nieruchomymi miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej,
d. ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (Art. 7), którego projekt konsultowany jest z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,
e. sporządzenie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego jest swoistym aktem kierownictwa wewnętrznego określającym politykę przestrzenną gminy.
Na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami każda gmina prowadzi Gminną Ewidencję Zabytków, która stanowi podstawę do sporządzenia Programu Opieki nad Zabytkami. Ewidencję tę prowadzi się w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych Wojewódzką Ewidencją Zabytków (Art. 21 i 22, Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). Zabytki umieszczone w takim rejestrze zyskują podstawę prawną do objęcia ich odpowiednią ochroną w formie zapisu w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.
Na mocy art. 5 ustawy właściciel lub posiadacz zabytku powinien zapewnić warunki:
- naukowego badania i dokumentowania zabytku,
- prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,
- zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,
- korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,
- popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
Ustawa z dnia 23 lipca 200 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (oprócz obowiązków tj.: prowadzenia gminnej ewidencji zabytków, uwzględniania ochrony zabytków przy sporządzaniu strategii rozwoju, studiów uwarunkowań i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego) w art. 87 przewiduje również obowiązki gminy dotyczące sporządzenia i uchwalenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.
- przyjęty przez radę gminy, po konsultacji z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,
- ogłoszony w wojewódzkim dzienniku urzędowym,
- realizowany przez burmistrza miasta i gminy.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy. Godne uwagi są tu kwestie:
- ładu przestrzennego, ochrony środowiska oraz gospodarki wodnej,
- kultury, w tym bibliotek gminnych oraz ochrony zabytków i opieki nad nimi,
Jednym z najcenniejszych zabytków miasta Koronowa jest średniowieczny układ urbanistyczny. Cenną wartością kulturową miasta są liczne pomniki poświęcone postaciom związanym z Koronowem i z jego regionem. Inną grupę obiektów świadczących o historii miasta stanowią pamiątkowe głazy kamienne z tablicami oraz inne tablice pamiątkowe montowane na budynkach i kościołach dla upamiętnienia wydarzeń z historii miasta i gminy. Godnym zauważenia i objęcia opieką są przydrożne kapliczki, krzyże i pomniki kultu religijnego znajdujące się na terenie miasta i gminy. Stan zachowania tych obiektów jest ogólnie dobry, wymaga jednak zabiegów konserwatorskich. W tym zakresie miasto w ostatnich latach, corocznie przywraca blask dawnej świetności pomnikom najbardziej dotkniętym destrukcją. Opracowanie kompleksowego programu renowacji wraz z ich inwentaryzacją stanowiłoby ważny element w Lokalnym Programie Rewitalizacji.
Zabytki nieruchome o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego zlokalizowane na terenie gminy Koronowo to przede wszystkim:
Zespół pocysterski pochodzący z końca XIII w. lub z pierwszej połowy XIX w. Wzniesiony lub zaprojektowany był prawdopodobnie przez mistrza Theodoricusa. Wielokrotnie odbudowywany po zniszczeniach w wojnach z Krzyżakami i Szwecją. W 1819 r. po kasacie zakonu budynki klasztorne zostały przekształcone w istniejące do dnia dzisiejszego więzienie.
1. Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, ul. Bydgoska 23, XIV, XVIII w., gotycka bazylika przebudowana częściowo w stylu barokowym z licznymi kaplicami bocznymi; prezbiterium. Nawy boczne przykrywają gotyckie sklepienia, w pozostałych częściach sklepienia barokowe. Kościół posiada bogate, barokowe wyposażenie, w tym obrazy Bartłomieja Strobla i fragmenty polichromii gotyckich. Kościół reprezentuje najwyższy poziom umiejętności cystersów w budownictwie i rzemiośle. Obiekt powstawał etapami, stąd prezentuje trzy style: gotycki, barokowy i rokokowy. Budynki klasztorne należący do zespołu klasztornego wybudowano w tym samym okresie, nawiązują one do historii związanej z osiedleniem się cystersów na ziemi pomorskiej ok. 1288 r. i z historią założenia klasztoru koronowskiego.
2. Budynek klasztorny, XVII/XVIII w., barokowy, murowany, w 1819 r. przebudowany na więzienie. Zabudowania klasztorne obecnie nie są dostępne, ze względu na mieszczące się w nich więzienie. Złożony z trzech skrzydeł dwutraktowych, wzniesionych wokół prostokątnego wirydarza i z czwartego skrzydła jednotraktowego, stanowiącego krużganek, przyległy do bocznej nawy prezbiterium kościoła.
3. Pałac Opata , Zbudowany XVII/XVIII w., barokowy, murowany, otynkowany. Po kasacie zakonu włączony do zespołu więzienia. Obecnie w budynku mieszczą się mieszkania.
4. Kościół filialny pw. Św.Andrzeja zbudowany w latach 1382-1396 w stylu gotyckim, a następnie przebudowany w renesansie i baroku. Kościół posiada barokowo – rokokowe wyposażenie. Świątynia usytuowana jest we wschodniej części starego miasta.
1. Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy z ok. 1651 r. rozbudowany z wcześniejszego z XV lub XVI w. przez opata koronowskiego Jana K. Czołchańskiego. Przebudowany w 2 poł. XVIII w. m.in. przez dodanie kaplic, założenie sklepień w nawie i hełmu na wieży. Manierystyczny w tradycjach gotyckich z elementami barokowymi oraz z rokokowym wystrojem wnętrza.
1. Kościół parafialny pw. Św. Wawrzyńca zbudowany w latach 1790-1791, powiększony i przekształcony w końcu XIX w. Ołtarz główny barokowy z początku XVIII w.
1. Kościół parafialny pw. Św. Michała Archanioła zbudowany w l.1785-1787 z fundacji opata koronowskiego Antoniego Jana Chrząstowskiego, przedłużony w 1863 r. ku zachodowi i powiększony o kaplice, w 1908 r. uzupełniony o neobarokową kwadratową wieżę. Wyposażenie rokokowe.
Rejestr Zabytków Ruchomych prowadzony jest podobnie jak Rejestr Zabytków Nieruchomych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki Konserwator Zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do Rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę. Do Rejestru nie wpisuje się zabytków wpisanych do inwentarza muzeum lub wchodzącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego.
Zabytki ruchome z terenu Miasta i Gminy Koronowo wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Kujawsko – Pomorskiego to głównie wyposażenie kościołów, na które składają się ołtarze główne, ołtarze boczne, ambony, chrzcielnice, obrazy i naczynia liturgiczne. Wyposażenie to odznacza się z reguły bardzo wysokim poziomem artystycznym oraz historycznym. Zabytków w zbiorach muzealnych brak
Zabytki ruchome wpisane do rejestru:
Byszewo - Parafia Rzymsko-Katolicka pw. Św. Trójcy
(4 portrety trumienne i 15 tablic herbowych)
Łasko Wielkie - Kościół p.w. św. Anny.
Ołtarz główny (3 obrazy, 3 rzeźby)
Ołtarz boczny lewy (2 obrazy), 2 rzeźby), ambona, rzeźba, organy, chrzcielnica
Mąkowarsko - Parafia Rzymsko-Katolicka pw. Wawrzyńca
Wtelno - Parafia Rzymsko-Katolicka pw. Św. Michała Archanioła
Koronowo - Parafia Rzymsko-Katolicka pw. Wniebowstąpienia NMP
Wierzchucin Królewski - Parafia Rzymsko-Katolicka pw. Św. Apost. Piotra i Pawła
Zabytki ruchome o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego zlokalizowane na terenie gminy Koronowo to m.in:
Byszewo – kościół p.w. Świętej Trójcy.
Romańska chrzcielnica, obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem gotycki z XV w., krucyfiks późnogotycki z XVI w., 4 portrety trumienne, 15 tarcz herbowych z ok. 1670 r., barokowe, barokowe i rokokowe ołtarze i rzeźby świętych.
Koronowo – kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Ołtarz główny z obrazem wniebowzięcia NMP z 1647 r., wyk. Bartłomiej Strobel., barokowo-rokokowy wystrój i wyposażenie rzeźbiarskie i malarskie kościoła.
Koronowo – kościół p.w. Św. Andrzeja.
Renesansowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (XVI/XVI w.), rokokowe i barokowe ołtarze, obrazy, feretrony i rzeźby, barokowa ambona.
Łąsko Wielkie – Kościół p.w. Św. Anny.
Rokokowe wyposażenie kościoła z 2 poł. XVIII w.
Mąkowarsko – kościół p.w. Św. Wawrzyńca
Barokowy ołtarz główny p.w. Św. Trójcy z XVII/XVIII w, barokowe rzeźby świętych z pocz. XVIII w
Wtelno - kościół p.w. św. Michała Archanioła
Rokokowe ołtarze i rzeźby świętych.
Wierzchucin Królewski – kościół p.w. śś. Apostołów Piotra i Pawła
Rokokowe wyposażenie kościoła, ołtarze, rzeźby świętych.
Obszar miasta i gminy Koronowo został rozpoznany pod względem archeologicznym w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP).
Badania powierzchniowe wykonano także na terenie miasta, rejestrując szereg stanowisk na obszarach niezabudowanych, dostępnych do badań terenowych.
W ramach AZP wykonano kwerendy archiwalne dla całego terenu. Dostępne w literaturze i archiwach informacje o znaleziskach archeologicznych z terenu miasta i gminy zostały uwzględnione w odrębnych opracowaniach dostępnych w zbiorach urzędu konserwatorskiego.
Na terenie miasta i gminy Koronowo znajduje się 1293 stanowisk archeologicznych, z czego w Buszkowie – 61, Byszewie – 19, Bytkowicach – 5, Dziedzinku – 31, Glinkach – 19, Gogolinie – 31, Gogolinku – 12, Gościeradzu – 124, Hucie – 37, Koronowie – 80, Krąpiewie – 22, Lucimiu – 80, Łąsku Małym – 31, Łasku Wielkim – 28, Mąkowarsku – 137, Nowym Dworze 23, Nowym Jasińcu – 31, Okolu – 39, Osieku – 17, Popielewie – 9, Salnie – 29, Samociążku – 35, Sitowcu – 40, Skarbiewie – 6, Starym Dworze – 53, Starym Jasińcu – 21, Tryszczynie – 45, Wierzchucinie Królewskim – 72, Więzownie -27, Wilczu – 59, Wiskitnie – 37 i Wtelnie – 25.
W stanowiskach archeologicznych na terenie gminy Koronowo zaobserwowano działalność człowieka i dokonano szeregu odkryć ze wszystkich epok od najwcześniejszych po czasy nowożytne: od epoki kamiennej, paleolitu, mezolitu, neolitu, kultury pucharów lejkowatych, amfor kulistych, epoki brązu, kultury łużyckiej, pomorskiej, okresu halsztackiego, lateńskiego, rzymskiego, średniowiecza i czasów nowożytnych.
5.2.5 DZIEDZICTWO NIEMATERIALE.
Ważną częścią dziedzictwa kulturowego jest dziedzictwo niematerialne, aktywizujące i integrujące lokalną społeczność. W wielu miejscowościach stałym jego elementem są tradycje związane z odpustami i pielgrzymkami. Większość z nich jest związana z Sanktuarium Maryjnym w Byszewie. Kontynuowane są także przez niektóre wsie dożynki parafialne. Z wieloma miejscowościami związane są także legendy dotyczące ich powstania lub charakterystycznych postaci i wydarzeń. Ich ponownemu przypomnieniu i zaktualizowaniu służyłoby wznowienie publikacji Towarzystwa Ziemi Koronowskiej „Wiedźmy z Grabiny i inne legendy koronowskie” z 1993 r.
Bardzo ważnym elementem w historii Koronowa jest nawiązanie do wielowiekowej działalności Cystersów. Podniesiona w ostatnich latach wiedza historyczna przyczyniła się do rekonstrukcji zwyczajów, w tym do organizacji festynu cysterskiego połączonego z inscenizacją bitwy pod Koronowem z 1410 r.
Znaczenie lokalnej tożsamości wynika także z wiedzy na temat etymologii – pochodzenia nazw wsi na terenie gminy Koronowo. Często wnikliwa analiza odsłania genezę. charakter i typ wielu osad.
Rolniczy charakter okolic Koronowo i pewna specyfika upraw przed laty umożliwia np. odtworzenie zapomnianych upraw, np. kminku czy kolendry, część minionego dziedzictwa niematerialnego okolicznych wsi.
Staropolskie obyczaje na terenie gminy kultywują liczne placówki kulturalne. Jedną z nich jest Dom Ludowy w Lucimiu, gdzie od końca lat 70. XX w. podejmowane są działania związane ze wsią, domem i przyrodą oraz tworzone są mechanizmy powstawania współczesnej sztuki ludowej. Realizowany jest też proces odtwarzania dawnej obrzędowości, gdzie m.in. mieszkańców tej wsi, w domach odwiedzają kolędnicy.
W okresie międzywojennym dużą popularnością cieszyły się spływy Brdą z Koronowa do Bydgoszczy. Tradycje międzywojennych spływów flisackich podobne do spływów Dunajcem tratwami pomimo zmienionych walorów Brdy mogłyby w zmienionej formie stać się atrakcyjnym elementem nawiązującym do zwyczajów wodniackich.
Dwa ważne aspekty minionego dziedzictwa niematerialnego i materialnego związane są z Gościeradzem. W 1922 r. Leonowi Wyczółkowskiemu przekazany został dworek w Gościeradzu. W latach 1931-1934 wybudowano nowy parterowy budynek, w którym artysta zamieszkiwał do śmierci w 1936 r.
Pochowany został na cmentarzu w nieodległym Wtelnie. Jego twórczość artystyczna prezentującą bogactwo okolicznej przyrody stwarza dogodne warunki do nawiązania tej dziedziny sztuki, np. w formie plenerów malarskich. Miasto Koronowo posiada bardzo dogodne warunki krajobrazowo-kulturowe, które mogłoby - nie tylko skali województwa kujawsko-pomorskiego - ale i w skali kraju, stać się drugim „Kazimierzem nad Brdą”.
Równie ważnym, lecz mniej znanym są dawne tradycje związane z wydobywaniem węgla brunatnego w okolicach Gościeradza tj. część wsi Gościeradz – Kopalnia. Jej początki sięgają 1856 r. Przypomnienie tego miejsca i historii wzbogaciłoby obecne niematerialne zasoby dziedzictwa kulturowego gminy Koronowo.
5.3. ZABYTKI OBJĘTE PRAWNYMI FORMAMI OCHRONY - WYKAZ OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO REJESTRU.
Most kolejowy nad rzeka Kamionką, 1909 r., nr rej. A/421 z dnia 17.07.1997 r.
Kościół parafialny p.w. św. Trójcy, 1663 r., 2 poł. XVIII w., nr rej. A/1635 z dnia 4.03.1931 r.
Cmentarz przy kościele, 2 poł. XVII w. – 1 poł. XIX w., nr rej. A/1633/1-4 z 10.05.2013 r.
Dzwonnica, XVIII/XIX w. nr rej. j.w.
Brama z elementami ogrodzenia, XVIII/XIX w., nr rej. j.w.
Spichrz plebański, k. XVIII w., nr rej. j.w.
Założenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1061 z dnia 21.02.1996 r.
Z ałożenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1045, z dnia 15.05.1991 r.
Dzielnica starego miasta, nr rej. A/1418 z dnia 16.09.1957 r.,
Poklasztorny kościół cystersów, ob. parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP, XIV w., 1687 r., nr rej. A/1621 z dnia 4.03.1931 r.
Kościół filialny p.w. św. Andrzeja, k. XIV w., XVI w., nr rej. A/1622 z dnia 4.03.1931 r.
Pałac Opata, ob. dom mieszkalny, ul. Klasztorna 1, XVII/XVII w., nr rej. A/873 z dnia 24.04.1995 r.
S ynagoga, od 1938 r. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Szkolna 6, 1858 r. ul. nr rej. A/1060 z dnia 24.06.1996 r.
Cmentarz żydowski, ul. Kotomierska, poł. XIX w., nr. rej. A/1289 z dnia 3.01.1990 r.
Most kolejki wąskotorowej nad rzeką Brdą, 1895 r., nr rej. A/1422 z dnia 21.07.1997 r.
Ratusz, 2 poł. XIX w. , 1913-16, nr. rej. A/1603 z 2.12.2011 r.
Młyn wodny „Diabelski Młyn:, 1920 r., nr rej. A/1142 z dnia 3.04.1957 r.
Z ałożenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1423 z dnia 5.06.1987 r.
D wór, XVIII w., nr rej. A/1151 z dnia 1985 r.
Kościół parafialny p.w. św. Anny, 1765-1772, nr rej. A/756 z dnia 4.03.1931 r.
Dzwonnica, poł. XIX w., nr rej. A/1576/1-3 z dn. 10.12.2010 r.
Cmentarz przykościelny, poł. XIX w., nr. rej. j.w.
Ogrodzenie cmentarza, 2 poł. XIX w., nr. rej. j.w.
Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca, 1790-91, 1910-15, nr. rej. A/188/1-2 z 23.08.2004 r
Cmentarz przykościelny, nr rej. j.w.
Ruiny zamku, XIV w., poł. XVI w., nr rej. A/761 z dnia 18.10.1934 r.
Kościół parafialny p.w. św.św. Piotra i Pawła, 1929-30, nr rej. A/1546 z dn. 1.12.2009 r.
Kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła, 1785 r., 1863 r., 1908 r., nr rej. A/778 z dnia 8.06.1955 r.
5.4. WYKAZ OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO GMIENNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW.
2. Zespół dworski, spichlerz dworski
4. Kościół ewangelicki, ob. rzym-kat. pw. Świętego Ducha
7. Cmentarz II wojny światowej
13. Nr 20, zagroda, budynek gospodarczy
17. Nr 48, zagroda, budynek gospodarczy
20. Most kolejowy nad Kamionką
21. Zespół kościoła pw. św. Trójcy, plebania
22. Zespół kościoła, organistówka, ob. dom nr 2
23. Zespół kościoła, dom parafialny, ob. dom nr 3
40. Nr 17, szkoła, ob. budynek mieszkalny
42. Nr 19, zagroda, budynek gospodarczy
44. Pastorówka, ob. budynek mieszkalny nr 10
45. Szkoła ewangelicka, ob. świetlica
50. ul. Bydgoska nr 9, mleczarnia
51. ul. Bydgoska nr 12 ( d. nr 3 ), dom
54. Cmentarz rodowy w parku dworskim
59. Nr 7, zespół młyna, dom młynarza
60. Nr 7, zespół młyna, budynek gospodarczy
61. Nr 7, zespół młyna, młyn wodny
62. Nr 7, zespół młyna, spichlerz
63. Nr 7, zespół młyna, kaszarnia ( magazyn produktów )
64. Nr 7, zespół młyna, jaz wodny
73. Nr 21, zespół młyna, dom zarządcy
75. Nr 21, zespół młyna, magazyn produktów
76. Nr 21, zespół młyna, spichlerz
77. Nr 21, zespół młyna, magazyn pomocniczy
79. Nr 23, zespół kościoła pw. WNMP, plebania
80. Nr 23, zespół kościoła pw. WNMP, budynek gospodarczy
81. Nr 23, zespół kościoła pw. WNMP, mur probostwa
86. Nr 27, klasztor cysterski, ob. więzienie
87. Nr 27b, zespół więzienia, budynek administracyjny
88. Nr 29, zespół więzienia, dom
89. Nr 31, zespół więzienia, dom
90. Nr 33, zespół więzienia, dom
91. Nr 35, zespół więzienia, dom
92. Zespół więzienia, mur klasztorny
93. Droga brukowana, fragment ulicy Dworcowej
95. Nr 1, budynek gospodarczy .
96. Nr 1, ogrodzenie zespołu budynków poczty
98. Nr 2, budynek gospodarczy .
102. Nr 11, budynek gospodarczy
105. Nr 15, zespół domu, budynek gospodarczy
110. Nr 22, zespół domu, budynek gospodarczy
127. Nr 53, hotel i restauracja, ob. szkoła
134. Nr 60, zespół dworca, bud. magazynowy
135. Nr 60, zespół dworca, budynek gospod.
136. Nr 60, zespół dworca, wieża ciśnień
137. Kapliczka przy kościele pw. św. Andrzeja
138. Kapliczka przy kościele pw. św. Andrzeja
146. Nr 27, magazyn ceramiki, ob. budynek mieszkalny
157. Nr 1 koszary, ob. budynek mieszkalny
164. Nr 1, dom (oficyna kamienicy pl. Zwycięstwa nr 12)
171. Nr 7, budynek gospodarczy, ul. Podwórzowa
185. Ogrodzenie cmentarza żydowskiego
187. Nr 2/4 (d. nr 13), cegielnia, ob. budynek mieszkalny
208. Nr 31, zespół elektrowni, elektrownia, ob. budynek mieszkalny
209. Nr 31, zespól elektrowni, magazyn
218. Nr 9, budynek gospodarczy
224. Kostnica, w zespole cmentarza katolickiego
225. Kapliczka, w zespole cmentarza katolickiego
226. Kaplica grobowa, w zespole cmentarza katolickiego
227. Kaplica grobowa, w zespole cmentarza katolickiego
228. Kaplica grobowa, w zespole cmentarza katolickiego
229. Cmentarz ewangelicki, ob. park miejski
231. Nr 3, dom , ob., przedszkole
238. Nr 3 A, rzeźnia, ob. budynek handlowy
239. Nr 3 B, budynek administracyjny, ob. bank
240. Nr 3 C, budynek gospodarczy, ob. sklep
245. Nr 2, zespół domu, budynek gospodarczy
254. Nr 20, zespół domu, budynek gospodarczy
269. Nr 4, zespół szkoły, szkoła
270. Nr 4, zespół szkoły, budynek gospodarczy
271. Nr 4, zespół szkoły, ogrodzenie
308. Nr 17, budynek gospodarczy
315. Wiadukt kolejowy nad rzeką Brdą
322. Linia kolejowa nr 241 Koronowo – Tuchola
327. Nr 18, stacja kolejki wąskotorowej, ob. budynek mieszkalny
328. Kapliczka z figurą św. Józefa
329 Zespół leśniczówki, leśniczówka
330. Zespół leśniczówki, budynek gospodarczy
335. Spichlerz, zespół dworski
343. Nr 29, zespół szkoły, szkoła
344. Nr 29, zespół szkoły, budynek gospodarczy
361. Zespół leśniczówki, leśniczówka
362. Zespół leśniczówki, budynek gospodarczy
363. Ogrodzenie kościoła i cmentarza przykościelnego
364. Kaplica grobowa, zespół kościoła
365. Dzwonnica, zespół kościoła
366. Plebania parafii św. Wawrzyńca, zespół kościoła
369. Kapliczka z figurą św. Wawrzyńca, ul. Lipowa
370. Figura NSPJ, ul. Tucholska róg ul. Bydgoskiej
375. ul. Sępoleńska , mleczarnia
376. ul. Słoneczna nr 3 i 5, dom
378. ul. Słoneczna nr 22, zagroda, dom
379. ul. Słoneczna nr 22, zagroda, stodoła
381. ul. Tucholska nr 4, gospoda, ob. dom
383. ul. Tucholska nr 9, dom/piekarnia
384. ul. Tucholska nr 10, szkoła
387. ul. Tucholska nr 21, dom (poczta)
389. ul. Tucholska nr 24, szkoła
391. ul. Tucholska nr 33, budynek gospodarczy
392. ul. Tucholska nr 48, (d. 84), dom (ośrodek zdrowia)
393. nr 28, zespół dworca, dworzec kolejowy
394. nr 28, zespół dworca, budynek gospodarczy
395. nr 28, zespół dworca, budynek gospodarczy
399. Nr 5 (d. nr 74), zagroda , budynek gospodarczy
400. Nr 5 (d. nr 74), zagroda, obora
401. Czworak ob. budynek mieszkalny nr 1
402. ul. Folwarczna nr 5, dom, d. owczarnia
403. ul. Folwarczna nr 7, (d. nr 25) dom, d. budynek gospodarczy
404. ul. Dworcowa nr 19, zespół szkoły, szkoła
405. ul. Dworcowa nr 19, zespół szkoły, budynek gospodarczy
410. Zespół dworski, gorzelnia,
417. Pozostałości zespołu dworskiego, stajnia I,
418. Pozostałości zespołu dworskiego, stajnia II
422. Nr 19, zespół zajazdu, zajazd, ob. bud. mieszkalny
423. Nr 19, zespół zajazdu, stajnia, ob. bud. gospodarczy
426. Nr 29, zespół szkoły, szkoła
427. Nr 29, zespół szkoły, budynek gospodarczy
435. Nr 4, zespół szkoły, szkoła
436. Nr 4, zespół szkoły, budynek gospodarczy
437. Nr 16, dom z cz. gospodarczą
438. Nr 17 (d. nr 19), dom z cz. gospodarczą
444. ul. Olimpijska nr 7, szkoła, ob. budynek mieszkalny
445. Kościół ewangelicki ob. rzym. – kat. fil, pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus
449. Nr 16, zespół szkoły, szkoła
450. Nr 16, zespół szkoły, budynek gospodarczy
453. Nr 9, zespół szkoły, szkoła
454. Nr 9, zespół szkoły, budynek gospodarczy
469. ul. Bydgoska nr 13, budynek gospodarczy, częściowo mieszkalny
474. Nr 29, plebania kościoła pw. śś. Piotra i Pawła
475. Cmentarz rzymskokatolicki Parafii pw. śś. Piotra i Pawła
477. Nr 33, spichlerz, ob. budynek mieszkalny
478. Nr 79, dworzec kolejowy , ob. budynek mieszkalny
484. Zespół dworca , dworzec kolejowy
485. Zespół dworca, budynek gospodarczy
495. Nr 16, zagroda, budynek gospodarczy
498. Nr 34, zagroda, budynek gospodarczy
499. Zespół leśniczówki, leśniczówka
500. Zespół leśniczówki, budynek gospodarczy
502. Szkoła ewangelicka, ob. szkoła podstawowa
503. Pozostałości zespołu dworskiego, cmentarz rodziny Schmeckel w parku dworskim
504. Pozostałości zespołu dworskiego, park
507. Nr 15, gospoda, ob. budynek mieszkalny
508. Nr 23 , zespół dworski, dwór
509. Nr 23, zespół dworski, park
510. Nr 33, zespół szkoły, szkoła
511. Nr 33, zespół szkoły, budynek gospodarczy
512. Zespół dworski. dwór, ul. Pałacowa nr 2
514. Zespół kościoła, cmentarz przykościelny
515. Zespół kościoła, ogrodzenie cmentarza i kościoła
516. Zespół kościoła, plebania par. św. Michała Archanioła, ul. Kościelna nr 23
517. Zespół kościoła ewangelickiego, kościół ewangelicki, ob. świetlica/mieszkania, ul. Wyczółkowskiego nr 4
518. Zespół kościoła ewangelickiego, pastorówka, ob. dom mieszk., ul. Wyczółkowskiego nr 2
519. Cmentarz ewangelicko-katolicki , ob. katolicki, ul. Kwiatowa
520. Kaplica grobowa rodziny Beck, na cmentarzu cholerycznym
521. Kapliczka Pana Jezusa Dobrego Pasterza
527. ul. Wyczółkowskiego nr 8, dom
528. ul. Wyczółkowskiego nr 24 (d. nr 26)
5.5. ZABYTKI O NAJWYŻSZYM ZNACZENIU DLA MIASTA I GMINY KORONOWO.
Zespół dworski, park o pow. 0,6 ha, założony w XIX w.
Murowany kościół parafialny pw. Świętej Trójcy z ok. 1651 r. rozbudowany z wcześniejszego z XV lub XVI w. przez opata koronowskiego Jana K. Czołnańskiego. Przebudowany w 2 poł. XVIII w. m.in. przez dodanie kaplic, założenie sklepień w nawie i hełmu na wieży. Manierystyczny w tradycjach gotyckich z elementami barokowymi oraz rokokowym wystrojem wnętrza.
Zespół dworski prywatny o pow. 1,58 ha, założony w XIX w.
Zespół pocysterski pochodzący z końca XIII w. lub z 1 połowy XIX w. Wzniesiony lub zaprojektowany był prawdopodobnie przez mistrza Theodoricusa. Wielokrotnie odbudowywany po zniszczeniach w wojnach z Krzyżakami i Szwecją. W 1819 r. po kasacie zakonu został przekształcony w istniejące do dziś więzienie. W skład zespołu wchodzi kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Jest to okazała gotycka bazylika przebudowana częściowo w stylu barokowym z licznymi kaplicami bocznymi; prezbiterium. Nawy boczne przykrywają gotyckie sklepienia, w pozostałych częściach sklepienia barokowe. Kościół posiada bogate, barokowe wyposażenie, w tym obrazy Bartłomieja Strobla i fragmenty polichromii gotyckich. Zabudowania klasztorne nie są dostępne ze względu na mieszczące się w nich więzienie, a w barokowym pałacu mieszczą się dziś mieszkania.
Kościół filialny pw. Św. Andrzeja został zbudowany w latach 1382-1396 w stylu gotyckim, a następnie przebudowany w renesansie i baroku. Kościół posiada barokowo – rokokowe wyposażenie. Kościół usytuowany we wschodniej części starego miasta, otoczony ze wszystkich stron drogami. Wokół wznoszą się kioski handlowe.
Zabudowa starego miasta – XIII-wieczny układ urbanistyczny zachowany jest na rynku i w jego okolicach. W obrębie dzielnicy starego zachował się wartościowy zespół domów mieszkalnych liczący ok. 100 obiektów wzniesionych między przełomem XVIII i XIX w. a na pocz. XX stulecia, zdominowany przez budynki z 1 poł. i 4 ćw. XIX w.
„Diabelski Młyn” – wybudowany w XIX w. nad strugą dawniej zwaną Żalnicą, która wpada do Brdy. Obiekt o konstrukcji szkieletowej drewnianej, wypełnionej cegłą z zachowanym kołem młyńskim ( koło w bardzo złym stanie). Fundamenty wykonane z kamienia polnego, dach kryty papą. Obecnie w trakcie końcowych prac renowacyjnych.
Synagoga – budynek wzniesiony po sekularyzacji Koronowa w 1858 r. Usytuowany w centrum miasta. Obiekt ceglany, tynkowany o dachu dwuspadowym. Otwory okienne zostały zamurowane. W 1938 r. synagoga została sprzedana Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół”. Przed II wojną w budynku znajdowało się kino. Aktualnie użytkowany przez Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
Zespół dworski (AWRSP) o pow. 15,68 ha, założony w XIX w.
Zespół dworski o pow. 0,7 ha z XIX w.
Parterowy, murowany z cegły dwór zbudowany w 1 poł. XIX w., rozbudowany w 4 ćw. XIX w. o skromnych cechach klasycystycznych (w starszej części), z mansardami. Część starsza tworzy prostokątny korpus o dwutraktowym układzie. Dwa poprzecznie ustawione skrzydła, przebudowane do krótszych boków w 4 ćw. XIX w. Korpus siedmioosiowy, z wejściem pośrodku i z trójkątnym szczycikiem. Na korpusie dach dwuspadowy kryty dachówką, na skrzydłach dachy mansardowe kryte łupkiem, z opilastrowanymi lukarnami. Na południe od dworu - park krajobrazowy (o pow. 2,36 ha) z 2 poł. XIX w. z jeziorem.
Drewniana chałupa z XIX w., konstrukcji zrębowej. Prostokątna, dwutraktowa, z sienią pośrodku. Dach dwuspadowy.
Wieś wzmiankowana w 1288 r. jako własność rodu Leszczyców, nabyta w 1358 r. przez cystersów. Kościół parafialny, barokowy, murowany usytuowany na niewielkim wzniesieniu pw. Św. Anny zbudowany w 1765 r. przez cystersa Benedykta Liskiewicza. Wyposażenie wnętrza rokokowe z okresu budowy. Na cmentarzu przykościelnym kilka grobowców i płyt kamiennych z ok. poł. XIX w.
Kościół parafialny pw. Św. Wawrzyńca zbudowany w latach 1790-1791, powiększony i przekształcony w końcu XIX w. Ołtarz główny barokowy z początku XVIII w. Chałupy drewniane konstrukcji sumikowo-łątkowej z dachami dwuspadowymi.
Pozostałości zespołu dworskiego, o pow. 1,15 ha, założony w XIX w.
Zespół dworski, o pow. 0,95 ha z XIX w.
Zespół dworski, o pow., 2,0 ha, z XIX w.
W otoczeniu niewielkiego parku z Iipową aleją dojazdową dwór zbudowany ok. poł. XIX w. o skromnych cechach klasycystycznych.
Wieś nadana w 1253 r. klasztorowi cysterskiemu z Byszewa. Pseudobarokowy kościół parafialny pw. Św. Piotra i Pawła zbudowany wg projektu arch. Stefana Cybichowskiego o wystroju wnętrza rokokowym z ok. 1754 r., w większości odnowionym w latach 1964-1966. W pobliżu kościoła głaz narzutowy z datą 1752.
Barokowy kościół parafialny pw. Św. Michała Archanioła zbudowany w l.1785-1787 z fundacji opata koronowskiego Antoniego Jana Chrząstowskiego, przedłużony w 1863 r. ku zachodowi i powiększony o kaplice, a w 1908 r. uzupełniony o neobarokową kwadratową wieżę. Wyposażenie rokokowe. Ołtarz główny architektoniczny rokokowy z 2 poł. XVIII w. Na cmentarzu przykościelnym nagrobek Leona Wyczółkowskiego.
1. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY.
ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ – SŁABE I MOCNE STRONY GMINY.
2. Lokalne dziedzictwo kulturowe (Cystersi, Grabina, Stary Jasiniec, Byszewo, Koronowo) .
3. Duża liczba zabytków kultury materialnej, atrakcje (Gościeradz), pomniki, miejsca pamięci.
4. Atrakcyjne położenie geograficzne gminy, walory krajobrazowo–przyrodnicze (środowiskowe) m.in. Zalew Koronowski, liczne jeziora i lasy.
5. Istniejące szlaki turystyczne, dobre warunki do rozwoju turystyki, oferta turystyczna (kluby turystyczne).
6. Działalność mediów (TV Koronowo, prasa, radio).
7. Imprezy o charakterze ogólnopolskim, powiatowym i lokalnym (festyny, przeglądy).
1. Brak aktualnych planów zagospodarowania przestrzennego dla całego obszaru.
2. Zbyt niskie nakłady na wspieranie kultury.
3. Przesuwanie środków na kulturę i dziedzictwo kultury do innych działów w gminie.
5. Niewystarczająca infrastruktura turystyczna i obsługa szlaków turystycznych.
6. Niska świadomość społeczna o prawnych zobowiązaniach właścicieli do należytego utrzymania obiektów historycznych.
7. Zbyt słabe współdziałanie pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego w promowaniu atrakcyjności kulturowej i turystycznej regionu.
8. Brak powiązań między ofertą kulturalną, a turystyczną.
9. Słabe i zbyt selektywne przygotowanie odbiorców dziedzictwa kulturowego.
10. Mała aktywność istniejących organizacji kulturalnych w krzewieniu idei zachowania dziedzictwa kulturowego gminy.
1. Wykorzystanie wielkiego potencjału miasta i gminy.
2. Budowa baz turystycznych i agroturystycznych w oparciu o obiekty i obszary historyczne.
3. Zwiększenie ilości szlaków turystycznych prowadzących przez miasto i wsie, w których znajdują się zabytki.
4. Opracowania studialne uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego.
5. Zweryfikowanie zakresów ochrony konserwatorskiej.
6. Powołanie Oddziału Towarzystwa Opieki Nad Zabytkami, mającego na celu pobudzenie społecznej inicjatywy ochrony zabytków oraz popularyzację wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym.
7. Wykorzystanie aktywności i zaangażowania lokalnej społeczności.
8. Współpraca z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w sprawie opracowania dokumentacji i przygotowania planów parku kulturowego w Koronowie.
9. Wykorzystanie potencjału i ofert największego miasta w regionie (Bydgoszczy)
1. Zły stan większości zabytków spowodowany brakiem środków finansowych na ich konserwację i renowację.
2. Realizacje robót konserwatorsko – remontowych prowadzone często bez niezbędnych uzgodnień konserwatorskich i budowlanych.
3. Stosowanie nieprawidłowych rozwiązań technologicznych i materiałowych w pracach remontowych.
4. Niski poziom wykonawstwa prac spowodowanych brakiem pracowników specjalistycznych i branżowych.
5. Zanik wiedzy i wiadomości o lokalnej tradycji niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
7. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE. Priorytety. Kierunki działań i zadania w zakresie opieki nad zbytkami Zadania.
7.1. Priorytety programu opieki.
Głównym celem Gminnego Program Opieki nad Zabytkami miasta i gminy Koronowo na lata 2016-2019 jest dążenie do poprawy stanu zasobów dziedzictwa kulturowego z zachowaniem krajobrazu kulturowego miasta i gminy oraz zainicjowanie procesów zmierzających do wzmocnienia świadomości społecznej mieszkańców i właścicieli obiektów zabytkowych co do ważności dziedzictwa kulturowego i szczególnej wartości obiektów zabytkowych dla wzmocnienia tożsamości i rozwoju gminy
Dokonuje się to poprzez następujące priorytety:
Priorytet 1. Zachowanie dziedzictwa kulturowego dla następnych pokoleń poprzez:
a. prawną ochronę dziedzictwa kulturowego:
- wykonywanie przez gminę obowiązków wynikających z zapisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
- aktualizacji gminnej ewidencji zabytków,
- w procesach planistycznych dbałość o ochronę dziedzictwa kulturowego,
b. konserwację i rewaloryzacje dziedzictwa kulturowego:
- wsparcie finansowe prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków,
- informowanie o możliwościach i sposobach pozyskiwania środków finansowych na działania związane z konserwacją zabytków,
- przeprowadzanie analizy finansowej pod kątem możliwości stworzenia przez gminę wieloletnich programów wsparcia finansowego prac konserwatorskich przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków,
- sporządzanie dokumentacji i inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego gminy,
- udzielanie pomocy finansowej przy sporządzaniu dokumentacji dotyczących obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru i będących w ewidencji zabytków dotyczących:
a) ekspertyz konserwatorskich,
c) dokumentacji projektowych niezbędnych przy pracach konserwatorskich i
d) rewaloryzacyjnych na obiektach zabytkowych,
e) tworzenia kart ewidencyjnych zabytków.
Priorytet 2. Rewitalizacja dziedzictwa kulturowego.
I. rewitalizacja dziedzictwa kulturowego zwiększająca atrakcyjność miejsc na terenie gminy,
II. rewitalizacja jako narzędzie poprawy kształtowania ładu przestrzennego - sporządzanie planów rozwoju i rewitalizacji kolejnych miejscowości z uwzględnieniem elementów dziedzictwa kulturowego.
Priorytet 3. Ochrona i popularyzacja dziedzictwa kulturowego jako element kształtowania polityki społecznej.
a. promocja idei ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez:
- wspieranie inicjatyw, różnorodnych form promocji i popularyzacji,
- propagowanie idei i zasad ochrony dziedzictwa kulturowego w lokalnych mediach,
- wspieranie inicjatyw związanych z rozwojem bazy turystycznej np. wytyczanie nowych ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych,
- wspieranie inicjatyw związanych z imprezami promującymi dziedzictwo kulturowe,
- wspieranie działań zmierzających do tworzenia atrakcyjnych produktów turystycznych uwzględniających zasoby kulturowe gminy,
b. podnoszenie świadomości społecznej i edukacyjnej poprzez:
- wspieranie konkursów związanych z dziedzictwem kulturowym i ochroną dóbr kultury,
- wspieranie działań edukacyjnych bazujących na dziedzictwie kulturowym,
- prowadzenie gminnej strony internetowej informującej o zasobach kulturowych gminy i sposobach ich ochrony,
- - udostępnianie publikacji wydawniczych związanych z dziedzictwem kulturowym gminy i jego ochroną.
III. zachowanie i popularyzacja dziedzictwa niematerialnego
- wspieranie tradycji lokalnej poprzez promowanie lokalnej historii, zwyczajów czy produktów,
- pogłębianie świadomości historycznej poprzez:
a) wspieranie inicjatyw wydawniczych i publikacji związanych z historią i dziedzictwem niematerialnym gminy,
b) wspieranie inicjatyw związanych z promocją i sprzedażą produktów lokalnych,
c) wspieranie inicjatyw związanych z utrzymaniem ginących tradycyjnych dla regionu zawodów,
Zasady ochrony obiektów wpisanych do rejestru zabytków i znajdujących się w ewidencji obiektów zabytkowych podlegających ochronie konserwatorskiej wg poniższych wytycznych:
1. Działania związane z obiektami mającymi charakter zabytkowy lub znajdującymi się w strefach ochrony konserwatorskiej powinny uzyskać zgodę Kujawsko – Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
2. Nowa zabudowa na terenach zabytkowych powinna być dostosowana do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i bryły oraz nawiązywać do lokalnej tradycji architektonicznej.
3. Obiekty zabytkowe należy poddawać systematycznie monitoringowi, a w ramach restauracji, konserwacji czy modernizacji utrzymać pierwotną funkcje lub zbliżoną do pierwotnej.
4. Obiekty zabytkowe podlegające ochronie powinny być użytkowane tak, aby zminimalizować bądź wykluczyć ich degradację.
5. Opieka nad zabytkami powinna być sprawowana przez ich właścicieli lub zarządców przez cały okres ich użytkowania.
6. Właściciel lub zarządca jest zobowiązany do prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i innych prac budowlanych przy zabytku, zabezpieczenia i utrzymania obiektu oraz jego otoczenia w należytym stanie, dokumentowania zabytku i korzystania z niego w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości.
7. Działalność inwestycyjna w strefie ochrony czynnej „W” na etapie projektowania i wykonawstwa powinna uwzględnić ochronę obiektów archeologicznych.
8. Stanowiska archeologiczne (ślady osadnictwa, osady, cmentarzyska) objęte ochroną prawną, znane z badań bibliograficznych i archiwalnych oraz inspekcji terenowych winny być zachowane i chronione zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Dla ochrony posiadanych zasobów kulturowych Gmina winna przyjąć następujące zasady działania:
1. Utworzenie i aktualizacja kompletnej ewidencji obiektów zabytkowych o dużej wartości i walorach zabytkowych (architektury, zabytków techniki, krajobrazów komponowanych, obiektów archeologicznych).
2. Wnioskowanie tworzenia stref ochrony konserwatorskiej we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków.
3. Czynne wspieranie przez Urząd Miejski działań zmierzających do utrzymania lub przywrócenia jak najlepszego stanu terenom i obiektom o wysokiej wartości kulturowej lub zabytkowej wskazanym przez instytucje powołane do opieki nad zabytkami na danym terenie.
4. Tworzenie planów rozbudowy infrastruktury w oparciu o konsultacje i opinie instytucji powołanych do opieki nad zabytkami na danym terenie.
5. Harmonijne wkomponowywanie w krajobraz nowych obiektów.
6. Kontynuacja form zabudowy tradycyjnej w zabudowie współczesnej.
7. Unikanie zabudowy wielkogabarytowej w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów i zespołów zabytkowych.
8. Tworzenie neutralnych pasów zieleni wokół zespołów o szczególnej wartości w oparciu o wyznaczone strefy ochrony konserwatorskiej.
9. Zharmonizowanie tzw. małej architektury z istniejącymi formami zabudowy oraz prawidłowe wkomponowanie poszczególnych obiektów w obszary o dużych walorach krajobrazowo-kulturowych.
10. Przeciwdziałanie samowoli budowlanej.
7.2. Kierunki działań w zakresie opieki nad zabytkami.
Zgodnie z wymogami Ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, sprawowanie opieki nad obiektami zabytkowymi w mieście i gminie Koronowo będzie realizowane w zakresie następujących działań:
I. Ut r zymanie i poprawa stanu technicznego zabytków stanowiących własność Gminy Koronowo.
1. Kontynuacja bądź dokończenie remontów, renowacji, rekonstrukcji i konserwacji wybranych obiektów – synagoga, ratusz.
2. Kontynuacja rozpoczętych prac na obiektach gminnych
3. Wytypowanie kolejnych, priorytetowych zadań w zakresie koniecznych remontów i konserwacji.
4. Opracowanie harmonogramu badań i robót konserwatorskich
5. Prowadzenie rejestru zmian w obiektach zabytkowych.
6. Sukcesywne monitorowanie stanu technicznego obiektów zabytkowych.
7. Wykonanie badań architektonicznych i prac konserwatorskich dla wytypowanych budynków.
8. Opracowanie projektów rewitalizacji starego miasta i obiektów historycznych.
9. Opracowanie planu działań w zakresie badań archeologicznych.
10. Określenie niezbędnych prac remontowych i konserwatorskich obiektów zabytkowych i szacunkowych kosztów ich przeprowadzenia.
11. Pozyskiwanie środków finansowych na opiekę nad zabytkami:
- zewnętrznych (Fundusze z U. E., Ministerstwa Kultury, budżetu województwa kujawsko-pomorskiego, jednostek samorządu terytorialnego, EFRR, Fundusz Poręczeń Unijnych, Fundusz Inwestycji Komunalnych, fundusz kościelny),
10. Zwiększenie atrakcyjności zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego.
II. Utrzymanie i poprawa stanu technicznego zabytków nie stanowiących własności gminnej.
1. Kontynuacja prac konserwatorsko remontowych wybranych obiektów nie należących do gminy: w tym sakralnych i innych np. „Diabelski Młyn”
2. Kontynuacja rozpoczętych prac na obiektach sakralnych – kościołach: w Koronowie, Byszewie, Wtelnie, Wierzchucinie Królewskim.
3. Dalsza pomoc osobom prawnym: właścicielom obiektów sakralnych (parafiom) i innym właścicielom obiektów zabytkowych.
4. Pomoc w uzyskiwaniu pozwoleń na roboty budowlane w obiektach objętych remontem i konserwacją oraz w kontaktach ze służbami konserwatorskimi i archeologicznymi.
5. Wsparcie działań właścicieli w zakresie dokumentowania i przeglądów obiektów zabytkowych.
6. Współpraca z właścicielami obiektów zabytkowych w zakresie ich remontu i konserwacji.
7. Określenie zasad i udzielenie pomocy finansowej właścicielom remontującym obiekty wpisane do Rejestru Zabytków i Gminnej Ewidencji Zabytków.
8. Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami.
9. Rozpropagowanie idei premii kompensacyjne mającej na celu rekompensatę strat poniesionych przez właścicieli budynków mieszkalnych, w związku z obowiązującymi w okresie między 12 listopada 1994 roku a 25 kwietnia 2005 roku przepisami ustalania czynszów za najem lokali kwaterunkowych znajdujących się w tych budynkach.
10. Podejmowanie działań zmierzających do zahamowania procesów degradacji zabytków i poprawę stanu ich zachowania.
III. Bieżąca aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków.
1. Wprowadzenie informacji dotyczącej remontów, modernizacji, konserwacji i rozbiórek obiektów.
2. Wprowadzenie zmian dotyczących stosunków własnościowych.
IV. Dokonanie podziału dóbr kultury pod względem priorytetów prac konserwatorsko-remontowych i dofinansowania.
1. Realizowanie współpracy z Wojewódzką Urząd Ochrony Zabytków i dokonywanie wspólnej oceny w kontekście przeprowadzonej inwentaryzacji.
2. Poinformowanie właścicieli obiektów o ich zakwalifikowaniu i możliwości pozyskiwania środków na odnowę zabytków.
3. Dostosowanie aktów prawa miejscowego.
V. Aktualizacja i uzupełnienie bazy danych.
1. Dokonanie przeglądów w terenie i weryfikacja posiadanych wykazów.
2. Niezbędne wypisanie z Rejestru Zabytków obiektów nie istniejących lub będących w daleko posuniętej ruinie jak np. dwór czy spichlerz w Krąpiewie.
3. Aktualizacja dokumentacji fotograficznej obiektów zabytkowych.
4. Aktualizacja kart ewidencyjnych obiektów o uzyskane dane i dodatkowe materiały.
VI. Opracowanie elektronicznej bazy danych.
1. Utworzenie i prowadzenie elektronicznej bazy danych w oparciu o Gminną Ewidencję Zabytków.
2. Rozszerzenie i uzupełnienie danych w Gminnej Ewidencji Zabytków.
3. Opracowanie fotograficzne stanu zachowania zabytków.
VII. Określenie stanów własnościowych obiektów.
1. Ustalenie lokalizacji obiektów w terenie (numery działek).
2. Aktualizacja obecnych właścicieli lub zarządców obiektów zabytkowych.
3. Naniesienie aktualnych danych do kart ewidencyjnych.
VIII. Działania w zakresie popularyzacji dziedzictwa kulturowego.
1. Wyeksponowanie zabytków posiadających szczególne znaczenie i wartość historyczną.
2. Opracowanie i wykonanie systemu oznakowania zabytków zlokalizowanych na terenie miasta i gminy Koronowo (tablice, plansze, mapy).
3. Opracowanie ścieżek turystycznych po obiektach zabytkowych na terenie miasta i gminy Koronowo z zaznaczeniem ich na planie miasta.
4. Edycja, opracowanie i wydawanie folderów, pocztówek prezentujących historię miasta , gminy i obiektów zabytkowych.
5. Utworzenie na stronie internetowej gminy Koronowo zakładki poświęconej zabytkom miasta i okolic.
6. Rozszerzenie działalności Punktu Informacji Turystycznej o zadania dotyczące zabytków i dziedzictwa kulturowego.
7. Prezentacja zabytków i historii miasta w mediach lokalnych. Spopularyzowanie historii ciekawych, a mało znanych obiektów w gminie np. mostów, wiaduktów związanych z istnieniem kolejki wąskotorowej. Popularyzacja historii kolei w regionie, przywołanie historii tradycji górniczej czy powstania jednej z pierwszych elektrowni.
8. Spopularyzowanie ciekawych miejsc i znanych osób związanych i wywodzących się z regionu.
9. Zaktualizowanie bazy danych o szczególnych miejscach w gminie, o wyjątkowych, zabytkowych obiektach, o wyjątkowych ważkich wydarzeniach w historii gminy i „miejscach pamięci”. Nawiązanie współpracy z Radą Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa (zaktualizowanie lokalizacji miejsc pamięci - rada przyznaje środki finansowe na uporządkowanie i oznakowanie tych miejsc.
10. Spopularyzowanie idei konkursu „Wolontariat na rzecz dziedzictwa” konkursu ogłoszonego w 2015 r. przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), jako jedno z zadań Krajowego Programu Ochrony i Opieki nad Zabytkami, którego celem jest popularyzacja społecznego zaangażowania w system opieki nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem kulturowym. Skierowany i angażujący głównie wolontariuszy, ale też umożliwia stworzenie sieci współpracy pomiędzy różnymi sektorami działającymi na rzecz opieki nad zabytkami. Program zakłada możliwość dofinansowania projektów, wspieranie organizacji pozarządowych i budowanie współpracy z innymi podmiotami oraz pomoc merytoryczną. Podejmowanie działania mają przyczynić się do poszerzenia wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego wśród społeczności lokalnych.
11. Promocja miejscowości atrakcyjnych turystycznie i rekreacyjnie położonych nad Zalewem Kornowskim, jeziorami i Brdą. (Sokole Kuźnica, Samociążek, etc.) Promocja ciekawych miejsc (np. prom przez Zalew), miejsc ciekawych krajobrazowo i turystycznie, szlaków i np. możliwości rekreacyjnych.
IX. Działanie edukacyjne z zakresu ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego.
1. Włączenie tematyki ochrony dóbr kultury do zajęć szkolnych w szkołach podstawowych i gimnazjach.
2. Publikacja materiałów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w lokalnej prasie, na stronie internetowej gminy i w telewizji kablowej.
3. Edukacja dzieci i młodzieży w zakresie popularyzacji dziedzictwa kulturowego miasta i gminy Koronowo oraz zapoznanie ich z historią miasta i jego zabytkami.
4. Kontynuowanie konkursów w szkołach, świetlicach, kołach zainteresowań na terenie miasta i gminy Koronowo.
5. Inicjowanie działalności kółek zainteresowań historycznych, fotograficznych i plastycznych i ich ukierunkowanie na ochronę i opiekę nad zabytkami.
6. Przywołanie historii społeczności (grupy wyznaniowe) zamieszkujących region, gminę (ewangelicy, żydzi, społeczność niemiecka), tworzących niegdyś dawne dziedzictwo wielokulturowe.
7. Kontynuacja festynu cysterskiego, przywołującego obecność niezwykle ważnego dla rozwoju regionu zakonu, budującego lokalną tożsamość czy rekonstrukcji „Bitwy pod Koronowem”.
1. Powoływanie do życia nowych cyklicznych imprez, festynów związanych z dziedzictwem kulturowym gminy.
2. Zmobilizowanie lokalnych społeczności i władz lokalnych celem uporządkowania i zachowania zaniedbanych, zdegradowanych silnie cmentarzy głównie ewangelickich czy cholerycznych.
11.3. Ocena i rejestr realizacji zadań.
1. Prowadzenie rejestru z realizacji zadań objętych Programem.
2. Prowadzenie rejestru zmian w obiektach zabytkowych.
3. Prowadzenie rejestru postulatu mieszkańców dotyczących opieki nad zabytkami.
4. Sporządzenie sprawozdań z realizacji Programu.
8. INSTRUMENTARIUM STOSOWANE W REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI.
Zadania określone w gminnym programie opieki nad zabytkami będą wykonywane za pomocą następujących instrumentów:
1. instrumentów prawnych wynikających z przepisów ustawowych (uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, budowa parków kulturowych, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów będących własnością gminy, wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków),
2. instrumentów finansowych - finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych będących własnością gminy, korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zachęty finansowe dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych,
3. instrumentów koordynacji - poprzez realizację projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca z ośrodkami naukowymi i akademickimi, współpraca z organizacjami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami),
4. instrumentów społecznych - poprzez działania edukacyjne promocyjne, współdziałanie z organizacjami społecznymi, działania prowadzące do tworzenia miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami,
5. instrumentów kontrolnych - aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, (monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego).
9. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI.
Ocenę realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami należy dokonać co dwa lata, a zobligowani do jego realizacji są wójtowie, burmistrzowie i prezydenci dokonujący sprawozdań z realizacji gminnych programów opieki nad zabytkami, którą przedstawia się radzie gminy.
Wykonanie sprawozdania powinna poprzedzić ocena poziomu realizacji gminnego programu uwzględniająca:
a) wykonanie zadań przyjętych do realizacji w okresie czteroletnim obowiązywania gminnego programu opieki nad zabytkami,
W ocenie realizacji programu należy wskazać kryteria i wskaźniki oceny realizowanych zadań.
W ramach priorytetu: „Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy” należy uwzględnić:
1. Poziom wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami (w %).
2. Wartość finansowa zrealizowanych kompleksowych programów rewaloryzacji i rewitalizacji oraz liczbę (bądź inne mierniki) obiektów poddanych rewaloryzacji w ramach tych programów.
3. Wartość finansową wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczbę obiektów poddanych w/w pracom.
4. Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi.
W ramach priorytetu: „Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego” należy uwzględnić:
1. Poziom objęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (w %).
2. Liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych.
3. Liczba wniosków o uznanie obiektów i obszarów za pomniki historii.
4. Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi.
W ramach priorytetu: „Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja służąca budowaniu tożsamości” należy uwzględnić:
1. Liczbę opracowanych prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe, katalogi typów zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego).
2. Liczbę zrealizowanych konkursów, wystaw, działań edukacyjnych na terenie gminy.
3. Liczbę utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, konnych, wodnych.
4. Liczbę opracowanych, wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników).
5. Liczbę utworzonych, zmodernizowanych elementów infrastruktury służących funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej Liczba osób zwiedzających muzea, skanseny, izby regionalne itp.
6. Liczbę szkoleń lub liczba pracowników biorących udział w szkoleniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego.
10. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI.
Podstawowe źródła finansowania realizacji zadań Programu opieki to:
- Fundusze europejskie – środki zagraniczne
- Środki własne jednostki samorządu terytorialnego
Dofinansowanie zadań z zakresu opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego z Funduszy Unii Europejskiej.
Pozyskiwanie środków finansowych na zadania inwestycyjne jest również możliwe ze źródeł zewnętrznych. Możliwość współfinansowania działań obejmujących zarówno podnoszenie poziomu wiedzy w zakresie kultury i historii, jak również zachowanie oraz ochronę dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim, istnieje ze środków finansowych Unii Europejskiej. W ramach funduszy polityki spójności będzie realizowanych 6 krajowych programów, w tym jeden ponadregionalny dla województw Polski Wschodniej oraz instrument współpracy transgranicznej i ponadnarodowej:
- Europejska Współpraca Terytorialna i Europejski Instrument Sąsiedztwa oraz
- Programy Regionalne, w tym Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
Dofinansowanie zadań z zakresu opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego ze źródeł zagranicznych pozaunijnych.
Dofinansowanie zadań z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego możliwe jest w ramach programu Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego oraz Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego współfinansowane ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Dofinansowanie zadań z zakresu opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego ze środków pozarządowych.
Dofinansowanie zadań z zakresu ochrony dóbr kultury obejmuje również działalność fundacji, m.in. Fundacji Polska Miedź, organizacji pożytku publicznego powołanej przez KGHM Polska Miedź S.A. w 2003 r. oraz Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.
Finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach Polsce reguluje ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku. Zapis rozdziału 7 regulują zasady finansowania opieki nad zabytkami.
Finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków odbywa się ze środków:
- Budżetu Państwa i samorządu terytorialnego
Informacje o zasadach i kryteriach dotyczących możliwości pozyskiwania środków finansowych na zadania związane z ochroną i opieką nad zabytkami znajdują się na podanych poniżej stronach internetowych:
a) Informacje dotyczące programu operacyjnego „Promesa Ministra Kultury”
b) Informacje dotyczące programu operacyjnego „Dziedzictwo kulturowe”
- ( www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse-ministra/programy-mkidn-2016/dziedzictwo-kulturowe.php),
- ( www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse-ministra/programy-mkidn-2016/dziedzictwo-kulturowe/ochrona-zabytkow.php),
- ( www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse-ministra/programy-mkidn-2016/dziedzictwo-kulturowe/wspieranie-dzialan-muzealnych.php),
- ( www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse-ministra/programy-mkidn-2016/dziedzictwo-kulturowe/kultura-ludowa-i-tradycyjna.php),
- ( www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse-ministra/programy-mkidn-2016/dziedzictwo-kulturowe/ochrona-dziedzictwa-kulturowego-za-granica.php),
- ( www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse-ministra/programy-mkidn-2016/dziedzictwo-kulturowe/ochrona-zabytkow-archeologicznych.php ,
- ( www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse-ministra/programy-mkidn-2016/dziedzictwo-kulturowe/miejsca-pamieci-narodowej.php ,
c) Informacje dotyczące programów operacyjnych „Regionalne programy operacyjne”
d) Informacje dotyczące programu operacyjnego „Infrastruktura i środowisko”
e) Informacje dotyczące programu operacyjnego „Fundusz dla organizacji pozarządowych”
Formą pomocy finansowej dla właścicieli obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków jest system ulg podatkowych:
- Na podstawie art. 4, ust. 1, pkt 9, lit. c i d ustawy o podatku od spadku i darowizn (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r., nr 93 poz. 768 z późniejszymi zmianami) zwolnione od podatku jest nabycie spadku zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca jest zaliczany do I lub II grupy spadkowej oraz gdy zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zwolnienie od podatku przysługuje też w przypadku nabycia spadku zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków.
- Na podstawie art. 7, ust. 1, pkt 6 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r., nr 95 poz. 613 z późniejszymi zmianami) zwalnia się od podatku od nieruchomości: budynki i grunty wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji zgodnie z przepisami o ochronie zabytków, z wyjątkiem części zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej.
11. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMINĘ ZADAŃ Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW.
Rada Gminy Koronowo, zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dziennik Ustaw z 2003 roku, Nr 162 poz. 1568 z późniejszymi zmianami), posiada prawo przyznawania dotacji celowych z własnych środków na prace przy zabytkach znajdujących się na terenie gminy.
Zasady udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków znajdujących się na terenie gminy określa:
- Uchwała Nr XLIV/507/06 Rady Miasta Koronowo z dnia 28 czerwca 2006 roku. (Dziennik Urzędowy Województwa Kujawsko Pomorskiego z 2006 roku, Nr 144, pozycja 2124)
Kolejna uchwała Rady Miejskiej dotyczy zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy obiektach zabytkowych nie wpisanych do rejestru zabytków:
- Uchwała nr XXVI/250/12 rady Miasta Koronowo z dnia 27.09.2012 określająca
„Udzielania dotacji budżetu Gminy Koronowo na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy obiektach zabytkowych”
Długofalowa polityka gminy w tym zakresie oraz realizacja Programu jest szansą na ratowanie tego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. Realizacja programu poddana będzie ocenie Rady Miejskiej w Koronowie po upływie dwóch lat od jego uchwalenia. W sprawach nie uregulowanych w Programie mają zastosowanie obowiązujące przepisy prawa.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami miasta i gminy Koronowo wpisuje się w strategiczne programy wyższego szczebla i koresponduje z celem nadrzędnym, którym jest ochrona dziedzictwa kulturowego miasta i gminy Koronowo, co przekłada się na konkurencyjność regionu i jakość życia mieszkańców.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami wykazuje zbieżność ze wszystkimi dokumentami strategicznymi gminy Koronowo.
Opracowanie programu (z informacjami od wydziału finansowego) ma na celu określenie planowanych i prowadzonych przez gminę inwestycji związanych z ochroną zabytków w ciągu 4 lat czyli w okresie obowiązywania gminnego programu opieki nad zabytkami. Zadania inwestycyjne dotyczą:
a) ochrony zabytków wprowadzone do wieloletniego programu inwestycyjnego (dotyczy zabytków będących własnością gminy),
b) ochrony zabytków wprowadzone do gminnych programów przyjętych uchwałami rady gminy (programy rewitalizacji, rozwoju lokalnego, ochrony środowiska i gospodarki komunalnej itp.).
Dotyczy to zarówno czynności konserwatorskich, jak i prac remontowo-budowlanych (w tym także o charakterze komunalnym) przy:
- obiektach zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków (nieruchomych, ruchomych i archeologicznych),
- obiektach ujętych w gminnej ewidencji zabytków,
- obszarach objętych ochroną konserwatorską (w tym wpisanych do rejestru zabytków oraz objętych ochroną na mocy zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, wskazanych do ochrony konserwatorskiej w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz na terenach parków kulturowych),
- związanych z pielęgnacją i rewaloryzacją zieleni zabytkowej (m.in. parki, ogrody, cmentarze, aleje).
W programie wskazano pozostałe planowane i prowadzone zadania zawarte w programie opieki:
- prace studialne, dokumentacyjne i projektowe,
- działania edukacyjne, promocyjne itp.
W programie opieki określono poziom wysokości finansowania planowanych przez gminę zadań z zakresu opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego (np. poprzez wskazanie udziału procentowego w corocznie uchwalanym budżecie).
Wskazane jest aby w drodze stosownej uchwały gminy dofinansowywały prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków.
Zadania programu opieki mogą też być realizowane przez instytucje kultury podległe gminie (np. muzea, biblioteki, izby regionalne, izby tradycji), w ramach działalności bieżącej.
Ponadto (w zakresie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) gminy mogą wspierać działalność kulturalną związaną z ochroną zabytków i tradycji prowadzoną przez organizacje pozarządowe (m.in. stowarzyszenia) dotyczące środowiska kulturowego gminy.
12. MONITORING GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI.
Zgodnie z zapisami ustawowymi Burmistrz Miasta i Gminy ma obowiązek sporządzania co dwa lata sprawozdań z realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami. Sprawozdanie to ma być przedstawiane Radzie Miejskiej. Dla potrzeb dokonania oceny stopnia realizacji gminnych programów opieki nad zabytkami niezbędne jest prowadzenie monitoringu działań podejmowanych dla realizacji poszczególnych celów określonych w niniejszym Programie:
- Sprawozdanie z wykonania zadań przyjętych do realizacji w okresie czteroletnim obowiązywania Gminnego programu opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Koronowo 2016-2019.
- Ocena efektywności działań na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz związanych z opieką nad zabytkami w uwzględnionych w niniejszym Programie działaniach wykraczających poza czteroletni okres obowiązywania niniejszego Programu. Realizacja zadań inwestycyjnych uzależniona będzie w szczególności od przyjmowanych przez Radę Gminy uchwał budżetowych oraz uzyskanych środków zewnętrznych.
Zasadniczym kontekstem opracowania Gminnego Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Koronowo jest uznanie zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego za zasadniczy czynnik wpływający na kształtowanie się tożsamości regionalnej. Zasoby te określają i wyznaczają wieloaspektowe uwarunkowania rozwoju gminy, upowszechniania kultury oraz atrakcyjności turystycznej.
Głównym celem Programu jest dążenie do znaczącej poprawy stanu zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego.
Dziedzictwo kulturowe Gminy Koronowo jest bogactwem uznawanym nie tylko przez jej mieszkańców, ale też w powiecie bydgoskim i województwie kujawsko-pomorskim oraz stanowi wyraz regionalnej tożsamości.
Potrzeba ochrony regionalnego dziedzictwa jest bezsporna i winna prowadzić ją Gmina, instytucje społeczne i osoby prywatne.
Łączenie aktywnej ochrony oraz wzbudzanie zainteresowania nie tylko ciekawymi obiektami, ale także historią i kulturą regionu jest jednym z założeń Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Jego realizacja ma prowadzić do zahamowania procesów degradacji zabytków, poprawy stanu zachowania obiektów, zwiększenia atrakcyjności zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych.
WYKAZ OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO REJESTRU.
Most kolejowy nad rzeka Kamionką, 1909 r.,
nr rej. A/421 z dnia 17.07.1997 r.
Kościół parafialny p.w. św. Trójcy, 1663, 2 poł. XVIII w.,
nr rej. A/1635 z dnia 4.03.1931 r.
Cmentarz przy kościele, 2 poł. XVII w. – 1 poł. XIX w.,
nr rej. A/1633/1-4 z 10.05.2013 r.
Dzwonnica, XVIII/XIX w. nr rej. j.w.
Brama z elementami ogrodzenia, XVIII/XIX w., nr rej. j.w.
Spichrz plebański, k. XVIII w., nr rej. j.w.
Gościeradz,Założenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1061 z dnia 21.02.1996 r.
Huta , Z ałożenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1045, z dnia 15.05.1991 r.
Huta, Z ałożenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1045, z dnia 15.05.1991 r.
Dzielnica starego miasta, nr rej. A/1418 z dnia 16.09.1957 r.,
Poklasztorny kościół cystersów, ob. parafialny
p.w. Wniebowzięcia NMP, XIV w., 1687 r.,
nr rej. A/1621 z dnia 4.03.1993 r.
Kościół filialny p.w. św. Andrzeja, k. XIV w., XVI w.,
nr rej. A/1622 z dnia 4.03.1931 r.
Pałac Opata, ob. dom mieszkalny, XVII/XVII w.,
ul. Klasztorna 1, nr rej. A/873 z dnia 24.04.1995 r.
S ynagoga, od 1938 Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”,1858 r. ul.Sienkiewicza 2, 1858 r, nr rej. A/1060 z dnia 24.06.1996 r.
Cmentarz żydowski, ul.Kotomierska, poł. XIX w.,
nr. rej. A/1289 z dnia 3.01.1990 r.
Most kolejki wąskotorowej nad rzeką Brdą, 1895 r.,
nr rej. A/1422 z dnia 21.07.1997 r.
Ratusz, 2 poł. XIX w. , 1913-16, nr. rej. A/1603 z 2.12.2011 r.
Młyn wodny „Diabelski Młyn:, 1920 r.,
nr rej. A/1142 z dnia 3.04.1957 r.
Krąpiewo, Z ałożenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1423 z dnia 5.06.1987 r.
Krąpiewo, Z ałożenie dworsko - parkowe: nr rej. A/1423 z dnia 5.06.1987 r.
Spichlerz, zdjęcie archiwalne, obiekt nie istnieje.
D wór, XVIII w., nr rej. A/1151 z dnia 1985 r.
Łąsko Wielkie, Zespół kościoła parafialnego-
Kościół parafialny p.w. św. Anny, 1765-1772,
nr rej. A/756 z dnia 4.03.1931 r.
Łąsko Wielkie, Zespół kościoła parafialnego-
nr rej. A/1576/1-3 z dn. 10.12.2010 r.
Cmentarz przykościelny, poł. XIX w., nr. rej. j.w.
Łąsko Wielkie, Zespół kościoła parafialnego-
Ogrodzenie cmentarza, 2 poł. XIX w., nr. rej. j.w.
Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca, 1790-91, 1910-15,
nr. rej. A/188/1-2 z 23.08.2004 r.
Cmentarz przykościelny, nr rej. j.w.
Ruiny zamku, XIV w., poł. XVI w.,
nr rej. A/761 z dnia 18.10.1934 r.
Kościół parafialny p.w. św.św. Piotra i Pawła, 1929-30,
nr rej. A/1546 z dn. 1.12.2009 r.
Kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła, 1785 r., 1863 r., 1908 r., nr rej. A/778 z dnia 8.06.1955 r.
WYKAZ OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW.
1-Bieskowo – dwór 2-Bieskowo-spichlerz 3-Bieskowo - park
4-Buszkowo - kościół ewang. 5-Buszkowo - cmentarz 6-Buszkowo - cmentarz
ob. pw. św. Ducha katolicki ewangelicki
7-Buszkowo – cmentarz 8-Buszkowo - kapliczka MB 9-Buszkowo nr 1 - dom
10-Buszkowo nr 6 – dom 11-Buszkowo nr 19 – dom 12-Buszkowo nr 20 - karczma
13-Buszkowo nr 20 - bud. gosp. 14-Buszkowo nr 30 – dom 15-Buszkowo nr 38 ( d. 53 ) –
16-Buszkowo nr 48 – dom 17-Buszkowo nr 48 - bud. gosp. 18-Buszkowo nr 48 - stodoła
19-Buszkowo, młyn wodny 20-Buszkowo, wiadukt kolejowy 21-Byszewo - plebania
22-Byszewo nr 2, organistówka 23-Byszewo nr 3, dom paraf. 24-Byszewo nr 5, dom
ob. budynek mieszk. ob. budynek mieszkalny
25-Bytkowice, cmentarz 26-Dziedzinek nr 3, chata 27-Dziedzinek nr 7, dom
28-Dziedzinek nr 8, dom 29-Dziedzinek dom. ob. szkoła 30-Glinki, cmentarz
31-Glinki, cmentarz 32-Glinki, kapliczka MB 33-Glinki nr3, dom
34-Glnki nr 5, dom 35-Glinki nr 7 , dom 36-Glinki nr 8, dom
37-Glinki nr 9, dom 38-Glinki nr 13, dom ob. szkoła 39-Glinki nr 14, dwór
40-Glinki nr 17, szkoła ob. 41-Glinki nr 19, dom 42-Glinki nr 19, budynek
budynek mieszkalny gospodarczy
43-Gogolin, cmentarz 44-Gogolin nr 10, pastorówka 45-Gogolin , szkoła ewang.
Ewangelicki ob. budynek mieszk.
46-Gogolinek, cmentarz 47-Gogolinek nr 13, dom 48-Gościeradz, kapliczka NSPJ
49-Gościeradz, kapliczka MB 50-Gościeradz, Bydgoska nr 9 51-Gościeradz, Bydgoska nr 12,
52-Gościeradz, Szkolna 53-Huta, kapliczka MB 54-Huta, cmentarz rodowy
55-Huta nr 16, dom 56-Huta nr 24, dom 57-Koronowo, Bydgoska nr 1
58-Koronowo, Bydgoska nr 6 59-Koronowo, Bydgoska nr 7 60-Koronowo, Bydgoska nr 7
dom dom młynarza ob. bud.mieszk. budynek gospod.
61-Koronowo, Bydgoska nr 7 62-Koronowo, Bydgoska nr 7 63-Koronowo, Bydgoska nr 7
młyn wodny spichlerz kaszarnia
64-Koronowo, Bydgoska nr 7 65-Koronowo, Bydgoska nr 8 66-Koronowo, Bydgoska nr 9
67-Koronowo, Bydgoska nr 10 68-Koronowo , Bydgoska nr 12 69-Koronowo, Bydgoska nr 15
70-Koronowo, Bydgoska nr 17 71-Koronowo, Bydgoska nr 18 72-Koronowo, Bydgoska nr 20
73-Koronowo, Bydgoska nr 21 74-Koronowo, Bydgoska nr 21 75-Koronowo, Bydgoska nr 21
dom zarządcy młyn magazyn produktów
76-Koronowo, Bydgoska nr 21 77-Koronowo, Bydgoska nr 21 78-Koronowo, Bydgoska nr22
spichlerz magazyn pomocniczy dom
79-Koronowo, Bydgoska nr 23 80-Koronowo, Bydgoska nr 23 81-Koronowo, Bydgoska
plebania budynek gospodarczy mur probostwa
82-Koronowo, Bydgoska nr 24 83-Koronowo, Bydgoska nr 26 84-Koronowo, Bydgoska nr 28
85-Koronowo, Bydgoska nr 32 86-Koronowo, Bydgoska nr 27 87-Koronowo, Bydgoska nr 27b
dom klasztor, ob. więzienie budynek więzienny
88-Koronowo, Bydgoska nr 29 89-Koronowo, Bydgoska nr 31 90-Koronowo, Bydgoska nr 33
budynek admin. więzienia zespół więzienia, dom zespół więzienia, dom
91-Koronowo, Bydgoska nr 35 92-Koronowo, ul. Bydgoska 93-Koronowo, ul. Dworcowa
zespół więzienia, dom ul. Klasztorna, mur klasztorny droga brukowana
94-Koronowo, Dworcowa 95-Koronowo, Dworcowa 96-Koronowo, Dworcowa
nr 1, poczta nr 1, budynek gospodarczy nr 1, ogrodzenie
97-Koronowo, Dworcowa 98-Koronowo, Dworcowa 99-Koronowo, Dworcowa nr 2, dom nr 2, budynek gospodarczy nr 4, magazyn ob. dom
100-Koronowo, Dworcowa 101-Koronowo, Dworcowa 102-Koronowo, Dworcowa
nr 7, dom nr 11, dom nr 11, budynek gospodarczy
103-Koronowo, Dworcowa 104-Koronowo, Dworcowa 105-Koronowo, Dworcowa
nr 12, hotel ob. dom nr 15, dom nr 15, bud. gospod.
106-Koronowo, Dworcowa 107-Koronowo, Dworcowa 108-Koronowo, Dworcowa
nr 18, dom nr 20, dom nr 21, dom
109-Koronowo, Dworcowa 110-Koronowo, Dworcowa 111-Koronowo, Dworcowa
Nr 22, dom nr 22, bud. gospod. nr 23, dom
112-Koronowo, Dworcowa 113-Koronowo, Dworcowa 114-Koronowo, Dworcowa
115-Koronowo, Dworcowa 116-Koronowo, Dworcowa 117-Koronowo, Dworcowa
nr 30, dom nr 31, dom nr 32, dom
118-Koronowo, Dworcowa 119-Koronowo, Dworcowa 120-Koronowo, Dworcowa
nr 33, dom nr 35, dom nr 37, dom
121-Koronowo, Dworcowa 122-Koronowo , Dworcowa 123-Koronowo, Dworcowa
nr 36, Zakład Poprawczy nr 38, Zakład Poprawczy nr 40, dom
124-Koronowo, Dworcowa 125-Koronowo, Dworcowa 126-Koronowo, Dworcowa
nr 41, dom nr 47, dom nr 49, magazyn, ob. dom
127-Koronowo, Dworcowa 128-Koronowo, Dworcowa 129-Koronowo, Dworcowa
nr 53, hotel, ob. szkoła nr 55, dom nr 56, dom kolejowy
130-Koronowo, Dworcowa 131-Koronowo, Dworcowa 132-Koronowo, Dworcowa
Nr 56, bud. gospod. nr 58, dom kolejowy nr 58, bud. gospod.
133-Koronowo, Dworcowa 134-Koronowo, Dworcowa 135-Koronowo, Dworcowa
Nr 60, dworzec kolejowy nr 60, magazyn nr 60 bud. gospod.
136-Koronowo, Dworcowa 137-Koronowo, Farna 138-Koronowo, Farna
wieża ciśnień kapliczka kapliczka
139-Koronowo, Farna nr 1 140-Koronowo, Farna nr 3 141-Koronowo, Farna nr 5
142-Koronowo, Farna nr 7 143-Koronowo, Farna nr 19 144-Koronowo, Farna nr 21
145-Koronowo, Farna nr 26 146-Koronowo, Farna nr 27 147-Koronowo, Farna nr 30
148-Koronowo, Farna nr 56 149-Koronowo, Farna nr 64 150-Koronowo, Farna nr 68
151-Koronowo, Farna nr 70 152-Koronowo, Garncarska 153-Koronowo, Garncarska
4-Koronowo, Garncarska 155-Koronowo, Garncarska 156-Koronowo, Garncarska
157-Koronowo, Kasprzaka 158-Koronowo, Kasprzaka 159-Koronowo, Kasprzaka
nr 1, d. koszary ob. nieużytk. nr 7, dom nr 20, dom
160-Koronowo, Kasprzaka 161-Koronowo, Klasztorna 162-Koronowo, Klasztorna
nr 21, dom nr 2, dom nr 3, dom
163-Koronowo, Klasztorna 164-Koronowo, Kościuszki 165-Koronowo, Kościuszki
166-Koronowo, Kościuszki 167-Koronowo, Kościuszki 168-Koronowo, Kościuszki
nr 3 , dom nr 4, dom nr 5, dom
169-Koronowo, Kościuszki 170-Koronowo, Kościuszki 171-Koronowo, Kościuszki
nr 6, dom nr 7, dom nr 7-Podwórzowa, magazyn
172-Koronowo, Kościuszki 173-Koronowo, Kościuszki 174-Koronowo, Kościuszki
nr 8, dom nr 9, dom nr 10, dom
175-Koronowo, Kościuszki 176-Koronowo, Kościuszki 177-Koronowo, Kościuszki
nr 11, dom nr 12, dom nr 16, dom
178-Koronowo, Kościuszki 179-Koronowo, Kościuszki 180-Koronowo, Kościuszki
nr 17, dom nr 18, dom nr 19, dom
181-Koronowo, Kościuszki 182-Koronowo, Kościuszki 183-Koronowo, Kościuszki
nr 20, dom nr 21, dom nr 22, dom
184-Koronowo, Kościuszki 185-Koronowo, Kotomierska 186-Koronowo, Kotomierska
nr 23, dom ogrodzenie cment. żydowskiego nr 1, dom
187-Koronowo, Kotomierska 188-Koronowo, Kotomierska 189-Koronowo,Krasickiego
cegielnia ob. bud. mieszk. wiadukt kolejowy nr 2, dom
190-Koronowo, Krasickiego 191-Koronowo, Krasickiego 192-Koronowo, Krasickiego
nr 14, dom nr 20, dom nr 22, dom
193-Koronowo, Krasickiego 194-Koronowo, Krzyżowa 195-Koronowo, Krzyżowa
nr 26, dom nr 3a, dom nr 10, dom
196-Koronowo, Krzyżowa 197-Koronowo, Łokietka 198-Koronowo, Łokietka
nr 19, dom nr 4, dom nr 6, dom
199-Koronowo, Łokietka 200-Koronowo, Łokietka 201-Koronowo, Łokietka
nr 6, magazyn nr 8, dom nr 11, dom
202-Koronowo, Łokietka 203-Koronowo, Łokietka 204-Koronowo, Łokietka
nr 12, magazyn nr 15, dom nr 17, dom
205-Koronowo, Łokietka 206-Koronowo, Łokietka 207-Koronowo, Łokietka
nr 19, dom nr 21, dom nr 23, dom
208-Koronowo, Łokietka 209-Koronowo, Łokietka 210-Koronowo, Nakielska
nr 31, elektrownia nr 31, magazyn nr 1, magazyn
211-Koronowo, Nakielska 212-Koronowo, Nakielska 213-Koronowo, Nakielska
214-Koronowo, Nakielska 215-Koronowo, Ogrodowa 216-Koronowo, Ogrodowa
217-Koronowo, Ogrodowa 218-Koronowo, Ogrodowa. 219-Koronowo, Ogrodowa
nr 9, dom nr 9, budynek gospod nr 13, dom
220-Koronowo, Okrzei 221-Koronowo, Okrzei 222-Koronowo, Okrzei
223-Koronowo, Paderewskiego, 224-Koronowo, Paderewskiego, 225-Koronowo, Paderewskiego,
cmentarz katolicki kostnica, na cmentarzu kat kapliczka, na cmentarzu kat.
226-Koronowo, Paderewskiego, 227-Koronowo, Paderewskiego, 228-Koronowo, Paderewskiego,
kaplica grobowa, na cm.kat. kaplica grobowa 2, na cm. kaplica grobowa 3, na cm..
229-Koronowo, Paderewskiego, 230-Koronowo, Paderewskiego 231-Koronowo, Paderewskiego
cmentarz ewangelicki nr 1, dom nr 3, dom, ob. przedszkole
232-Koronowo, Paderewskiego 233-Koronowo, Paderewskiego 234-Koronowo, Paderewskiego
nr 7, dom nr 11, dom nr 17, dom
235-Koronowo, Paderewskiego 236-Koronowo, Paderewskiego 237-Koronowo, Paderewskiego
nr 19, dom nr 20, dom nr 25, dom
238-Koronowo, Pomianowskiego 239-Koronowo, Pomianowskiego 240-Koronowo, Pomianowskiego
nr 3 A - rzeźnia nr 3 B, budynek admin. nr 3 C, bud. gospod.
241-Koronowo, Sawickiej 242-Koronowo, Sawickiej 243-Koronowo, Sienkiewicza
244-Koronowo, Sienkiewicza 245-Koronowo, Sienkiewicza 246-Koronowo, Sienkiewicza
nr 2, dom nr 2, budynek gospod. nr 3, dom
247-Koronowo, Sienkiewicza 248-Koronowo, Sienkiewicza 249-Koronowo, Sienkiewicza
250-Koronowo, Sienkiewicza 251-Koronowo, Sienkiewicza 252-Koronowo, Sienkiewicza
4-6 róg Podwórzowej, magazyn nr 7, dom nr 16, dom
253-Koronowo, Sienkiewicza 254-Koronowo, Sienkiewicza 255-Koronowo, Sienkiewicza
nr 20, dom nr 20, budynek gospod. nr 25, dom
256-Koronowo, Sienkiewicza 257-Koronowo, Sienkiewicza 258-Koronowo, Sobieskiego
nr 27, dom nr 29, dom nr 1, dom
259-Koronowo, Sobieskiego 260-Koronowo, Sobieskiego 261-Koronowo, Sobieskiego
nr 2, dom nr 4, dom nr 10, dom
262-Koronowo, Sobieskiego`263-Koronowo, Sobieskiego 264-Koronowo, Sobieskiego
nr 12, dom nr 15, dom nr 16, szkoła
265-Koronowo, Sobieskiego 266-Koronowo, Sobieskiego 267-Koronowo, Staromiejska
nr 18, dom nr 20, dom nr 2, dom
268-Koronowo, Szkolna 269-Koronowo, Szkolna 270-Koronowo, Szkolna
nr 2, dom nr 4, szkoła nr 4, bud. gospod przy szkole
271-Koronowo, Szkolna 272-Koronowo, Szkolna 273-Koronowo, Szkolna
nr 4, ogrodzenie szkoły nr 7, magazyn nr 8, dom
274-Koronowo, Szkolna 275-Koronowo, Tucholska 276-Koronowo, Tucholska
nr 9, magazyn nr 1, dom nr 2, dom
277-Koronowo, Tucholska 278-Koronowo, Tucholska 279-Koronowo, Tucholska
nr 14, dom nr 15, dom nr 16, dom
280-Koronowo, Tucholska 281-Koronowo, Tucholska 282-Koronowo, Tucholska
nr 17, dom nr 19, dom nr 20, dom
283-Koronowo, Tucholska 284-Koronowo, Tucholska 285-Koronowo, Tucholska
nr 21, dom nr 27 – dom nr 35, dom
286-Koronowo, Tucholska 287-Koronowo, Tucholska 288-Koronowo, Witosa
nr 37, dom nr 39, dom nr 3, dom
289-Koronowo, Witosa 290-Koronowo, Wodna 291-Koronowo, Wodna
nr 34, dom nr 1, dom nr 2, dom
292-Koronowo, Wodna 293-Koronowo, Zdrojowa 294-Koronowo, Zdrojowa
295-Koronowo, pl Zwycięstwa 296-Koronowo, pl Zwycięstwa 297-Koronowo, pl Zwycięstwa
298-Koronowo, pl Zwycięstwa 299-Koronowo, pl Zwycięstwa 300-Koronowo, pl Zwycięstwa
301-Koronowo, pl Zwycięstwa 302-Koronowo, pl Zwycięstwa 303-Koronowo, pl Zwycięstwa
nr 11, dom nr 12, dom nr 13, dom
304-Koronowo, pl Zwycięstwa 305-Koronowo, pl.Zwycięstwa 306-Koronowo, pl. Zwycięstwa
nr 14, dom nr 15, dom nr 16, dom
307-Koronowo, pl Zwycięstwa 308-Koronowo, pl Zwycięstwa 309-Koronowo, pl Zwycięstwa
nr 17, dom nr 17, gospod nr 18, dom
310-Koronowo, pl Zwycięstwa 311-Koronowo, pl Zwycięstwa 312-Koronowo, pl Zwycięstwa
nr 19, dom nr 20, dom nr 21, dom
313-Koronowo, pl Zwycięstwa 314-Koronowo, pl Zwycięstwa 315-Koronowo - most kolejowy
nr 22, dom nr 23, dom nad Brdą
316-Koronowo-Iwickowo, 317-Koronowo-Iwickowo, 318-Koronowo-Lipinki - dwór
spichlerz dworski park dworski
319-Koronowo-Lipinki, 320-Koronowo-Lipinki, 321-Koronowo-Lipinki.
obora, zespól dworski stajnia, zespół dworski park dworski
322-Linia kolejowa 323-Krąpiewo – kapliczka 324-Krąpiewo nr 9 - dom
325-Krąpiewo 326-Krąpiewo 327-Krąpiewo nr 18 -
nr 11 - dom nr 12 - dom stacja kolejki wąskotorowej
328-Krówka – kapliczka 329-Krówka – leśniczówka 330-Krówka - budynek gospod.
331-Lucim - cmentarz ewangelicki 332-Lucim - kapliczka NSPJ 333-Lucim - kapliczka MB
334-Lucim - kapliczka św. Antoniego 335-Lucim - spichlerz dworski 336-Lucim - stodoła dworska
337-Lucim nr 8 – dom 338-Lucim nr 15 – dom 339-Lucim nr 21 - chata
340-Lucim nr 24 – dom 341-Lucim nr 25 – dom 342-Lucim nr 28 - dom
343-Lucim nr 29 – szkoła 344-Lucim nr 29, 345-Lucim nr 35 - dom
346-Lucim nr 48 – dom 347-Lucim nr 77 – dom 348-Lucim nr 78 - dom
349-Lucim - wiadukt kolejowy 350-Łąsko Małe - cmentarz 351-Łąsko Małe - kapliczka MB
352-Łąsko Małe nr 15, dom 353-Łąsko Małe nr 28, dom 354-Łąsko Wielkie - kapliczka
355-Łąsko Wielkie – kapliczka 356-Łąsko Wielkie nr 1 – szkoła 357-Łąsko Wielkie nr 3 - dom
358-Łąsko Wielkie nr 5 – dom 359-Łąsko Wielkie nr 16 – chata 360-Łąsko Wielkie nr 42 - dwór
361-Ługowo – leśniczówka 362-Ługowo, 363-Mąkowarsko,
bud. gospod przy leśniczówce ogrodzenie kościoła
364-Mąkowarsko, kaplica 365-Mąkowarsko, 366-Mąkowarsko – plebania
grobowa przy kościele dzwonnica przy kościele
367-Mąkowarsko - cmentarz 368-Mąkowarsko - cmentarz 369-Mąkowarsko - kapliczka,
Katolicki ewangelicki ul. Lipowa
370-Mąkowarsko, kapliczka NSPJ, 371-Mąkowarsko, Bydgoska 372-Mąkowarsko, Jeziorna
Tucholska róg Bydgoskiej nr 3, dom nr 61, dom
373-Mąkowarsko, Sępoleńska 374-Mąkowarsko, Sępoleńska 375-Mąkowarsko, Sępoleńska -
nr 2, dom nr 4 ( nr 29 ), dom mleczarnia
376-Mąkowarsko, Słoneczna 377-Mąkowarsko, Słoneczna 378-Mąkowarsko, Słoneczna
nr 3 i 5, dom nr 11, dom nr 22, dom
379-Mąkowarsko, Słoneczna 380-Mąkowarsko, Tucholska 381-Mąkowarsko, Tucholska
nr 22, stodoła nr 3, dom nr 4, gospoda, ob dom
383-Mąkowarsko, Tucholska 383-Mąkowarsko, Tucholska 384-Mąkowarsko, Tucholska
nr 7, dom nr 9, piekarnia, dom nr 10, szkoła
385-Mąkowarsko, Tucholska 386-Mąkowarsko, Tucholska 387-Mąkowarsko, Tucholska
nr 11 ( d. 38 ), dom nr 17, dom nr 21, dom
388-Mąkowarsko, Tucholska 389-Mąkowarsko, Tucholska 390-Mąkowarsko, Tucholska
nr 22, dom nr 24, szkoła nr 25, dom
391-Mąkowarsko, Tucholska 392-Mąkowarsko, Tucholska 393-Mąkowarsko
nr 33, bud. gospod. nr 48, dom nr 28 - dworzec
394-Mąkowarsko 395-Mąkowarsko 396-Mąkowarsko-Kencerowo
nr 28, bud. gospod. przy dworcu nr 28, budynek gospod. przy dworcu - dwór
397-Mąkowarsko-Kencerowo, 398-Mąkowarsko-Łakomowo 399-Mąkowarsko-Łakomowo
obora dworska ,cmentarz ewangelicki nr 5, budynek gospod
400-Mąkowarsko-Łakomowo 401-Mąkowarsko-Rybkowo 402-Morzewiec, Folwarczna
nr 5, obora nr 1, czworak nr 5, dom
403-Morzewiec, Folwarczna 404-Morzewiec, Dworcowa 405-Morzewiec, Dworcowa
nr 7, dom nr 19, szkoła nr 19, bud. gospod.
406-Morzewiec, Dworcowa, 407-Nowy Dwór - 408-Nowy Dwór
park dworski cmentarz ewangelicki - kapliczka MB
409-Nowy Dwór - 410-Nowy Dwór - 411-Nowy Dwór -
dwór gorzelnia dworska park dworski
412-Nowy Dwór nr 13, dom 413-Nowy Dwór nr 13, kuźnia 414-Nowy Dwór nr 30, dom
415-Nowy Dwór 416-Nowy Dwór-Janowo, 417-Nowy-Dwór-Janowo,
nr 66, szkoła kapliczka NSPJ stajnia dworska
418-Nowy Dwór-Janowo, 419-Nowy Jasiniec, 420-Nowy Jasiniec,
stajnia II dworska cmentarz ewangelicki kapliczka
421-Nowy Jasiniec nr 12, dom 422-Nowy Jasiniec, 423-Nowy Jasiniec,
424-Nowy Jasiniec nr 28, dom 425-Nowy Jasiniec nr 28, kuźnia 426-Nowy Jasiniec nr 29,szkoła
427-Nowy Jasiniec 428-Okole, 429-Okole,
nr 29, budynek gospodarczy cmentarz ewangelicki cmentarz ewangelicki II
430-Osiek nr 3, dom 431-Osiek nr 6-1, dom 432-Popielewo - cmentarz
433-Popielewo - kapliczka MB 434-Popielewo nr 1, dom 435-Popielewo nr 4, szkoła
436-Popielewo nr 4, bud. gospod, 437-Popielewo nr 16, dom 438-Popielewo nr 17 (d.19 ),
439-Pólko nr 1 – leśniczówka 440-Salno - cmentarz choleryczny 441-Salno nr 10, dom
442-Samociążek, cmentarz 443-Samociążek, 444-Samociążek, Olimpijska
ewangelicki kapliczka MB nr 7, szkoła
445-Sitowiec, kościół ewang 446-Sitowiec, cmentarz 447-Sitowiec, kapliczka NSPJ
ob pw św Teresy od Dzieciątka Jezus ewangelicki
448-Sitowiec nr 1, dom 449-Sitowiec nr 16, szkoła 450-Sitowiec nr 16, bud.
451-Skarbiewo, cmentarz 452-Skarbiewo, kapliczka MB 453-Skarbiewo
454-Skarbiewo 455-Sokole Kuźnica – 456-Sokole Kuźnica nr 11, dom nr 9, bud, gospod przy szkole cmentarz ewangelicki
457-Sokole Kuźnica 458-Stary Dwór, 459-Stary Dwór nr 10, dom
nr 11, stodoła cmentarz ewangelicki
460-Stary Jasiniec, 461-Stary Jasiniec, 462-Stary Jasiniec, kapliczka MB cmentarz ewangelicki cmentarz choleryczny
463-Stary Jasiniec 464-Stary Jasiniec 465-Stary Jasiniec
nr 13, dom nr 61, dom nr 66, dom
466-Stary Jasiniec 467-Tryszczyn, 468-Tryszczyn, kapliczka MB
nr 78, dom cmentarz ewangelicki
469-Tryszczyn, Bydgoska 470-Tryszczyn, Bydgoska 471-Tryszczyn, Bydgoska
nr 13, budynek gospodarczy nr 16, dom nr 31, dom
472-Tryszczyn, Nad Stawem 473-Tryszczyn, Nad Stawem 474-Wierzchucin Królewski
nr 4, dom nr 6, dom nr 28, plebania
475-Wierzchucin Królewski, 476-Wierzchucin Królewski 477-Wierzchucin Królewski
cmentarz katolicki cmentarz ewangelicki nr 33, spichlerz, ob. dom
478-Wierzchucin Królewski 479-Wierzchucin Królewski 480-Więzowno,
nr 79, dworzec kolejowy nr 112, dom cmentarz ewangelicki
481-Więzowno, kapliczka MB 482-Więzowno, dwór 483-Więzowno, park dworski
484-Wilcza Góra , dworzec 485-Wilcza Góra, 486-Wilcza Góra - wiadukt
487-Wilcza Góra - most drogowy 488-Wilcze - cmentarz 489-Wilcze - kapliczka NSPJ
490-Wilcze nr 6, dom 491-Wilcze nr 10, dom 492-Wilcze nr 11, dom
493-Wilcze nr 15, dom 494-Wilcze nr 16, dom 495-Wilcze nr 16, bud.
496-Wilcze nr 22, dom 497-Wilcze nr 34, dom 498-Wilcze nr 34, bud.
499-Wilcze Gardło – leśniczówka 500-Wilcze Gardło - budynek 501-Wiskitno - cmentarz
502-Wiskitno - szkoła ewangelicka 503-Wiskitno –cmentarz 504-Wiskitno -park dworski
505-Witoldowo, cmentarz 506-Witoldowo- kapliczka NSPJ 507-Witoldowo nr 15, gospoda
508-Witoldowo nr 23, dwór 509-Witoldowo, park dworski 510-Witoldowo nr 33, szkoła
511-Witoldowo nr 33, 512-Wtelenko - dwór, 513-Wtelenko - park dworski
514-Wtelno, cmentarz przy 515-Wtelno, ogrodzenie 516-Wtelno, plebania,
kościele pw. Sw. Michała Archanioła cmentarza przykościelnego Wyczółkowskiego nr 23
517-Wtelno, zbór, 518-Wtelno, pastorówka, 519-Wtelno, cmentarz
Wyczółkowskiego nr 4 ul. Wyczółkowskiego nr 2 ewangel., ul. Kwiatowa
520-Wtelno, kaplica grobowa rodziny 521-Wtelno, kapliczka Pana 522-Wtelno, Bydgoska
Beck na cmentarzu cholerycznym Jezusa Dobrego Pasterza nr 7, dom
523-Wtelno, Bydgoska 524-Wtelno, Dworcowa 525-Wtelno, Szkolna
nr 82, dom nr 6, dom nr 1, dom
526-Wtelno, Szkolna527-Wtelno, 528-Wtelno,
nr 2, szkoła Wyczółkowskiego nr 8, dom Wyczółkowskiego nr 24, dom
BYSZEWO, KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. TRÓJC
KORONOWO - KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. ANDRZEJA
|
| ||||
| |||||
KORONOWO, KOŚCIÓŁ P.W. WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY
ŁĄSKO WIELKIE, KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. ANNY
MĄKOWARSKO, KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. WAWRZYŃCA
WTELNO, KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA
OBRAZ- MATKA BOSKA OFIAROWU | |||
WIERZCHUCIN KRÓLEWSKI, KOŚCIÓŁ P.W. ŚW.AP. PIOTRA I PAWŁA
EWIDENCJA ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH –
KPL – kultura pucharów lejkowatych
KŁ-KPOM – kultura łużycka- kultura pomorska
HA-LAT – okres halsztacki – okres lateński
|
|
|
|
| ||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
|
|
| ||||
|
|
| ||||
|
|
| ||||
|
|
| ||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
|
|
|
| |||
|
|
|
| |||
|
|
|
| |||
|
|
|
| |||
|
|
|
| |||
|
|
|
| |||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||
| ||||||