Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr V.30.2015
Rady Gminy Dąbrowa Chełmińska
z dnia 26 lutego 2015 r.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dąbrowa Chełmińska
Green Key Joanna Masiota - Tomaszewska
mgr Joanna Masiota-Tomaszewska
mgr Joanna Masiota-Tomaszewska
mgr inż. arch. Roksana Konieczna
1.2. Charakterystyka społeczno – gospodarcza
1.3. Charakterystyka przyrodnicza
II. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
III. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE
IV. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu
V. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy)
5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy
5.2.1. Rys historyczny obszaru gminy Dąbrowa Chełmińska
5.2.2 Ważniejsze miejscowości Gminy Dąbrowa Chełmińska wraz z charakterystyką ich dziedzictwa kulturowego
5.2.3. Grodziska na terenie Gminy Dąbrowa Chełmińska
5.2.4. Walory kulturowe Gminy Dąbrowa Chełmińska
5.2.4.1. Obiekty o walorach kulturowych
5.2.4.2. Dobra kultury objęte prawnymi formami ochrony
5.2.4.2.1. Obiekty nieruchome objęte prawną ochroną zabytków
5.2.4.2.2. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego
5.2.4.2.3. Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków
5.2.4.2.4. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków i ujęte w ewidencji zabytków
5.2.4.2.5. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków i wojewódzkiej ewidencji zabytków
5.2.4.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych
5.2.5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Dąbrowa Chełmińska
5.2.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy
VI. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ
7.1. Priorytety gminnego programu opieki nad zabytkami
7.2. Kierunki działań i zadania gminnego programu opieki nad zabytkami
VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
IX. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
X. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
XI. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMINĘ ZADAŃ Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW
XII. WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA
Przedmiotem opracowania Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dąbrowa Chełmińska (zwanego dalej Programem, POnZ) jest weryfikacja zasobów dziedzictwa kulturowego gminy oraz wypracowanie programu zarządzania zabytkami, w tym praca nad ich potencjałem. Program jest dokumentem strategicznym w zakresie ochrony zabytków, pozwoli na koordynację działań polityki przestrzennej w zakresie opieki i zarządzania dziedzictwem kulturowym. W okresie najbliższych czterech lat realizowany będzie dostępnymi środkami prawnymi oraz finansowymi.
Celem Programu jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Systematyczne wdrażanie ustaleń dokumentu powinno spowodować poprawę stanu zachowania zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy Dąbrowa Chełmińska. Program powinien być znany nie tylko władzom lokalnym, ale i społeczności regionu. Ma za zadanie uświadamiać mieszkańców o konieczności dbania o lokalną tradycję przejawiającą się w inicjatywach społecznych, jak i w potrzebie ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy. Mieszkańcy i władze Gminy powinni dbać o utrzymanie indywidualnego charakteru regionu, w tym o zachowanie jego znamiennych elementów zabytkowych i przyrodniczych.
Gmina Dąbrowa Chełmińska położona jest w środkowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, na terenie powiatu bydgoskiego. Zajmuje obszar 12 504 ha, co stanowi ok. 9 % powierzchni powiatu (139 480 ha). Jednostka graniczy:
- na północnym-wschodzie – z Gminą Unisław (powiat chełmiński),
-na południu – z Gminą Zławieś Wielka (powiat toruński),
-na zachodzie – z Gminą Miejską Bydgoszcz (miasto na prawach powiatu),
na północnym - zachodzie - z Gminą Dobrcz (powiat bydgoski).
Od 1 stycznia 1999 r. Dąbrowa Chełmińska jest jedną z 8 gmin tworzących powiat bydgoski.
Wieś Dąbrowa Chełmińska będąca siedzibą władz gminnych położona jest w odległości 25 km od centrum miasta Bydgoszczy (siedziby wojewody) i 42 km od Torunia (siedziby sejmiku samorządowego).
W skład gminy wchodzi 15 sołectw: Bolumin, Borki, Czarże, Czemlewo, Dąbrowa Chełmińska, Gzin, Janowo, Mozgowina, Nowy Dwór, Ostromecko, Otowice, Rafa, Reptowo, Strzyżawa, Wałdowo Królewskie.
Dąbrowa Chełmińska jest jedyną gminą powiatu bydgoskiego położoną na prawym brzegu Wisły. Bezpośrednie sąsiedztwo z aglomeracją miejską, jaką jest Bydgoszcz, wywiera decydujący wpływ na poziom rozwoju i obecny wizerunek gminy.
Gmina ma status typowo rolniczej. Grunty rolne zajmują około 40 % powierzchni gminy, natomiast lasy 47 %, pozostałe grunty (pod budynkami, podwórzami, drogami, czy zbiornikami wodnymi) zajmują około 13 % powierzchni Gminy.
W przestrzeni gminy można wyróżnić następujące użytkowanie gruntu:
-grunty zabudowane i zurbanizowane - 461 ha
- użytki ekologiczne - 66 ha,
Ryc. 1. Położenie Powiatu Bydgoskiego na tle kraju
Ryc. 2. Położenie Powiatu Bydgoskiego na tle Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Ryc. 3. Położenie Gminy Dąbrowa Chełmińska na tle powiatu mogileńskiego
1.2. Charakterystyka społeczno – gospodarcza
Gminę zamieszkuje – według stanu na dzień 31.12.2013 r. – 7 902 mieszkańców, z czego 3 926 stanowią kobiety. Liczba ludności w wieku produkcyjnym wynosi 5 197 osób. Gęstość zaludnienia sięga 64 os/km2.
Liczba ludności Gminy systematycznie wzrasta. Ma to związek z rozwojem budownictwa mieszkaniowego, atrakcyjnością terenów i bezpośrednim sąsiedztwem z dużym ośrodkiem miejskim jakim jest Bydgoszcz.
Ogólna liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w roku 2013 wyniosła: 647, z czego 19 działało w sektorze publicznym oraz 628 w sektorze prywatnym. Najbardziej rozwinięte strefy działalności gospodarczej, według sekcji PKD 2007 to: handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, budownictwo, przetwórstwo przemysłowe, transport i gospodarka magazynowa, rolnictwo, myślistwo, łowiectwo i rybactwo.
Pod względem komunikacyjnym gmina ma bardzo dobre położenie. Przez teren jednostki przebiegają:
-droga krajowa nr 80 (Bydgoszcz - Toruń),
-droga wojewódzka nr 551 (Strzyżawa - Wąbrzeźno),
- linia kolejowa nr 209 Bydgoszcz Wschód - Kowalewo Pomorskie ze stacją w Dąbrowie Chełmińskiej, Gzinie i Ostromecku.
1.3. Charakterystyka przyrodnicza
Duże zróżnicowanie pod względem geomorfologicznym, przyrodniczym i krajobrazowym, wynikającym z położenia w granicach 3 znacznie różniących się mezoregionów fizycznogeograficznych, czyni gminę Dąbrowa Chełmińska jedną z ciekawszych gmin województwa.
Walory przyrodniczo-krajobrazowe gminy oraz jej położenie (w zakolu rzeki Wisły), sprawiły, że blisko połowa powierzchni (tj. 6 032,0 ha, co daje 45,5 % jej powierzchni ogólnej) została włączona w granice „Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego”. Wynikające z tego faktu uwarunkowania mają duży wpływ na sposób zagospodarowania terenu gminy oraz kierunki jej dalszego rozwoju.
Gmina Dąbrowa Chełmińska odznacza się wielką różnorodnością szaty roślinnej i wyjątkową różnorodnością zwierząt i ptaków. Zachowały się wyspy naturalnych zespołów roślinnych.
Na terenie gminy wyróżniono 36 pomników przyrody, na które składają się głównie pojedyncze okazy drzew lub ich zespoły m.in. dęby szypułkowe i bezszypułkowe, lipy drobnolistne, żywotniki wschodnie, kasztanowce zwyczajne, sosny wejmutki, jesiony wyniosłe, topole wyniosłe, cisy pospolite, buki zwyczajne, topole czarne i wierzby białe.
Na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska znajdują się liczne obszary cenne przyrodniczo, z których część jest objęta ochroną. Należą do nich:
- Obszary sieci Natura 2000 – obszary siedliskowe: Sołecka Dolina Wisły (kod PLH 040003). Obszar ma znaczenie przede wszystkim dla ochrony mozaiki siedlisk nadrzecznych, charakterystycznych dla doliny dużej rzeki nizinnej oraz fauny związanej z rzeką i środowiskami dna jej doliny. Obszar stanowi cenny zasób zróżnicowanych siedlisk dla gatunków zwierząt rzadkich i objętych ochroną gatunkową związanych ze środowiskiem wodnym.
-Obszary sieci Natura 2000 – obszary siedliskowe: Torfowisko Linie (kod PLH 040020). Rezerwat przyrody chroniący torfowisko przejściowe z Betula nana (jedno z trzech stanowisk tego gatunku w Polsce).
-Obszary sieci Natura 2000 – obszary ptasie: Dolina Dolnej Wisły (kod PLB 040003). Obszar Dolina Dolnej Wisły jest krajową ostoją ptaków o randze międzynarodowej PL 028 (Wilk i inni 2010). Gniazduje w niej 28 gatunków ptaków z listy zał. I Dyrektywy Ptasiej. 9 gatunków znajduje się w polskiej czerwonej księdze.
- Nadwiślański Park Krajobrazowy – Nadwiślański Park Krajobrazowy został utworzony w 1993 roku (w latach 1993-1998 funkcjonował pod nazwą Zespół Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych) w celu ochrony wartości krajobrazowych i kulturowych Doliny Dolnej Wisły. Szczególne walory przyrodnicze, duże zróżnicowanie rzeźby terenu, gleb, klimatu oraz wód znajduje swoje odzwierciedlenie w bogactwie flory i fauny. Na terenie Zespołu Parków znajduje się 14 rezerwatów przyrody, występuje wiele rzadkich gatunków roślin i zwierząt, które chronione są w ramach opracowanego programu czynnej ochrony gatunków zagrożonych. W granicach Parku znajduje się 97 pomników przyrody ożywionej (pojedyncze drzewa i ich zgrupowania) oraz 4 obiekty przyrody nieożywionej (jaskinia, głaz narzutowy i dwa źródła), które wzbogacone są przez cenne obiekty historyczne Chełmna, Świecia i Nowego.
- Rezerwat Przyrody Las Mariański – położony jest na wydłużonej, pociętej poprzecznymi jarami, urwistej krawędzi, między Wysoczyzną Chełmińską a doliną Wisły. Utworzony w 1958 roku, obejmuje swoją powierzchnią 31,87 ha miejscami urwistego zbocza doliny z licznymi dolinkami i źródłami wody.
- Rezerwat Przyrody Linje – obejmuje torfowisko wysokie, które zajmuje bezodpływowe zagłębienie wytopiskowe. Główny obiekt ochrony w rezerwacie – brzoza karłowata jest reliktem epoki lodowcowej. Tworzy ona tu zwarte zarośla w zmieszaniu z bagnem zwyczajnym i borówką bagienną, o powierzchni około 0,60 ha w środkowej części rezerwatu.
- Rezerwat Przyrody Wielka Kępa – jest najstarszym rezerwatem w okolicy Bydgoszczy (1953 r.). Obejmuje fragment (28 ha) nadwiślańskiego lasu łęgowego z udziałem topoli, dębu, wiązu, jesionu i olszy oraz licznych drzew pomnikowych. Rezerwat położony jest na I terasie zalewowej doliny Wisły w odległości 120 – 380 m od jej brzegu. Zalewany jest przez wody Wisły 12 - 15 dni w ciągu roku. Wzdłuż granic rezerwatu biegną wypełnione wodą starorzecza Wisły. Znaczą one kolejne etapy przesuwania się Wielkiej Kępy w nurcie rzeki. Dawniej teren rezerwatu był wyspą, obecnie jest na stałe związany z lądem.
- Rezerwat Przyrody Reptowo – zamknięty dla ruchu turystycznego rezerwat ornitologiczny o powierzchni 3,6 ha, utworzony w 1962 r. Utworzony został w celu ochrony gniazd czapli siwej w drzewostanie sosnowym. Zinwentaryzowano 54 gniazda na 17 starych sosnach.
Od strony południowej gmina graniczy z Obszarem Chronionego Krajobrazu - Strefy Krawędziowej Kotliny Toruńskiej.
Ryc. 4. Obszary chronione przyrodniczo na terenie Gminy Dąbrowa Chełmińska
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych graficznych portalu Geoserwis GDOŚ
II. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy wiejskiej Dąbrowa Chełmińska na lata 2015 - 2018 opracowany został w oparciu o zapisy art. 87 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 Nr 162 poz. 1568 ze zm.).
Art.87. , ust. 1. „Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami”.
Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dąbrowa Chełmińska:
- sporządzany jest na okres 4 lat przez Wójta Gminy Dąbrowa Chełmińska,
-przyjmuje Rada Gminy Dąbrowa Chełmińska po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Bydgoszczy,
- ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami Program opieki nad zabytkami ma na celu m. in.:
- uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,
-zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,
wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,
- podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami,
- określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,
- podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.
Wójt sporządza co 2 lata sprawozdanie z realizacji Programu.
III. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY i OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE
Obowiązujący w Polsce system prawny gwarantuje ochronę zabytkom i całości dziedzictwa kulturowego na terenie kraju. Poniżej wskazano akty prawne wskazujące obowiązujące uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 Nr 78 poz. 483 ze zm., z dnia 2 kwietnia 1997 r.).
- Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
-Art. 6. 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będących źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.
- Art. 86. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa .
2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 Nr 162 poz. 1568 ze zm.), jako główny akt prawny regulujący zasady ochrony i opieki nad zabytkami.
3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 Nr 594 ze zm.). Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów.
Art. 7. 1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:
9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
4. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 Nr 647 ze zm.).
5. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 Nr 1409 ze zm.).
6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 Nr 1232 ze zm.).
7. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 Nr 627 ze zm.).
8. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 Nr 102 poz. 651 ze zm.).
9. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 Nr 406 ze zm.).
10. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 Nr 234 poz. 1536 ze zm.).
Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w:
1. Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 Nr 987 ze zm.).
2. Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012 Nr 642 ze zm.).
Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2011 Nr 123 poz. 698 ze zm.).
IV. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
Program opieki nad zabytkami dla Gminy Dąbrowa Chełmińska sporządzono z uwzględnieniem zewnętrznych uwarunkowań ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego, w tym aktów prawa oraz innych opracowań przedmiotowych.
Ustalenia Programu korespondują z zapisami (cele, zasady, kierunki) dokumentów na różnych poziomach. Metodologia planowania zakłada spójność dokumentów programowych w układzie hierarchicznym: kraj, region, gmina.
W niniejszym rozdziale przedstawiono szczegółowy wykaz ww. dokumentów.
Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2013–2016
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w art. 84 ustala obowiązek sporządzania, co cztery lata Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami: „Art. 84. w celu stworzenia warunków niezbędnych do realizacji ochrony zabytków i opieki nad zabytkami minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego inicjuje i opracowuje, przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytków, krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”.
W ramach ww. Programu przeprowadza się analizę stanu dziedzictwa kulturowego oraz potrzeb związanych z ochroną zabytków i opieką nad zabytkami. Następnie definiuje się główne i szczegółowe cele i kierunki działań oraz zadań w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Cel główny: wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków. Cel główny programu jest wdrażany poprzez trzy cele szczegółowe:
1. wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce,
2. wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków,
3. tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji.
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 - Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020
Sporządzenie Strategii poprzedzone było postawieniem diagnozy dla sektora kultury w Polsce. Zbadano kondycję twórców, odbiorców oraz warunków, w jakich kultura jest rozpowszechniana, w tym modelu finansowania rozwoju kultury polskiej.
Działania uwzględnione w Strategii w bezpośredni sposób przekładają się na rozwój kultury, ale także na społeczno-ekonomiczny rozwój regionów.
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 określa misję, którą wypełniać powinny instytucje zarządzające, pośredniczące, finansujące, współpracujące oraz wnioskodawcy. Za misję uznano: „zrównoważony rozwój kultury, jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów”.
W ramach prac Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 oraz jej uzupełnienia na lata 2004-2020 sformułowano następujące cele:
Cel strategiczny: zrównoważenie rozwoju kultury w regionach.
1. Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury.
2. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury.
3. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury.
4. Wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury.
5. Poprawa warunków działalności artystycznej.
6. Efektywna promocja twórczości.
7. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków.
8. Zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury.
9. Promocja polskiej kultury za granicą.
10. Ochrona własności intelektualnej i walka z piractwem.
11. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury.
12. Rozwój przemysłów kultury (kinematografia, media, design, wydawnictwa, fonografia).
Podstawowymi dokumentami programowymi realizowania przyjętej strategii są Narodowe Programy Kultury oraz Programy Operacyjne Ministra Kultury.
Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” na lata 2004–2013 (Dokument Wdrożeniowy NSRK)
Główne cele polityki państwa wyszczególnione w treści Narodowego Programu Kultury w zakresie ochrony zabytków, przygotowanego pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego:
1. Dziedzictwo kulturowe powinno stanowić nie tylko przedmiot ochrony, ale także potencjał dla rozwoju regionu, w tym rynku pracy.
2. Ochrona dóbr kultury musi podlegać mądremu i efektywnemu zarządzaniu w oparciu o skuteczne instrumenty wspierające pracę służb konserwatorskich.
3. Należy pracować nad ideowym modelem ochrony dóbr kultury, dostosowanym do współczesnych wymagań rynkowych.
4. Należy pracować nad skutecznym systemem prawnofinansowym ochrony zabytków, w tym nad projektem Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków.
5. Należy wypracować modele postępowania z obiektami zabytkowymi, których funkcja oraz potencjał ulegają zmianie.
6. Wprowadzenie modelu zapewniającego bezpośredni udział wojewódzkiego konserwatora zabytków przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla gmin.
7. Należy podejmować prace nad kompleksowym systemem edukacji społeczeństwa w zakresie dziedzictwa kulturowego.
8. Chroniąc dziedzictwo kulturowe należy akcentować kwestie tożsamości, indywidualnej tradycji i rodzimości poszczególnych kultur.
9. Interes prywatny właścicieli zabytków powinien zostać podporządkowany interesowi publicznemu. Zabytek jest dziedzictwem kulturowym Państwa, w tym i całego Narodu.
Program Operacyjny Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – „Dziedzictwo Kulturowe” (Dokument Wdrożeniowy NSRK)
Celem Programu „Dziedzictwo kulturowe” jest ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą, wspieranie działalności muzeów oraz popularyzacja kultury ludowej. Program „Dziedzictwo kulturowe” składa się z następujących priorytetów:
1. Ochrona zabytków .
2. Wspieranie działań muzealnych .
3. Kultura ludowa .
4. Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą .
5. Ochrona zabytków archeologicznych .
6. Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego .
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie
W zakresie przestrzeni i planistyki dokumentem wiodącym na najbliższe lata jest Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie.
Dokument ten określa cele i priorytety rozwoju Polski w wymiarze terytorialnym, zasady i instrumenty polityki regionalnej, nową rolę regionów w ramach polityki regionalnej oraz zarys mechanizmu koordynacji działań podejmowanych przez poszczególne resorty.
Poniżej wyszczególniono najistotniejsze zapisy Strategii dotyczące działań związanych z dziedzictwem kulturowym:
1. Należy wdrażać rozwiązania wykorzystujące potencjał kulturowy i turystyczny dla rozwoju regionalnego.
2. Kultura nie stanowi pasywnego zasobu regionów, ale aktywnie warunkuje zarówno rozwój społeczny, jak i ekonomiczny.
3. Należy koncentrować się na przekształceniach struktur gospodarczych w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, na podniesieniu poziomu rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego, na poprawie dostępu do dóbr i usług publicznych, które wpływają na rozwój potencjałów (takich jak: infrastruktura teleinformatyczna, edukacja, energia czy kultura).
4. Istotna jest obecność nowych technologii w obszarze kultury.
Zgodnie z zapisami Strategii dzięki rozwojowi lokalnemu w wymiarze społeczno-kulturowym, gospodarczym oraz ekologiczno-przestrzennym oraz działaniom wyrównawczym na rzecz zwiększenia dostępu do usług publicznych, obszary wiejskie staną się lepszym miejscem do życia, lepiej wykorzystującym dziedzictwo kulturowe i walory środowiska przyrodniczego, bardziej atrakcyjnym turystycznie i inwestycyjnie oraz bardziej zintegrowanym ze względu na wzmocnioną tożsamość lokalną.
Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020
Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 (PROW 2014-2020) został opracowywany na podstawie przepisów Unii Europejskiej. Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej program rozwoju obszarów wiejskich jest wkomponowany w całościowy system polityki rozwoju kraju, w szczególności poprzez mechanizm Umowy Partnerstwa. Umowa ta określa strategię wykorzystania środków unijnych na rzecz realizacji wspólnych dla UE celów określonych w unijnej strategii wzrostu „Europa 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” z uwzględnieniem potrzeb rozwojowych danego państwa członkowskiego.
Celem głównym Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 będzie poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich.
W ramach PROW 2014-2020 będzie realizowanych łącznie 14 działań, w tym 30 poddziałań.
Istotnym dla niniejszego opracowania jest działanie - Podstawowe usługi i odnowa miejscowości na obszarach wiejskich, wraz z poddziałaniami:
- badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno-gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej,
- inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury,
- inwestycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów i usług.
Według zapisów programu szczególne problemy polskich wsi to niska, jakość dróg i trudności komunikacyjne, brak dostatecznego wyposażenia w zbiorową sieć kanalizacyjną, oczyszczalnie ścieków, zaopatrzenia w wodę, zły stan infrastruktury energetycznej oraz niedostateczne wyposażenie w Internet.
Niedostateczny rozwój infrastruktury społecznej dotyczy szczególnie placówek służby zdrowia, placówek kulturalnych, obiektów turystycznych, jak również opieki nad dziećmi, przedszkoli i szkół.
Ze względu na różnice w dostępności i jakości usług publicznych pomiędzy miastem a wsią, niezbędne jest podjęcie działań na rzecz zwiększenia dostępności do wysokiej, jakości usług publicznych, w szczególności w zakresie edukacji, zdrowia, usług kulturalnych oraz społecznych.
Istnieje potrzeba odpowiedniego wykorzystania potencjałów kulturowych, środowiskowych i turystycznych obszarów wiejskich, przy zaangażowaniu lokalnej społeczności dla przyspieszenia lokalnego rozwoju gospodarczego, a przede wszystkim zwiększenia udziału dochodów mieszkańców z działalności pozarolniczej. Silne więzi społeczne w ramach lokalnych społeczności oraz ich aktywizacja powinny zostać wykorzystane do planowania i podejmowania wspólnych działań i rozwoju przedsiębiorczości mieszkańców.
Na obszarach o potencjale do rozwoju funkcji turystycznych niezbędne jest wspieranie odnowy wsi dla zapewnienia efektywnego wykorzystania istniejących możliwości rozwoju. Ze względu na wysoki poziom zagrożenia ubóstwem mieszkańców obszarów wiejskich, istnieje potrzeba podejmowania na poziomie lokalnym działań pobudzających postawy kreatywne i umożliwiających zarówno udział we wspólnych przedsięwzięciach jak i samodzielną realizację projektów.
W ramach ochrony promocji i rozwoju dziedzictwa kulturowego, na obszarach wiejskich polityka spójności wspiera ochronę zabytków. Natomiast w ramach Programu wspierane będą przedsięwzięcia związane z poprawą stanu dziedzictwa kulturowego, kształtowania przestrzeni publicznej oraz budową lub odnową obiektów pełniących funkcje kulturalne.
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030
Najważniejszym krajowym dokumentem strategicznym, dotyczącym zagospodarowania przestrzennego kraju, jest Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. W dokumencie tym zakłada się rozwój bogactwa polskich regionów – miast i obszarów wiejskich – w oparciu o wykorzystanie wewnętrznych potencjałów polskiej przestrzeni – ich dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, potencjału gospodarczego, innowacyjnego oraz naukowego. W Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju określono cel strategiczny polityki przestrzennego zagospodarowania kraju: „Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększania zatrudnieni, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie”.
Osiąganie celu strategicznego musi się odbywać z zachowaniem spójności przyrodniczo-kulturowej, służącej realizacji konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju.
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu
Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego prowadzi działania z zakresu ochrony zabytków, jako jednostka samorządu terytorialnego, realizując zadania, wynikające z zapisów ustawowych. Ponadto Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego sprawuje opiekę nad zabytkami, będąc ich właścicielem.
Na szczeblu wojewódzkim zostały opracowane następujące dokumentacje, które stanowią podstawę prawną i dają wytyczne dla programów na poziomie gminnym.
Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na Lata 2007-2020
Dnia 12 grudnia 2005 roku Sejmik Województwa Kujawsko – Pomorskiego uchwalił aktualny dokument Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko – Pomorskiego. Głównymi aktami prawa regulującymi zapisy Strategii są:
1. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2013 Nr 596 ze zm.).
- Art. 11. 1. Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, uwzględniającą w szczególności następujące cele:
1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej;
2) pobudzanie aktywności gospodarczej;
3) podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa;
4) zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń;
5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.
-Art. 11 1c. Strategia rozwoju województwa zawiera:
1) diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej województwa;
2) określenie celów strategicznych polityki rozwoju województwa;
3) określenie kierunków działań podejmowanych przez samorząd województwa dla osiągnięcia celów strategicznych polityki rozwoju województwa.
-Art. 11 1d. Strategia rozwoju województwa uwzględnia cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, krajowej strategii rozwoju regionalnego, odpowiednich strategii ponadregionalnych, a także cele i kierunki koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju.
2. Ustawa z dnia 6 grudnia 2006r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 Nr 84 poz. 712 ze zm.).
- Art. 13. 1. Strategie rozwoju, o których mowa w art. 9 pkt 3, są spójne ze średniookresową strategią rozwoju kraju i określają w szczególności:
1) diagnozę sytuacji w odniesieniu do zakresu objętego programowaniem strategicznym, z uwzględnieniem stanu środowiska oraz zróżnicowań przestrzennych i terytorialnych;
2) prognozę trendów rozwojowych w okresie objętym strategią;
3) określenie celów rozwoju, w tym kierunków interwencji, w zakresie objętym strategią wraz z pożądanymi wskaźnikami realizacji, z uwzględnieniem zróżnicowań przestrzennych lub terytorialnych.
Dokument Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego ustala trzy priorytetowe obszary działań strategicznych:
1. Rozwój nowoczesnej gospodarki.
2. Unowocześnienie struktury funkcjonalno-przestrzennej regionu.
W ramach priorytetowego obszaru działań strategicznych numer 2 wyodrębnia się działania na rzecz promocji dziedzictwa kulturowego, w ramach, których wyróżnia się:
- zachowanie dziedzictwa kulturowego,
- adaptację dziedzictwa kulturowego do współczesnych potrzeb społecznych.
W przedmiotowym dokumencie dziedzictwo kulturowe rozumie się głównie, jako instrument promocji regionu, odznaczający się stosownymi walorami prezencyjnymi. W odniesieniu do zabytków architektury i urbanistyki ww. walory oznaczają odpowiedni stan techniczny obiektów, dla zabytków ruchomych kluczowe jest atrakcyjne zaaranżowanie kolekcji, natomiast w odniesieniu do przejawów kultury duchowej czy tradycji ich przystępna prezentacja.
Stan techniczny materialnych dóbr kultury województwa kujawsko-pomorskiego jest w znacznej części niezadowalający. Działaniami, które pozwolą uchronić wartościowe obiekty są systematyczne zabiegi konserwatorskie, w tym remontowe, rekonstrukcyjne, dokumentacyjne. Prace dokumentacyjne zaleca się prowadzić z wykorzystaniem nowoczesnych technik informatycznych. Cyfrowa archiwizacja nowych danych, digitalizacja istniejących archiwalnych zasobów, cyfrowa obróbka i praca z materiałami. Tworzenie kolekcji multimedialnych materiałów, które będą służyć w celach: systematyzacji danych, informacyjno-naukowych czy promocyjnych.
Obiekty zabytkowe pełniły wcześniej różnorodne funkcje użytkowe. Znaczna część z tych funkcji obecnie nie może być kontynuowana (np. fortyfikacje, pałace, zabytki przemysłowe, zabytki wernakularne). Inna część wymaga przekształcenia z powodów ekonomicznych. Tylko wybrane obiekty o najwyższej wartości kulturowej mogą funkcjonować np., jako muzea i być dotowane ze środków publicznych. Pozostałe obiekty, często wymagające gruntownej modernizacji, utrzymywane są ze środków właścicieli i użytkowników. Oznacza to, iż większość zabytków musi spełniać współczesne funkcje użytkowe, wymaga rozsądnej adaptacji i modernizacji. Strategia rozwoju województwa kujawsko – pomorskiego proponuje użytkować zabytkowe pomieszczenia do prezentacji twórczości artystycznej, dla aktywności rekreacyjnej, w tym nawiązującej to tradycji historycznej itp. Adaptacje winny przybliżać obiekty ludziom współczesnym, ożywiać je i być źródłem dochodów, które zapewni należyte ich utrzymanie.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013
Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007–2013 jest jednym z programów regionalnych dla realizacji Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007–2015. Jest to dokument odnoszący się do polityki wzrostu konkurencyjności i wyrównywania szans rozwojowych planowanych przez samorządy województw.
Program zawiera: diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej województwa podsumowaną analizą SWOT, informację o wsparciu finansowym zewnętrznym dla województwa, strategię rozwoju regionu oraz osie priorytetowe, plan finansowy i system wdrażania programu.
Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w latach 2007-2013 jest tworzenie warunków dla poprawy konkurencyjności województwa oraz spójności społeczno-gospodarczej i przestrzennej jego obszaru. Cele szczegółowe programu to:
1. Zwiększenie atrakcyjności województwa kujawsko-pomorskiego, jako obszaru aktywności gospodarczej, lokalizacji inwestycji, jako obszaru atrakcyjnego dla zamieszkania i wypoczynku zarówno dla mieszkańców regionu, jak i turystów.
2. Zwiększenie konkurencyjności gospodarki regionu.
3. Poprawa poziomu i jakości życia mieszkańców.
Cele programu będą realizowane poprzez ukierunkowane działania określane, jako osie priorytetowe.
W zakresie infrastruktury kulturalnej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego Program wskazuje poniższe problemy:
- dekapitalizacja obiektów kultury i ich wyposażenia, w szczególności na wsi i w małych miastach,
- zły stan techniczny licznych obiektów (zespołów) zabytkowego budownictwa i innych obiektów kultury materialnej, pomniejszający znacznie ich historyczne i kulturowe walory, a także ograniczający ich udostępnienie, w przypadku budynków ich wykorzystanie dla nowych sposobów użytkowania,
- ograniczone możliwości ekspozycji licznych obiektów i zbiorów muzealnych,
- niska efektywność promocji produktów turystycznych: ośrodków wypoczynkowych, uzdrowisk, centrów turystycznych i krajoznawczych, obiektów zabytkowej architektury i innych obiektów dziedzictwa kulturowego, zasobów i unikatowych obiektów przyrody, aktywności kulturalnej.
Dla szczegółowego celu Programu – Poprawa poziomu i jakości życia mieszkańców wyznaczono oś priorytetową – Rozwój infrastruktury społecznej, w ramach, której planuje się podejmować działania na rzecz promocji dziedzictwa kulturowego, szczególnie na obszarach wiejskich. Pozwoli to na wyrównanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na tych terenach.
Program kładzie nacisk także na poprawę, jakości i dostępności usług społecznych poprzez inwestycje w infrastrukturę społeczną (edukacyjną, zdrowia, pomocy społecznej, kultury), w tym dla osób niepełnosprawnych.
Zakłada się również wspieranie przedsięwzięć skierowanych na rozbudowę i unowocześnienie obiektów oraz poprawę wyposażenia placówek oświatowych i wychowawczych, w tym ich uzupełnianie o brakujące dziś takie elementy jak np.: pracownie przedmiotowe, specjalistyczne i warsztaty nauki zawodu, obiekty dla szkolnego sportu, rekreacji i kultury.
Wspierane będą także inwestycje ukierunkowane na poprawę stanu technicznego obiektów i zespołów zabytkowych, ich przystosowanie do świadczenia nowych funkcji, na przykład aktywności kulturalnej.
Wsparcie uzyskają również projekty tworzenia cyfrowych zbiorów informacji (baz danych), w szczególności dotyczących dziedzictwa kulturowego.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa zgodnie z zasadą zintegrowanego planowania strategicznego jest wyrazem przestrzennym Strategii Rozwoju Województwa.
Celem nadrzędnym województwa kujawsko-pomorskiego jest poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie poziomu życia jego mieszkańców przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Realizacja tego celu oznacza wykreowanie w województwie mechanizmów generujących efektywny ekonomicznie rozwój, kształtowanie racjonalnych, społecznie akceptowalnych i ekonomicznie efektywnych struktur zagospodarowania przestrzennego, ochronę i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego województwa oraz ochronę jego dziedzictwa kulturowego.
Celem głównym ww. planu zagospodarowania przestrzennego jest zbudowanie struktur funkcjonalno-przestrzennych podnoszących konkurencyjność regionu i jakość życia mieszkańców.
Potencjał rozwojowy przedmiotowego obszaru to zarówno atrakcyjność środowiska naturalnego, jak i bogactwo środowiska kulturowego.
Znaczne zasoby kulturowe stwarzają szanse dla rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, zwłaszcza rozwoju turystyki oraz wzmocnienia tożsamości.
W sferze ochrony i kształtowania środowiska kulturowego gminy Dąbrowa Chełmińska (strefa polityki przestrzennej centralnej) Plan zakłada wspieranie działań konserwatorskich dla zachowania obiektów sakralnych oraz zespołów dworsko – pałacowych.
Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego wyróżniono specyficzne pod względem cech kulturowych regiony:
- obszar historycznej ziemi chełmińskiej,
- obszar związany z dziedzictwem Piastów,
- obszar dawnego osadnictwa holenderskiego,
- pozostałe obszary, wyróżniane jako obszary specyficznych kompozycji krajobrazu fizjograficznego i cennych walorów kulturowych.
Gmina Dąbrowa Chełmińska leży na obszarze historycznej ziemi chełmińskiej, odznaczającym się w porównaniu do innych terenów dużym nasyceniem gotycką architekturą sakralną i warowną (związaną z działalnością zakonu krzyżackiego).
W oparciu o waloryzację zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego na terenie województwa wyróżniono najatrakcyjniejsze obszary, w tym rejon turystyczny oznaczony numerem XII (Ryc. 5). To dolina rzeki Wisły - obszar o bogatym, urozmaiconym krajobrazie z charakterystyczną rzeźbą zboczowo-krawędziową, z różnorodną szatą roślinną, bogactwem udokumentowanych walorów uzdrowiskowych aktualnie wykorzystywanych oraz potencjalnych: w Maruszy k. Grudziądza i w paśmie pomiędzy Ciechocinkiem a Toruniem, z centrum krajoznawczym – Toruniem i innymi ważnymi ośrodkami krajoznawczymi - Bydgoszczą, Włocławkiem, Grudziądzem i Chełmnem..
Ryc. 5. Walory przyrodniczo-turystyczne (fragment planszy)
Źródło: opracowanie własne na podstawie rys nr 5 do Planu Zagospodarowania Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Polityka kraju oraz województwa kujawsko-pomorskiego stawia sobie za cel ochronę dziedzictwa kulturowego, zmierzającą do kształtowania struktur przestrzennych umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego i pojedynczych zabytków przed zniszczeniem, degradacją, dewaloryzacją oraz udostępniającą dziedzictwo kulturowe społeczeństwu.
Zachowanie dziedzictwa kulturowego wymaga przestrzegania następujących zasad:
- zachowania dziedzictwa kulturowego w stanie umożliwiającym jego przetrwanie dla przyszłych pokoleń,
- harmonijnego kształtowania krajobrazu kulturowego,
- dbałości o integralność zabytkowych struktur urbanistycznych i ruralistycznych.
Dla podniesienia konkurencyjności i atrakcyjności regionu konieczne jest podjęcie działań prowadzących do zachowania i pełnego wykorzystania turystycznych walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego poprzez:
- pełne wykorzystanie walorów rejonów turystycznych,
- zagospodarowanie turystyczne istniejących i projektowanych zbiorników wodnych oraz naturalnych wód powierzchniowych,
- poprawę zagospodarowania istniejących szlaków turystycznych w niezbędne urządzenia z zakresu ogólnodostępnej infrastruktury turystycznej,
- konserwację zabytkowych obiektów sakralnych oraz zespołów dworsko-parkowych,
- organizację regionalnych imprez folklorystyczno-kulturowych.
Program Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2013-2016
Jednym z podstawowych wyróżników tożsamości województwa kujawsko-pomorskiego jest jego zasób dziedzictwa kulturowego. Bogactwo architektury czy też unikatowych zespołów zabudowy wymaga jednak podejmowania działań, które w procesie konserwatorskim w maksymalnym stopniu zachowają walor autentyzmu. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2013-2016 jest dokumentem, w którym przedstawione zostały cele i kierunki działania w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowego na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego.
Ochroną objęto nie tylko materialne dobra kultury, ale także skoncentrowano się na niematerialnych aspektach dziedzictwa. Podstawą do zdefiniowania terminu „dziedzictwo niematerialne” jest konwencja UNESCO, której tekst został przyjęty na 32 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w październiku 2003 r. Według niej, dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki.
Program wskazuje kategorie obiektów, które w unikatowy sposób stanowią świadectwo idei czasu i miejsca, w którym powstały, pełniąc rolę przekaźników wartości artystycznych i duchowych, a także elementów wplecionych w ciąg procesów historycznych. Z obiektów leżących na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska wymieniono:
- kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja w Ostromecku, 2 poł. XV w.,
- pałac rodziny Mostowskich w Ostromecku, ok. 1730 r.,
- pałac w Ostromecku, proj. Karol Fryderyk Schinkel, 1849 r., lat 90. XIX w.,
- pozostałości wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Pniu.
Cel nadrzędny Programu to utrzymanie różnorodności kulturowej województwa jako świadectwa historii regionu oraz potencjału dla rozwoju gospodarczego. Cele szczegółowe to:
- zachowanie dziedzictwa materialnego,
- zachowanie dziedzictwa niematerialnego,
- kultywowanie tradycji regionalnych,
- wzrost świadomości społecznej dla ochrony dziedzictwa kulturowego,
- wzrost konkurencyjności regionu.
Główne działania w zakresie opieki nad zabytkami przewidywane przez Program Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko-Pomorskiego to:
- wspieranie działań zmierzających do poszerzania listy obiektów, wpisanych do rejestru zabytków, na przykład poprzez odpowiednie wymogi konkursowe,
- propagowanie i wspieranie prac przy aktualizacji i uzupełnianiu wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków,
- kontynuacja współfinansowania prac konserwatorsko-restauratorskich, rewitalizacyjnych i ratunkowych przy obiektach nieruchomych i ruchomych, wpisanych do rejestru zabytków, oraz doskonalenie zasad przyznawania dotacji,
- wspomaganie działań konserwatorsko-restauracyjnych przy zabytkowych układach urbanistycznych i ruralistycznych,
- wspomaganie organizacji szkoleń i wykładów związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego,
- wspomaganie organizacji konkursów o charakterze edukacyjnym,
- nagradzanie działań przyczyniających się do zachowania bądź przywracania historycznych wartości zasobów dziedzictwa kulturowego województwa,
- wspieranie działań edukacyjnych w zakresie znaczenia, wartości i ochrony niematerialnego dziedzictwa kultury województwa,
- wspomaganie działań w obszarze digitalizacji najcenniejszych zasobów folkloru słownego i ich udostępniania,
- aktywizacja środowisk lokalnych poprzez przywracanie dawnych praktyk tanecznych i muzycznych,
- wspieranie i upowszechnianie „ginących zawodów”,
- aktywizacja środowisk poprzez organizowanie warsztatów nauki rękodzieła, budownictwa instrumentów czy nauki gry na instrumentach tradycyjnych,
- wspieranie zajęć z twórcami i rzemieślnikami, dotyczących przekazywania ich umiejętności,
- wspieranie w oparciu o istniejące mechanizmy działań popularyzatorskich, edukacyjnych i naukowych związanych z opieką i ochroną dziedzictwa kulturowego, takie jak: opracowania syntetyczne i monograficzne dotyczące dziedzictwa kulturowego województwa w jego wymiarze materialnym i niematerialnym, przewodniki, vademeca, informatory, materiały informacyjne i promocyjne związane z obiektami objętymi ochroną prawną, wspieranie w ramach istniejących regulacji prawnych wydawnictw związanych z dziedzictwem kulturowym (wydawnictwa książkowe, audiobooki, materiały filmowe i inne) ze zbiorów własnych instytucji z terenu województwa,
- wspomaganie przedsięwzięć zmierzających do zachowania i kształtowania ładu przestrzennego z utrzymaniem właściwej ekspozycji obiektów zabytkowych i dostosowywaniem nowej zabudowy do wartości historycznych miejsc,
- wspieranie rozwoju turystyki bazującej na kulturowym dziedzictwie regionu,
- wspomaganie tworzenia tras turystycznych i produktów turystycznych w oparciu o zasoby dziedzictwa, łączących elementy materialne i niematerialne,
- wspomaganie działań w zakresie kompleksowego zagospodarowania istniejących szlaków kulturowych, zarówno tych o znaczeniu międzynarodowym, jak i regionalnym,
- wspieranie i kształtowanie rozwoju turystyki kulturowej o charakterze religijnym, sentymentalnym czy tematycznym,
- wykorzystanie tożsamości kulturowej regionu jako czynnika marketingowego.
Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Dla potrzeb opracowania Strategii przeprowadzono waloryzację zasobów środowiska kulturowego województwa, pod kątem ich atrakcyjności turystycznej. Wyodrębniono miejscowości i obszary skupiające dobra kultury, których historia, forma architektoniczna lub oddziaływanie w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym stanowią o atrakcyjności miejsca.
Uwzględniono walory zasobów kulturowych województwa zarówno te, które od lat znajdują pełne wykorzystanie turystyczne, jak i te, które dotychczas niedostatecznie wyeksponowane mogą w istotny sposób poszerzyć ofertę turystyczną regionu.
Dokument Strategii wskazuje na interakcję pomiędzy uwarunkowaniami i stanem rozwoju turystyki, a ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego (zarówno ochrona jak i wykorzystanie zasobów na potrzeby turystyki), jak również aspekt społeczny turystyki, czy stan rozwoju infrastruktury technicznej w obszarach turystycznych. Strategia wskazuje na potrzebę aktywizacji rozwoju markowych produktów turystycznych, w szczególności pięciu: turystyka biznesowa, turystyka w miastach i turystyka kulturowa, turystyka na terenach wiejskich, turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna, turystyka przygraniczna i tranzytowa. Dokument przewiduje także uwzględnienie zadań związanych z przystosowaniem zabytków dla potrzeb turystyki. Zakłada wzrost nakładów na inwestycje infrastrukturalne i rozwój produktu turystycznego, w tym: promocja obiektów i szlaków dziedzictwa kulturowego. Strategia planuje wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego, środowiska cywilizacyjnego i przyrodniczego w edukacji, a w szczególności w wykreowaniu młodzieży.
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Bydgoskiego na lata 2008-2015
Misją powiatu bydgoskiego jest zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy.
Za cel powiatu przyjęto hasło: „Rozwinięty i silny powiat bydgoski gwarancją dostatniego i bezpiecznego życia społeczności lokalnej”.
Wizję tego rozwoju określono w podziale na łady: ekologiczny, gospodarczy, społeczny, przestrzenny i sferę zarządzania. Zapisy istotne dla przedmiotowego opracowania są następujące:
- czyste środowisko naturalne,
- rozwinięty system ochrony przyrody,
- zmniejszone bezrobocie w wyniku rozwoju alternatywnych źródeł dochodów (turystyka, agroturystyka), w tym:
- wykorzystane walory przyrodnicze i kulturowe powiatu,
- wyznaczone i urządzone trasy turystyczne,
- rozwinięta sieć hotelowa i gastronomiczna,
- kulturotwórcza rola powiatu jako sposób zintegrowania społeczności lokalnej:
- dostosowane formy pracy placówek kulturalnych i sportowych do zainteresowań i potrzeb społecznych,
- wsparcie dla społecznych form działalności kulturalnej i sportowej,
- rozwinięty system komunikacyjny,
- dobrze wykorzystana przestrzeń:
- zintegrowane działania w przestrzeni architektonicznej, planistycznej, projektowej,
- rozwinięte formy zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego,
- podniesiony poziom estetyki miast i wsi.
- pełne zabezpieczenie finansowe dla realizacji zadań w powiecie,
- znacząca rola powiatu w regionie:
- rozwinięta i skuteczna promocja powiatu,
- rozwinięta infrastruktura turystyczna,
- rozwinięta współpraca z jednostkami samorządowymi w powiecie bydgoskim i z miastem Bydgoszcz.
V. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy)
Poniżej wyszczególniono obowiązujące programy strategiczne dla Gminy Dąbrowa Chełmińska. Wskazano na zawarte w nich kluczowe ustalenia w zakresie dziedzictwa kulturowego Gminy. Wytyczne dokumentów uwzględniono w przy projektowaniu zadań niniejszego opracowania.
Strategia Rozwoju Gminy Dąbrowa Chełmińska na lata 2014 - 2023
Opracowanie ujmuje główne cele i uwarunkowania rozwoju Gminy w horyzoncie czasowym do 2023 roku przy uwzględnieniu zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych.
Grupa planowania strategicznego przeprowadziła analizę SWOT dla Gminy. Wyniki analizy zostały opracowane na podstawie:
- informacji zebranych w czasie warsztatów strategicznych z udziałem mieszkańców,
- przedstawicieli organizacji pozarządowych jednostek organizacyjnych, radnych, przedsiębiorców i rolników,
-ankiety (raport z badań ankietowych).
Ustaleniami ww. dokumentu istotnymi dla przedmiotowego opracowania są:
-mocne strony to: korzystne położenie, atrakcyjność krajobrazowa, walory przyrodnicze, klimatyczne, turystyczne, zespól pałacowo-parkowy w Ostromecku, dobra polityka przestrzenna, bliskość Bydgoszczy, potencjał ludzki, promocja gminy przez stowarzyszenia (min. LGD), otwartość i przychylność władz samorządowych, wytyczone szlaki turystyczne, odbywające się cykliczne imprezy kulturalne na terenie gminy, funkcjonujące z tradycjami Koła Gospodyń Wiejskich,
-słabe strony to: niewystarczająco rozwinięta sieć usług gastronomicznych i agroturystycznych, słabe wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych, niedostateczne oznakowanie szlaków turystycznych,
-szanse to: rozwój turystyki - turystyka weekendowa Bydgoszczy i Torunia, napływ inwestorów, współpraca z gminami, środki pomocowe, promocja i rozwój agroturystyki, wykorzystanie potencjału Zespołu Pałacowo-Parkowego w Ostromecku.
Grupa ekspertów przeformułowała problemy Gminy na cele, dokonała łączenia ich w związek celów i środków do ich realizacji, a następnie wypracowała wizję oraz misję.
Wizja Gminy: gmina przyjazna mieszkańcom i inwestorom, gmina z rozwijającą się infrastrukturą techniczną i społeczną z bezpiecznym i ekologicznym obszarem rozwoju gospodarczego, na terenie której stosowane są zasady zrównoważonego rozwoju we wszystkich aspektach życia. Misja Gminy: Gmina przyjazna mieszkańcom i środowisku, atrakcyjna dla turystów i otwarta na inwestorów.
Grupa ekspertów lokalnych zdefiniowała do realizacji m.in. następujące cele:
-rozwinięta infrastruktura techniczna,
-aktualizacja dokumentu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
-uporządkowanie obszarów funkcjonalnych w planie zagospodarowania przestrzennego gminy,
- opracowanie planów miejscowych dla wsi Ostromecko (zmiana planu), Czarże, Wałdowo Królewskie, Reptowo, Dąbrowa Chełmińska (zmiana planu), Gzin,
- poprawa stanu technicznego istniejących szlaków turystycznych,
- promocja walorów turystycznych,
-organizacja punktów informacyjnych (tablice informacyjne),
-zapewnienie dostępności informacji na temat wydarzeń o charakterze kulturalnym, sportowym itp. (strona internetowa oraz media),
- inicjowanie międzygminnej współpracy w zakresie wspólnej promocji,
-wypracowanie kalendarza imprez cyklicznych,
-praca nad materiałami promocyjnymi gminy,
- punkty multimedialne w Czarżu, Ostromecku i Dąbrowie Chełmińskiej (oferta turystyczna),
-poszerzenie oferty kulturalnej świetlic,
-inicjowanie współpracy z Kołami Gospodyń Wiejskich oraz integrowanie ich działań,
- trwałe zachowanie zabytków, ich zagospodarowanie i utrzymanie, jak również zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla ich wartości.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, Gmina Dąbrowa Chełmińska
Dokument Studium wymienia poniższe cele kulturowe:
- ochrona zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, a także innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków,
- zaktualizowanie ewidencji zabytków oraz poprzez opracowanie programu opieki nad zabytkami, stworzenie podstaw do realnych działań ochronnych i opiekuńczych,
- określenie rozwiązań niezbędnych do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu,
- utrzymanie, ustanowionych w dotychczasowych opracowaniach, stref ochrony konserwatorskiej obejmujących obszary, na których obowiązują określone w ustaleniach niniejszego studium ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków, a które wymagają ustalenia w ewentualnych planach miejscowych, oraz uwzględnienia przy wydawaniu decyzji na terenach, na których brak jest obowiązującego planu.
Ponadto dokument studium wymienia następujące strefy ochrony konserwatorskiej:
- Strefa „A” – strefa pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie wartościowe, do bezwzględnego zachowania, na których:
- ze strony właścicieli wymaga się zapewnieniu warunków:
- naukowego badania i dokumentowania zabytków, prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,
- zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,
- korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,
- popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury,
- wymaga się uzyskania pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na dokonywanie:
- wszelkich działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku,
- zmian podziału własnościowego i geodezyjnego.
- Strefa „B” – strefa ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru w skali nowej zabudowy, na których wymaga się uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na:
- dokonywanie wszelkich działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu obiektów zabytkowych,
- lokalizowanie nowych obiektów,
- dokonywanie zmian podziału geodezyjnego lub innych zmian mających wpływ na ukształtowany historycznie układ zabudowy lub innych obiektów położonych w strefie, w tym małej architektury i innych obiektów budowlanych oraz istniejących drzew.
- Strefa „W” – strefa ochrony archeologicznej obejmująca obszary występowania stanowisk archeologicznych rozpoznanych i potencjalnych, na których wymagane jest uzgodnienie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektowanych wszelkich prac ziemnych na obszarze strefy oraz przeprowadzenie wyprzedzających badań archeologicznych.
Zgodnie z obowiązującymi ogólnie przepisami prawa wymaga się, aby każdy kto:
- przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu tego przedmiotu właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, wójta gminy,
- w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, odkrył przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem, jest obowiązany: wstrzymać wszelkie roboty mogące uszkodzić lub zniszczyć odkryty przedmiot, następnie zabezpieczyć, przy użyciu dostępnych środków, ten przedmiot i miejsce jego odkrycia, oraz niezwłocznie zawiadomić o tym Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, wójta gminy, a kontynuować prace zgodnie z uzyskaną decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Studium wymienia obiekty znajdujące się w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w tym zespół parkowo-pałacowy w Ostromecku, dla którego zakłada się przywrócenie pierwotnej świetności oraz utworzenie w obiekcie centrum kulturalno-rekreacyjnego.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na terenie Gminy Dąbrowa Chełmińska
Na terenie gminy obowiązuje kilkadziesiąt miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Dla każdego z terenów objętych miejscowym planem ustalono zasad ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej.
Niezależnie od szczegółowych ustaleń planów w przypadku odkrycia przedmiotu, który posiada cechy zabytku lub wykopaliska archeologicznego, należy zabezpieczyć znalezisko, wstrzymać wszelkie prace mogące je uszkodzić lub zniszczyć oraz powiadomić odpowiednie służby konserwatorskie.
Plany odnowy miejscowości na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska
Rada Gminy Dąbrowa Chełmińska uchwaliła Plany Odnowy dla wybranych miejscowości o wysokich walorach kulturowych. Dokumenty te mają być narzędziem służącym podniesieniu standardu życia i pracy na wsi poprzez realizację zadań inwestycyjnych zwiększających atrakcyjność wsi i otwierających daną miejscowość dla nowych mieszkańców, inwestorów gospodarczych i turystów.
Obowiązujące plany odnowy miejscowości:
- Plan Odnowy Miejscowości Otowice na lata 2008-2018,
- Plan Odnowy Miejscowości Rafa na lata 2008-2018,
- Plan Odnowy Miejscowości Boluminek na lata 2008-2018,
- Plan Odnowy Miejscowości Czemlewo na lata 2009-2019,
- Plan Odnowy Miejscowości Bolumin na lata 2009-2019,
- Plan Odnowy Miejscowości Gzin na lata 2010-2020,
- Plan Odnowy Miejscowości Ostromecko na lata 2012-2022,
- Plan Odnowy Miejscowości Wałdowo Królewskie na lata 2008-2017,
- Plan Odnowy Miejscowości Czarże na lata 2006 – 2014,
- Plan Odnowy Miejscowości Dąbrowa Chełmińska na lata 2009-2019.
5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy
5.2.1. Rys historyczny obszaru gminy Dąbrowa Chełmińska
Tereny gminy użytkowany był od najdawniejszych czasów. Było to wynikiem korzystnego położenia, z naturalnie wykształconymi warunkami obronnymi (zakole Wisły, żyzne gleby, lasy). Świadczą o tym wykopaliska w Gzinie, Kamieńcu, Słończu, Boluminie i Ostromecku. Odkryto tu wiele śladów dawnych kultur z okresu neolitu i epoki brązu m.in. w Ostromecku cmentarzysko z okresu halsztackiego i cmentarzyska kultury łużyckiej (1500 - 400 lat p.n.e.), w Czarżu i Boluminku. W ciągu pierwszych czterech stuleci naszej ery nastąpił wzrost wpływów rzymskich. W tym czasie szczególną rolę kulturotwórczą odgrywał szlak bursztynowy. Handel bursztynem odbywał się zarówno drogą morską na zachód, jak i drogą lądową na południe. Do rzadkich rekwizytów z tego okresu należały kosztowne naczynia z brązu (odnalezione w Topolnie i Gzinie).
W Gzinie zachowały się najlepiej najstarsze ślady osadnictwa sprzed 2,5 tys. lat. Do dnia dzisiejszego przetrwały wały obronne „Grodziska” oraz majdan, na którym były domostwa zamieszkiwane przez ówczesną ludność. Nie zachowały się żadne pisane dokumenty z terenów gminy z czasów przed krzyżackich.
Najstarszym pisanym dokumentem, który zachował się do obecnych czasów jest akt Konrada Mazowieckiego (z 5 sierpnia 1222 r.), w którym nadaje biskupowi pruskiemu Chrystianowi, rozległe posiadłości w ziemi chełmińskiej. Wymieniono w nim grodziska Gzin i Pień oraz wsie: Ostromecko, Czarże i Bolumin.
Po nieudanej misji biskupa Chrystiana i jego śmierci, ziemię chełmińską, a w tym tereny obecnej gminy Dąbrowa Chełmińska, zajął zakon krzyżacki. Nastąpiła intensywna kolonizacja oraz rozpowszechnienie osadniczego prawa chełmińskiego. Krzyżacy nie budują na tym terenie zamku, sprowadzanym rycerzom, za zasługi wojenne, Zakon przydziela poszczególne wsie wraz z mieszkańcami. Dokumenty podają, że tzw. „domy pańskie”, w których mieszkali dzierżawcy krzyżaccy były w następujących wsiach: Ostromecko, Czarże, Gzin, Bolumin (jako większe wsie) oraz: Wałdowo, Reptowo, Łoktowo, Izbice, Dąbrowa i Rafa (jako małe osady). Prawdopodobnie wieś Dąbrowa Chełmińska należała kiedyś do właścicieli Bolumina.
W czasach krzyżackich w Pniu było prokomturostwo, które pełniło na okolicznym terenie rolę wójtostwa i zbierało m.in. podatki. Prokomturowie w Pniu podlegali do komturstwa unisławskiego, a później toruńskiego. Rycerstwo gminy brało udział w bitwie pod Grunwaldem po stronie krzyżackiej.
Po wojnie głodowej (trzynastoletniej) w latach 1454 - 1466 i II pokoju toruńskim ziemia chełmińska wróciła do Rzeczypospolitej. Wsie w okolicach Czarża przekazane zostają bogatym mieszczanom toruńskim, za zasługi dla Polski. Wieś Gzin zostaje mianowana, do końca XVI w., wsią biskupią. W Ostromecku rządzi szlachecka rodzina herbu Pomian, która od nazwy wsi przyjmuje nazwisko Ostromeckich. Podobnie jest w innych wsiach: w Boluminie – przyjęli nazwisko Bolumińscy, w Izbicach – Izbińscy, w Reptowie – Reptowscy, w Wałdowie – Wałdowscy, w Łoktowie – Łoktowscy.
W XVII w. zachodzą liczne zmiany własnościowe wsi. Kilka wsi zostaje, aż do pierwszego rozbioru, własnością klasztoru benedyktynek z Chełmna. Do benedyktynek należały m.in. wsie: Janowo, Czemlewo, Wałdowo, Jarzębiniec, część Czarża. Pierwsze wzmianki o Dąbrowie Chełmińskiej pochodzą z 1285 r. Król Polski Aleksander Jagiellończyk nadał w 1505 r. miejscowość Dąbrowa biskupowi chełmińskiemu. Do czasów rozbiorów wieś gminna Dąbrowa Chełmińska należała do biskupstwa starogrodzkiego i była bezpośrednio zarządzana przez folwark w Unisławiu.
Gdy 5 sierpnia 1773 r. został podpisany w Petersburgu I rozbiór Rzeczypospolitej województwo chełmińskie, a wraz z nim powiat i Dąbrowa Chełmińska, niemal w całości dostało się do zaboru pruskiego.
Polska napoleońska nazywana Księstwem Warszawskim dzieliła się na podstawowe jednostki administracyjne zwane departamentami, które z kolei dzieliły się na powiaty. Sprawowanie administracji w powiecie konstytucja księstwa z 22 lipca 1807 r. powierzała podprefektowi, pochodzącemu z nominacji królewskiej. Powiat chełmiński jako jeden z dziesięciu powiatów znalazł się pod jurysdykcją departamentu bydgoskiego. Spośród ogółu mieszkańców powiatu około 22 tys. stanowili katolicy, pozostali to ewangelicy (ok. 17,5 tys.), ok. 700 osób to menonici, wyznania mojżeszowego było zaledwie 135 osób - najmniej w departamencie.
Pierwszym aktem określającym organizację terytorialną odradzającej się po I Wojnie Światowej Polski była „Ustawa o tymczasowej organizacji zarządu byłej Dzielnicy Pruskiej” z 1 sierpnia 1919 r., która kreowała dwa województwa: pomorskie i poznańskie. Powiat chełmiński wszedł w skład województwa pomorskiego.
Z uwagi na centralne położenie (w połowie drogi między Bydgoszczą i Chełmnem), na przełomie XX w. Dąbrowa Chełmińska stała się siedzibą administracyjną, a praw siedziby gminy nabrała w pełni dopiero w 1927 r.
W roku 1934 powiat dzielił się na 1 gminę miejską – Chełmno i 10 gmin wiejskich: Błędowo, Chełmno, Dąbrowa Chełmińska, Kijewo Królewskie, Lisewo, Papowo Biskupie, Podwiesk, Robakowo, Starogród, Unisław.
Wraz z początkiem okupacji hitlerowskiej w trakcie II Wojny Światowej powiat chełmiński ponownie znalazł się w okręgu Rzeszy – Prusy Zachodnie, którego stolicą był Gdańsk.
W latach 1975 - 1998 gmina położona była w województwie bydgoskim .
Od roku 1998 jest to gmina wiejska w województwie kujawsko-pomorskim , w powiecie bydgoskim .
5.2.2. Ważniejsze miejscowości Gminy Dąbrowa Chełmińska wraz z charakterystyką ich dziedzictwa kulturowego
Sieć osadniczą gminy tworzą 22 miejscowości wiejskie, z czego 15 to wsie sołeckie. Stan wykształcenia sieci osadniczej w gminie uznać należy za korzystne uwarunkowanie rozwoju. Sieć ta jest silnie skoncentrowana – siedziba gminy skupia 25 % ogółu ludności, a 3 największe wsie ponad 52 %.
Wsie gminy Dąbrowa Chełmińska reprezentują różne typy układów przestrzennych. Występuje m.in.:
a) zabudowa rozproszona - zabudowania rozmieszczone równomiernie, ale w znacznej odległości, dystans między zagrodami przekracza 100 m, gospodarstwa zlokalizowane w sąsiedztwie przynależnych im pół uprawnych. Przykłady: Mała Kępa, Gzin Dolny, Borki.
b) zabudowa folwarczna - ośrodkiem centralnym jest folwark lub dwór wraz z zabudowaniami gospodarczymi. Przykłady: Bolumin, Boluminek, Nowy Dwór, Ostromecko, Pień.
c) zabudowa przydrożnicowa / ulicówka - układ jednodrożny o zwartej zabudowie po obu stronach drogi. Przykłady: Czarże, Dąbrowa Chełmińska, Gzin.
Ryc. 6. Ważniejsze miejscowości Gminy Dąbrowa Chełmińska
Źródło: opracowanie własne na podkładzie warstwy mapy topograficznej: wikimapia.org
1216 r. - Bolemino, 1413 r. - Bolimin, 1445 r. - Bolmen, 1570 r. Gross Bolemin
Miejscowość składająca się z dawnych wsi: Boluminek, Bolumin i Nowy Bolumin. Leży na południe od Dąbrowy Chełmińskiej w sąsiedztwie wsi Wałdowo Królewskie.
Miejscowość Bolumin wzmiankowana była po raz pierwszy w dokumencie łowickim z 5 sierpnia 1222 r., kiedy to Konrad Mazowiecki nadał biskupowi pruskiemu Chrystianowi rozległe posiadłości na ziemi chełmińskiej. W XIII w. Bolumin określany był jako „castrum”, czyli miejscowość warowna. Za czasów krzyżackich był folwarkiem zakonnym, a w 1570 r. własnością szlachecką.
Podział na Bolumin i Boluminek nastąpił w XVI w. W 1789 r. Bolumin funkcjonował jako wieś i folwark z wiatrakiem. Do 1923 r. był w rękach ks. Tecklenberga, po czym przeszedł w ręce polskie. W 1960 r. we wsi założono oświetlenie uliczne oraz wybudowano świetlicę wiejską.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2875
daw. Bolemino, 1413 r. – Bolimin, 1445 r. - Bolmen
Wieś położona jest na wysokości 90 m n.p.m. w otoczeniu kilku drobnych oczek wodnych, na południe od Dąbrowy Chełmińskiej.
Dawniej Boluminek złączony był z Boluminem. Obie miejscowości zostały od siebie odłączone w XVI wieku, więc w 1570 r. wymienia się Boleminek i Klein Bolmnik. Późniejsze nazwy to Bolyminko (1647) i Boliminko (1670). Nazwa Boluminek przyjęła się dopiero w XIX wieku. Wieś niegdyś była dobrami rycerskimi leżącymi w granicach komturostwa, a następnie prokuratorstwa unisławskiego. W 1570 r. wymieniana była jako własność szlachecka.
Parafia w Boluminku została założona przed przybyciem krzyżaków. Po raz pierwszy jednak wspomina się ją w 1445 r. W końcu XVI w. Parafia utraciła swą samodzielność i została włączona jako filia do Ostromecka. W roku 1747 dziedzic Ostromecka i patron kościoła - Mostowski, kasztelan płocki, połączył Boluminek z Ostromeckiem. W ten sposób majątek szlachecki w Boluminku przeszedł na własność probostwa ostromeckiego. Na mocy układu zawartego w 1859 r. między stolicą biskupią a dziedzicem majoratu ostromeckiego plebanię przeniesiono do Boluminka.
Obecny kościół p.w. Św. Wojciecha, masywnie zbudowany, wzniesiony został w latach 1755-77 (w miejscu poprzedniego drewnianego z 1667 r.). W 1909 i 1910 r. kościół został gruntownie przebudowany, a w dzień św. Józefa w roku 1910 r. został benedykowany przez X dziekana Prabuckiego. Na szczególną uwagę zasługuje gotycka rzeźba NP. Marii z dzieciątkiem z XV wieku.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2275
1222 r. - Szarnese, 1248 r. - Scharnesee, 1285 r. - Czarnsee, 1570 r. - Czrża, XVII w. - Czarz, 1789 r. - Czarze i Czarge, 1876 r. i później niemieckie Scharnese
Wieś zbudowana w kształcie ulicówki z peryferycznym rozproszeniem, leży w dnie doliny Wisły, nad jej starorzeczem, częściowo wstępuje na łagodne stoki doliny. Czarże położone jest w sąsiedztwie wsi Borki oraz Słończ.
Wieś Czarże wzmiankowana była w 1222 r. w akcie Konrada Mazowieckiego, który w 1223 r. nadał wieś Chrystianowi - biskupowi misyjnemu Prus. W 1231 r. majętność została przekazana Zakonowi Krzyżackiemu. W 1248 r. był to majątek na prawie polskim, a w 1285 r. dobra rycerskie nadane rodzinie Bosel, z prawem wzniesienia grodu. W XV stuleciu dobra dzierżył Henryk z Czarża (z Schermszche), a około 1423 r. na owych dobrach gospodarował rycerz Klavko – właściciel Stablewic.
W styczniu 1454 r. z zamków wypędzono rycerzy i Ziemia Chełmińska wraz z Czarżem została zupełnie uwolniona od Krzyżaków. W 1532 r. dobra posiadał Laurintus Knopf z Torunia, a w 1570 r. Anna Wolska. W 1621 r. ksieni benedyktynek chełmińskich -Mortęska założyła dom ubogich (tzw. szpital). Od 1626 r. częścią wsi zarządzał Paweł Działyński - wojewoda chełmiński. W tym samym czasie Czarże otrzymało tzw. wilkierz, czyli ustawę wiejską regulującą wewnętrzne życie wsi. Była to jedna z nielicznych w języku polskim ustaw wiejskich na terenie ówczesnej Rzeczypospolitej. Wilkierz stanowił 16 artykułów dotyczących spraw porządkowych, przeciwpożarowych i międzysąsiedzkich, a także wyboru sołtysa i radnych.
Po rozbiorach Polski na obszary niezaludnione lub opuszczone napłynęło sporo kolonistów niemieckich i olędrów. Około 1667 r. Czarże stało się własnością Działyńskich, a w 1723 r. Jana Czapskiego. W 1756 r. wielki pożar całkowicie strawił trzynaście zabudowań ze stodołami, trzy domy plebańskie i dwie karczmy.
Jedyna pisemna wzmianka o parafii wymieniona została w 1445 r. w planach diecezji chełmińskiej. Kościół, który istnieje do dnia dzisiejszego (od 1647 r. p.w. Narodzenia N.M.P) jest budowlą gotycką ceglaną z początku XIV w. W XVII w. po zniszczeniu przez Szwedów odrestaurowano go kosztem Mortęskich i Działyńskich. W roku 1974, w miejscu dawnej murowanej wieży, wzniesiono betonową dzwonnicę. W roku 1881 kościół odnowiono kosztem Tomaszewskiego z Racimierza, przy czym usunięto gotyckie przypory i dodano sufit z desek. Zachowane w pobliżu kościoła ślady obwałowań mogą świadczyć, że zbudowano tu budowlę obronną, którą postawiła wdowa Kunegunga Rosel i jej syn Bartłomiej, właściciele części Czarża. Najstarszymi obiektami wyposażenia są: gotycka pieta i granitowa kropielnica z początku XV w. W okresie okupacji hitlerowskiej w parafii Czarże działała grupa Armii Krajowej, gdyż nieopodal istniało zakonspirowane lądowisko.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2775
Dąbrówka, Dombrowken, Damerau, Dąbrowa, Dąbrówka pod Unisławiem
Wieś gminna w kształcie widlicy z peryferycznym rozproszeniem, od północy osłonięta lasami położona jest na wysokości 100 m n.p.m. na falistej wysoczyźnie morenowej.
W najdawniejszych czasach osada Damerowe powstała i rozwijała się przy szlaku bursztynowym. Nazwa miejscowa Dąbrówka informuje o szacie roślinnej terenu, na której powstała miejscowość i odnosi się do lasów mieszanych.
W źródle pisanym pierwsza informacja o wsi pochodziła z 1285 r. i dotyczy ustalenia granic z wsią Czarże. W 1418 r. Dąbrowa Chełmińska była krzyżacką wsią czynszową, administracyjnie podporządkowaną prokuratorii we wsi Pień. W kolejnych latach 1423 i 1424 wieś podporządkowana została prokuratorii z siedzibą w krzyżackim zamku w Unisławiu, a następnie od 1430 r. komturstwu w Starogrodzie. W 1414 r. wieś uległa zniszczeniu. W 1505 r. Król Aleksander Jagiellończyk nadał wieś kapitule chełmińskiej.
XVIII i XIX w. to napływ kolonistów niemieckich i germanizacja, którą gorliwie prowadził biskup chełmiński hr. Karol Hohenzollern (1785-1795). Po wojnach napoleońskich król pruski Fryderyk Wilhelm II wcielił w 1815 r. Dąbrowę Chełmińską do prowincji Prus Zachodnich. Po przejęciu wsi w 1920 r. przez władze polskie powstała w Dąbrowie Chełmińskiej gmina wiejska, a później wójtostwo. Na przełomie XIX i XX w. we wsi zbudowano kościół, który służył gminie ewangelicko-unijnej. W 1945 r. ludność tego wyznania opuściła wieś. W 1948 r. kościół przekazano w użytkowanie parafii Boluminek jako filialny p. w. Wniebowzięcia NMP. Na przełomie stycznia i lutego 1945 r. na terenie: Dąbrowy Chełmińskiej, Cichoradza, Unisławia i Chełmna doszło do krwawej bitwy, w której zginęło blisko 9 tys. żołnierzy niemieckich, a 4 tys. wzięto do niewoli.
Ryc. 10. Dąbrowa Chełmińska, 1909 r.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2275
1222 r. - Kysin, 1789 r. – Gzyn, 1866 r. - Kisin
Wieś zabudowana w kształcie ulicówki, z peryferycznym rozproszeniem, usytuowana jest na wysoczyźnie morenowej na wysokości 90 m n. p. m., nad krawędzią doliny Wisły, rozszerzając się na północ od wsi w Basen Unisławski. Gzin leży na północ od Dąbrowy Chełmińskiej.
Wieś pojawiła się w źródle pisanym w 1222 r. w przywileju Konrada Mazowieckiego, nadania biskupowi pruskiemu Chrystianowi rozległych posiadłości Ziemi Chełmińskiej. Z roku 1405 pochodziła informacja dotycząca wynajęcia, na wyprawę na Gotlandię, konia od rycerza Mikołaja z Gzina.
Od 1408 r. Gzin był w posiadaniu kapituły chełmińskiej. W 1408 r. wielki mistrz UIryk von Jungingen potwierdził zamianę posiadłości Albrechta i Mikołaja z Gzina. W 1517 r. istniejący tu folwark, należący do kapituły chełmińskiej, został przez bpa chełmińskiego Jana Konopackiego zamieniony na Nielbark i Sarnowo.
Od drugiej połowy XVI w. Gzin był własnością szlachecką. W XVII w. dobra te posiadali Działyńscy. W 1789 r. widniał jako szlachecka wieś i folwark, a od 1864 r. dobra rycerskie z gorzelnią. W Gzinie znajdował się niegdyś piękny pałac późnobarokowy Działyńskich, zbudowany ok. 1730 r. w formie saskiej. W zbiorze rysunków Steinera w Muzeum Miejskim w Toruniu zachował się widok tego pałacu, zburzonego w XIX w. We wsi istniała w XVII w. prywatna kaplica dworska. Na początku XX w. własność Niemca T. Ortmanna, po nim Franciszka Paczkowskiego. Najstarszym obiektem położonym w centrum wsi i zarazem jednym z najstarszych na Ziemi Chełmińskiej jest wyżynne grodzisko wczesnośredniowieczne z okresu kultury łużyckiej.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2775
1825 r. – Neudorf, 1868 r. – Adelig-Neuhof, 1886 r. – Nowy Dwór, 1891 r. Neuhof
Miejscowość zlokalizowana jest na trasie między Dąbrową Chełmińską a wsią Ostromecko.
Po raz pierwszy nazwa tej wsi pojawiła się w źródle z 1825 r. jako Neudorf. Nowy Dwór założono w XIX w. na miejscu wcześniejszych osad Izbice i Piekło. Nazwa Nowy Dwór funkcjonuje od XX w.
Początek kształtowania się nowej wsi (Neudorf) nastąpił w 1806 r. wtedy Cesarz Napoleon I Bonaparte po rozbiciu armii pruskiej i zdobyciu Berlina wkroczył do Polski. W okresie Księstwa (1807-1815), najpewniej w latach 1807-1809, na najwyższym wzniesieniu w Nowym Dworze zbudowano (z cegły z cegielni ostromeckiej) trzy budynki koszarowe z ujeżdżalnią dla koni i zakwaterowano w nich oddział huzarów. Jeden budynek koszarowy, na wzór zamku krzyżackiego, istnieje do chwili obecnej (być może wg projektu Karola Fryderyka Schinkla). W 1826 r. w ramach tworzonego zespołu ostromeckich folwarków zarządzanych przez Jakuba Martina Schőnborna Nowy Dwór stał się wsią szlachecką. Określono granice i nazwę wsi na Neudorf (Nowa Wieś). W 1876 r. ukończono budowę folwarku (m. in. gorzelni i młyna). Do 1946 r. folwark w Nowym Dworze był traktowany jako filia majątku ostromeckiego. Przynosił zyski ze sprzedaży dóbr uzyskanych z hodowli oraz z wytworzonego spirytusu.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2275
daw. Ostromes, Ostromitz, Ostermitz, Ostirmitsch, Ostrimitz, Ostromieck, Ostromęck, niem. Ostrometzko (XVIII-XX w.)
Miejscowość zlokalizowana w pobliżu wschodniego brzegu rzeki Wisły, na południowy - zachód od Dąbrowy Chełmińskiej.
Ze względu na dawne położenie Ostromecka na trasie szlaku bursztynowego miejscowość ta znana była wędrującym kupcom rzymskim już w starożytności. Pierwotnie były to dobra rycerskie, wzmiankowane po raz pierwszy w 1222 r. jako Ostromezh (w nadaniu biskupowi Christianowi przez Konrada Mazowieckiego). W okresie panowania Krzyżaków Ostromecko należało do komturstwa starogrodzkiego. W 1414 r. wieś poniosła szkody wojenne, bowiem została wymieniona w krzyżackiej „Księdze Strat”. W ok. 1423 r. widniała jako własność królewska, a w 1570 r. własność szlachecka należąca do Jakuba Ostromeckiego.
Początki tworzenia majoratu ostromeckiego można odnieść do roku 1804, w którym bogaty kupiec grudziądzki Jakub Marcin Schöenborn nabył swą pierwszą posiadłość ziemską - Ostromecko. W czasie uwłaszczania w 1840 r. Schöenborn przy poparciu władz niemieckich zagarnął tytułem odszkodowania sporo ziemi chłopskiej. Dało to podwaliny pod rozwój kapitalistycznego folwarku. W następstwie zawartego w 1874 r. przez spadkobierczynię rodu Schönbornów związku małżeńskiego z hr. Albertem V. Alvenslebenem, należącym do jednego z najbardziej znanych rodów rycerskich w Niemczech, nastąpił dalszy rozwój majoratu ostromeckiego. Majorat w 1880 r. liczył już 6 800 ha, stanowiąc jeden z największych majątków na obszarze ziemi chełmińskiej. Po I wojnie światowej składał się siedmiu samodzielnych majątków z folwarkami, tartaku, gorzelni, dwóch cegielni oraz działającej do dziś wytwórni wód mineralnych, uruchomionej w 1894 r.
Stary pałac tzw. myśliwski wojewody pomorskiego Pawła Michała Mostowskiego, zbudowany w latach 1758-66 w wielki czworobok (z wykorzystaniem murów wcześniejszego dworu), przebudowany w XIX w., zachował się do czasów współczesnych.
W południowo-wschodniej części założenia pałacowo-parkowego, położony jest tzw. pałac „nowy” zbudowany w 1849 r. według projektu Karola Fryderyka Schinkla z ok. 1840 r. W 1891 r. przekształcony i powiększony o salę balową, pałacyk myśliwski i kaplicę wbudowaną w dawny narożnik południowo-wschodni.
Parafia rzymsko-katolicka istniała w Ostromecku już w 1445 r. Obecny kościół p.w. Śś. Mikołaja, Stanisława Bpa i Jana Chrzciciela, wzniesiony został w XV w., w miejscu dawnego drewnianego. Świątynia wybudowana została w stylu gotyckim, wieża pochodzi z okresu baroku. Kościół jest orientowany, murowany z cegły, otynkowany, o układzie jednonawowym.
Do roku 1957 na terenie Ostromecka zlokalizowany był kościół wyznania ewangelickiego. W ww. roku na skutek uderzenia pioruna obiekt spłonął. Do dnia dzisiejszego zachował się budynek dawnej plebanii.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2275
daw. nazwa Pin, Peene, Pene, Pehen
Miejscowość Pień zlokalizowana jest na wschodnim brzegu rzeki Wisły, między wsiami Rafa i Mozgownia.
W najstarszych źródłach pisanych Pień pojawił się w 1222 r. jako Pin, w akcie nadania biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Wcześniej jednak, bo już w VII w., istniała tu osada ludności kultury prapolskiej Pień, a na przeciwległym brzegu Wisły Wyszogród. Zadaniem grodów było m. in. sprawowanie straży nad drogą handlową i przeprawą przez Wisłę i Brdę.
W 1248 r., będący w posiadaniu tej wsi Świętopełk Pomorski, zrzekł się jej na rzecz Krzyżaków. Z wystawionego przy tej okazji dokumentu wiadomo, że był tam niegdyś gród obronny (Pin in quofuit casfrum). Nie jest jednak pewne, czy znajdował się on w miejscu, na którym później stanął zamek. Od 1248 r. wieś niczym nie wyróżniała się spośród innych małych miejscowości na ziemi chełmińskiej. Od II połowy XIII wieku administracyjnie wchodziła w skład komturstwa bierzgłowskiego. Po klęsce grunwaldzkiej niektóre komturstwa ziemi chełmińskiej postanowiono zlikwidować, a ich obszary przyłączono do większych jednostek. Po 1410 r. w Pniu stworzono jedyny na ziemi chełmińskiej nowy ośrodek administracyjny o randze prokuratorstwa. Nie istniał on jednak długo, jego likwidacja nastąpiła już w 1422 r. Ok. 1417 r. do obszaru zarządzanego przez prokuratora z Pnia należało znaczne terytorium tzw. „kolana Wisły”; między innymi wsie Czarze, Łoktowo, Unisław, Czarnowo i Bolumin. Zamek wzniesiono w 1414 r. bardzo szybko i w trudnym dla Zakonu okresie, co mogło odbić się na jakości jego konstrukcji. W 1422 r. komtur toruński skarżył się bowiem, że warownia była już w złym stanie technicznym. Można domniemywać, że wybudowanie na skarpie wiślanej niewielkiego zamku w Pniu miało militarny cel wzmocnienia tej części ziemi chełmińskiej. Można tu było bowiem kontrolować Wisłę - ważną arterię komunikacyjną. Z inwentarza zamkowego wynika, że już w 1414 r. było tu 6 armat na kamienne kule, a także 10 kusz i prawie 3 beczki grotów. Dotychczas nieznany był powód zniszczenia i opuszczenia zamku. Z listu komtura toruńskiego do wielkiego mistrza z 15 sierpnia 1422 r., wynika, że warownia w Pniu zagrożona była przez oddziały Janusza Brzozogłowego (starosty bydgoskiego). Dlatego komtur toruński polecił opuścić warownię, a sam zamek nakazał spalić. Taki był więc kres niezbyt długiej historii zamku w Pniu.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2275
Wieś Strzyżawa zlokalizowana jest w pobliżu wschodniego brzegu rzeki Wisły, na południowy - zachód od Ostromecka.
W lipcu 1771 r. dwór ostromecki, zawarł 30-letnią umowę z osadnikami z Niziny (Niederungs-Einsassen) na dzierżawę Kępy Strzyżawa, tj. ciągnącego się wzdłuż Wisły pasa ziemi, stanowiącego integralną część wsi Wielka Strzyżawa.
Dwór działał w imieniu wojewody mazowieckiego Pawła Mostowskiego - właściciela m.in. folwarku i wsi Ostromecko – Izbice – Reptowo.
Na mocy ww. umowy Kępa Strzyżawska wraz z zabudowaniami i zasiewami przeszła w posiadanie kolonistów - Holendrów. Tu też, przy przeprawie przez Wisłę znajdowała się karczma. W 1816 r. zbudowano w Strzyżawie szkołę ewangelicką. Na znajdującym się naprzeciw Strzyżawy pasie ziemi ciągnęła się Kępa Kruszkowa, określona tak od nazwy „kruszka” nadanej przez miejscową ludność przejrzałym owocom dzikiej gruszy, zwanych ulęgałkami.
Między Bydgoszczą a Strzyżawą zlokalizowany jest most kolejowo-drogowy o konstrukcji kratowej, zbudowany w obecnej formie w latach 50-tych XX wieku. Lokalizacja mostu przypada w miejscu, gdzie znajdowała się starodawna przeprawa przez Wisłę . W XV - XIX w. pobierano tu opłaty celne i kontrolowano ruch statków.
Źródło: Mapa topograficzna Messtischblatt w skali 1:25 000, godło 2275
5.2.3. Walory kulturowe Gminy Dąbrowa Chełmińska
Na obszarze Powiatu Bydgoskiego zlokalizowane są liczne grodziska wczesnośredniowieczne, będące dowodem istnienia dawnego osadnictwa. Grodziska lokalizowano na wzniesieniach różnej wielkości i wysokości. Ograniczone były brzegami jezior, lokalizowane na wyspach, półwyspach, stromych zboczach, między głębokimi jarami.
Zadaniem wczesnośredniowiecznych grodów była obrona ziemi chełmińskiej przed najazdami plemion pruskich. Pozostałości po warownych osadach noszą ludową nazwę okopów bądź szańców szwedzkich.
Grodzisko znajduje się na zachód od wsi Gzin i na północ od drogi z Gzina do Czemlewa i Dąbrowy Chełmińskiej na skraju doliny Wisły. Topografia terenu jest urozmaicona. Na północnym skraju wysoczyzny przechodzi w głęboki parów, dnem którego płynie strumień.
Pierwszą konstrukcją obronną zarejestrowaną w Gzinie były osieki. Osieki były obiektem fortyfikowanym w celu przygotowania terenu do działań wojennych. Istniały jeszcze przed wzniesieniem osady obronnej, a potem grodu warownego z załogą i urzędem.
Osada posiada genezę z czasów kultury łużyckiej ( okres halsztacki 650 - 400 lat p.n.e.). Badania archeologiczne przeprowadzono w latach 1968-69.
W obrębie majdanu (wnętrze grodziska) odkryto 61 jam, niektóre z nich sięgają nawet 3-5 m głębokości i zawierają szczątki ludzkie świadczące jednoznacznie, że w grodzie w Gzinie uprawiano kanibalizm kultowy. Wokół grodu i w jego najbliższym sąsiedztwie gromadziło się intensywne osadnictwo łużycko - pomorskie. Gród był centrum kultowym, w którym mieszkańcy okolicznych osad (razem z mieszkańcami grodu) zbierali się na rytualne obrzędy. Zabudowa majdanu z drewnianymi domami ulokowana była pod wałem, a środek grodu pozostawał pusty. Dawało to doskonałą możliwość obrony na wypadek niespodziewanego ataku, a ogromny prostokątny plac (180 m długości) był idealnym miejscem, gdzie mogły się odbywać zgromadzenia i obrzędy. O wielkości grodziska w Gzinie świadczą zachowane do dziś wały o wysokości 11 metrów, tworzące czworobok. Zniszczenie osady wiąże się z najazdem Scytów lub późniejszym najazdem Prusów. W czasie badań archeologicznych nie zarejestrowano znalezisk z okresu prasłowiańskiego.
Ryc. 16. Orientacyjna lokalizacja grodziska w Gzinie
Mapa topograficzna Messtischblatt, godło 2775, mapy.geoportal.gov.pl
Wieś Pień zlokalizowana jest na malowniczym i wyeksponowanym skraju zbocza doliny Wisły. Wysoczyzna jest silnie przekształcona i rozcięta przez rynny i parowy . Głównym elementem morfologii tego obszaru jest wysunięte ku Wiśle wzgórze nad łachą zwaną Reptówką. Na tym odcinku zbocze wykazuje wysokość rzędu 80 m i jest bardzo strome. Duża stromość, wysokość i wysunięcie ku Wiśle przemawiało do zbudowania w tym miejscu grodu obronnego. Niestety po dzień dzisiejszy nie wykonano systematycznych badań archeologicznych.
Można przypuszczać, że w tym rejonie w czasach prehistorycznych wykształciła się osada. Pozostałościami są liczne znaleziska narzędzi, ozdób, monet z tego obszaru. Ubogie są natomiast znaleziska z czasów prasłowiańskich. Wieś Pień była wzmiankowana po raz pierwszy w 1222 r. jako gród, którego szeroko pojęte podgrodzie stanowiła osada rzemieślniczo-handlowa Ostromecko oraz wsie: Bolumin , Reptowo , Czarże, Dąbrowa Chełmińska . W okresie egzystencji Wyszogrodu była najbardziej reprezentatywnym centrum osadniczym leżącym na przeciwległym-prawym brzegu Wisły.
Ryc. 17. Orientacyjna lokalizacja grodziska w Pniu
Mapa topograficzna Messtischblatt, godło 2275, mapy.geoportal.gov.pl
5.2.4. Walory kulturowe Gminy Dąbrowa Chełmińska
Na walory kulturowe Gminy składają się wartościowe obiekty materialne ściśle związane z działalnością człowieka w danym regionie oraz dziedzictwo niematerialne.
Z obiektów materialnych można wyodrębnić poniższe grupy:
- zabytki architektury i budownictwa,
- muzea sztuki i zbiory artystyczne,
- obiekty historyczno - wojskowe,
- miejsca i muzea martyrologii.
Na niematerialne dziedzictwo składają się m.in.:
- umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa.
5.2.4.1. Obiekty o walorach kulturowych
1. Zespół kościoła parafialnego p.w. Św. Wojciecha i Św. Katarzyny, w tym:
- kościół z II poł. XVIII w. (nr rej. zab. A/44 z dnia 28.12.2001 r.).
Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi z 1445 r. Została ona wymieniona w planach synodu diecezjalnego. Przypuszcza się, że od początku swego istnienia kościół nosił wezwanie św. Wojciecha. Prawdopodobnie pod koniec XVI w. Parafia utraciła swoją samodzielność i została włączona jako filia do parafii w Ostromecku. W 1859 r. na mocy umowy między Kurią Diecezjalną w Pelplinie a dziedzicem majątku ostromeckiego proboszcz z Ostromecka został przeniesiony do Boluminka; tym samym parafia odzyskała samodzielność.
Obecny kościół parafialny w Boluminku wzniesiono w latach 1755 - 1777 i powiększono w latach 1909 - 1910 o transept, nowe prezbiterium, dwie zakrystie i wieżę. Do parafii należy także filialny kościół wzniesiony na przełomie XIX i XX w. dla wspólnoty ewangelicko - unijnej. Gdy po II Wojnie Światowej ludność tego wyznania opuściła wieś, na mocy dekretu z 22 października 1948 r. świątynia została przekazana w użytkowanie parafii Boluminek.
Kościół orientowany. Murowany z cegły, otynkowany. Z późnobarokowej świątyni zachowała się nawa na rzucie wydłużonego prostokąta. Cennymi zabytkami są: rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1500 r., rzeźby popiersi dwóch papieży z i połowy XVI w., chrzcielnica z początku XVII w, zabytkowe organy zbudowane w roku 1910 r. przez bydgoską firmę organmistrzowską Paula Voelknera.
-cmentarz przykościelny z XVIII w. (nr rej. zab. A/44 z dnia 28.12.2001 r.),
-ogrodzenie (nr rej. zab. A/44 z dnia 28.12.2001 r.).
5. Krzyż przy drodze Boluminek - Cichoradz.
6. Krzyż przy drodze Boluminek - Wałdowo Królewskie.
Fot. 1. Kościół pw. Św. Wojciecha i Św. Katarzyny
Fot.2.. Ogrodzenie kościoła z główną bramą
1. Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Maryi.
W 1445 r. parafia została wymieniona w planach synodu diecezji chełmińskiej. Kościół, który istnieje do dnia dzisiejszego został zbudowany na początku XIV w., wieża nadbudowana w 1638 r., odbudowana w dzisiejszym kształcie, w formie dzwonnicy, w 1974 r.
Kościół gotycki, orientowany, murowany z cegły w układzie gotyckim z użyciem cegły zendrówki. W części prezbiterialnej wzniesiony na kamiennym fundamencie. Organy o oprawie neoklasycystycznej. Najstarsze zabytki w kościele to: gotycka Pieta z początku XV w. i z tego samego okresu granitowa kropielnica oraz barokowa rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego z około 1600 r.
5. Kapliczki, w tym kapliczka na wzniesieniu przy drodze do Rafy.
7. Zabytkowe domy, w tym budynki o konstrukcji drewnianej.
10. Liczne stanowiska archeologiczne.
Fot. 5. Zabytkowy dom ul. Chełmińska 19
Fot. 6. Zabytkowy dom ul. Chełmińska 84
Dwór murowany z cegły, otynkowany, wybudowany na planie prostokąta, parterowy z dachem naczółkowym krytym dachówką. Częściowo podpiwniczony. Dwutraktowy z sienią na osi.
4. Zabytkowy dom oraz budynki gospodarcze.
6. Kapliczka przy rozwidleniu dróg do Czarża i Janowa.
7. Liczne stanowiska archeologiczne.
1. Kościół ewangelicki, ob. filialny p.w. Wniebowzięcia NMP (nr rej. zab. A/45 z dnia 28.12.2001 r.).
Na przełomie XIX i XX w. został wybudowany kościół - jako zbór ewangelicki, który służył gminie ewangelicko-unijnej. Po 1945 r., kiedy ludność tego wyznania opuściła wieś, o kościół starali się katolicy. Na mocy dekretu z 1948 r. został on przekazany w użytkowanie parafii Boluminek jako filialny. Kościół neogotycki. Murowany z cegły z otynkowanymi pasami gzymsów wieńczących ściany korpusu i blendami. Korpus salowy na rzucie prostokąta z prostokątną oraz czterokondygnacyjną wieżą wtopioną w jego ścianę frontową. Historyczny wystrój kościoła jest skromny.
7. Zabytkowe domy oraz budynki gospodarcze.
11. Pomnik pomordowanych w 1939 r.
12. Kapliczka przy skrzyżowaniu ul. Bydgoskiej i ul. Toruńskiej.
14. Liczne stanowiska archeologiczne.
Fot. 12. Zabytkowy dom ul. Bydgoska 27
Wymieniony w 1862 r. Neuhof był własnością Gotlieba Schoenborna. Zachowanemu zespołowi folwarcznemu towarzyszył dwór z parkiem dworskim z połowy XIX w.
Dwór parterowy z pięterkiem na poddaszu i dwiema przybudówkami. Park o powierzchni 2,5 ha. Obecnie na jego terenie znajduje się boisko i krąg taneczny. Ze stawu zrobiono zbiornik przeciwpożarowy. Pozostały nieliczne pojedyncze drzewa, w tym lipa drobnolistna o obwodzie 350 cm (pomnik przyrody).
Wybudowane poza wsią na wzór zamku krzyżackiego po pierwszym rozbiorze Polski według projektu Karola Fryderyka Schinkla. Miały pomieścić 100 żołnierzy wraz z końmi. Nie zostały nigdy użyte, ponieważ po drugim rozbiorze zmianie uległy granice.
Fot. 13. Budynek dawnej gorzelni
1. Kościół filialny p.w. Śś. Mikołaja, Stanisława i Jana Chrzciciela (nr rej. zab. A/753 z dnia 30.11.1929 r.).
Pierwsza wzmianka w dokumentach o parafii i kościele pojawiła się w 1415 r., kiedy to znalazła się ona w spisie powstałym w związku z planowanym synodem laickim biskupstwa chełmińskiego. W XVI w. kościół przejściowo znalazł się w rękach protestantów – ewangelików. Obecny kościół został gruntownie odbudowany w 1630 r. dzięki hojnemu donatorowi Janowi Dorpowskiemu. Kościół erygowany ponownie w 1675 r., przed 1677 r. powiększony został o zachodnie przęsło nawy i zakrystię od północy. W latach 1763-1764 wzniesiono wieżę z fundacji Pawła Mostowskiego.
Kościół gotycki, z barokową kwadratową, dwukondygnacyjną wieżą. Orientowany, murowany z cegły, otynkowany. Jednonawowy, czteroprzęsłowy prostokątny korpus, oskarpowany we wschodnich narożach i zachodniej partii ścian bocznych.
Najstarsze elementy wystroju wnętrza: rzeźba przedstawiająca Matkę Boską Tronującą z Dzieciątkiem z 2 połowy XIV w., rzeźba przedstawiająca Pietę z połowy XV w., rzeźba przedstawiająca Chrystusa Zmartwychwstałego z XVI w.
3. Dwie plebanie, w tym budynek dawnej plebanii ewangelickiej.
4. Cmentarz rzymsko-katolicki.
- pałac tzw. „stary” (nr rej. zab. A/271 z dn. 10.02.1960 r.), pawilon o kształcie kwadratu, połączony wąskim łącznikiem z Pałacem Nowym. Niezbyt rozbudowany układ wnętrz objął dwa trakty pomieszczeń, rozdzielone wewnętrznym korytarzykiem. Pokoje połączone są ze sobą według zasady amfiladowej. Od wschodu na środku traktu frontowego umieszczono klatkę schodową i główne drzwi wejściowe. W dolnych partiach mieści się portal, wydzielony gzymsem kordonowym, zwieńczony trójkątnym tympanonem. Poniżej pomiędzy dwoma herbami rodu von Alvensleben - trzy róże, ustawiono datę 1891 r. - tj. datę ukończenia budowli,
-park (nr rej. zab. A/271 z dn. 10.02.1960 r.), park krajobrazowy w stylu angielskim o pow. 40 ha, został założony wokół nowego pałacu w latach 1830-40. W zagospodarowaniu przestrzennym parku uwzględniono naturalną rzeźbę terenu i układ wodny. Składał się z części zielonej, oraz leśnej - oddzielonej szosą od reszty lasu. Od strony szosy usytuowane są 3 stawy zw. „kluczykami”. Natomiast od strony folwarcznej park został ogrodzony murem. Przed pałacem utworzono kolisty podjazd z obszernym gazonem pośrodku. Z dwóch stron gazonu rosną drzewa ozdobne, będące obecnie pomnikami przyrody. Do zielonego parku krajobrazowego przylega leśna część parku z oczkami wodnymi. Pierwotny las został wkomponowany w park i stanowi uzupełnienie polany widokowej.
- pałac tzw. „nowy” (nr rej. zab. A/271 z dn. 24.04.1991 r.), pałac neoklasycystyczny. Część środkową tworzy wydłużony budynek o zwartej prostopadłościennej bryle. Wnętrze to kompozycja dwutraktowa z westybulem i połączonym z nim salonem ogrodowym oraz połączonymi amfiladowo pomieszczeniami po bokach. Od strony północnej klatka schodowa, od południa w narożniku lekko ściętym mieści się ośmiokątny aneks kaplicy. Budynek pokryty płaskim, czteropołaciowym dachem,
-zespół tarasów przy pałacu tzw. „nowym” (nr rej. zab. A/271 z dn. 24.04.1991 r.), około 1912 r. powstał obszerny taras przed elewacją wschodnią pałacu. Składa się z dwóch partii - szerokiej, wyniesionej i wspartej murem oporowym oraz mniejszej, wydzielającej murkiem niewielki obszar wokół ryzalitu z wejściem do pałacu. Ściany tarasów dzielą na osi elewacji pałacu dwa proste biegi schodów, z ornamentyką klasycyzującą, oraz czterema sylwetkami gryfów na postumentach,
- mauzoleum rodziny Schönborn - Alvensleben w parku (nr rej. zab. A/271 z dn. 24.04.1991 r.).
7. Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych:
-budynek mieszkalno-administracyjny (nr rej. zab. A/1413 z dn. 23.01.1992 r.),
-budynek produkcyjny (nr rej. zab. A/1413 z dn. 23.01.1992 r.),
-mur oporowy (nr rej. zab. A/1413 z dn. 23.01.1992 r.),
Zespół obiektów Wytwórni Wód Stołowych „Ostromecko” tworzą trzy obiekty zabytkowe określane jako „Ostromecko-Zdrój”.
Istnieje tu 8 zinwentaryzowanych i opisanych źródeł: 7 na terenie rezerwatu Las Mariański i jedno we wsi, poniżej kościoła. Wszystkie źródła wypływają ze zbocza skarpy na poziomie ok. 40 m n.p.m. Eksploatację źródła rozpoczęto w 1894 r.
Do końca I wojny światowej woda nazywała się „Marien-Quelle” (od imienia małżonki dawnego właściciela), a w okresie międzywojennym - Ostromecko. W czasie II Wojny Światowej dzierżawcami rozlewni byli Niemcy. Wodę produkowano dla potrzeb armii niemieckiej i wysyłano ją m.in. do Afryki. W okresie powojennym źródłami gospodarowali państwowi i prywatni przedsiębiorcy.
W 1976 r. uruchomiono nowy zakład, który rozpoczął dynamiczny rozwój wytwórni. Woda ze źródła jest słabo zmineralizowana typu wodorowęglanowo - wapniowego z dużą zawartością jonu siarczanowego, nisko sodowa. Woda nie jest poddawana żadnym zabiegom chemicznym ani uzdatniającym. Woda Ostromecko od początku cieszyła się uznaniem, na wielu imprezach wystawienniczych w kraju i za granicą.
10. Zabytkowe budynki mieszkalne.
11. Budynki inwentarskie, gospodarcze, budynek magazynowy.
12. Dawny budynek mieszkalny robotników leśnych.
13. Budynek dworca wraz z budynkami gospodarczymi.
Fot. 17. Budynek produkcyjny wytwórni wód stołowych
Fot. 15. Budynek dawnego dworca
1. Wiadukt kolejowy nad drogą do Małej Kępy.
2. Zabytkowe domy z częścią gospodarczą, w tym dom pomennonicki.
Fot. 20. Dom pomennonicki z częścią gospodarczą
Pozostałe obiekty kultury materialnej:
1. Bolumin – zabytkowy dom oraz budynek dawnego dworu.
2. Borki – dwa cmentarze ewangelickie.
3. Dębowiec – zabytkowe domy, w tym dom drewniany (nr 29), kapliczka przy skrzyżowaniu dróg Dębowiec – Borki - Kokocko.
4. Gzin – zabytkowy dom, kapliczka przy skrzyżowaniu dróg Gzin - Czemlewo.
5. Janowo – krzyż przy skrzyżowaniu dróg Janowo – Czmelewo, zabytkowy dom, z częścią gospodarczą.
6. Otowice – cmentarz ewangelicki oraz zabytkowa kapliczka.
9. Wałdowo Królewskie – zabytkowy dom, cmentarz ewangelicki.
10. Wielka Kępa – zabytkowy dom.
5.2.4.2. Dobra kultury objęte prawnymi formami ochrony
5.2.4.2.1. Obiekty nieruchome objęte prawną ochroną zabytków
Formami ochrony prawnej zabytków są: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz ustalenia ochrony w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy.
5.2.4.2.2. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego
Rejestr zabytków województwa kujawsko-pomorskiego jest prowadzony przez Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Bydgoszczy.
W Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków prowadzone są trzy rejestry zabytków:
1.Rejestr zabytków nieruchomych (księga A).
2. Rejestr zabytków ruchomych (księga B).
3. Rejestr zabytków archeologicznych (księga C).
W rejestrze zabytków nieruchomych województwa kujawsko-pomorskiego, gmina Dąbrowa Chełmińska, znajduje się trzynaście obiektów. Zestawienie (stan na 22.10.2014 r.) przedstawia tabela nr 1.
Tabela 1. Wykaz zabytków nieruchomych województwa kujawsko-pomorskiego, gmina Dąbrowa Chełmińska
Miejscowość | Adres | Obiekt | Data decyzji | Nr Rejestru |
Boluminek | Nr ewid. dz. 36/1 | Zespół kościoła parafialnego p. w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: Kościół | 28.12.2001 r. | A/44 |
Zespół kościoła parafialnego p. w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: Cmentarz przykościelny | ||||
Zespół kościoła parafialnego p. w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: Ogrodzenie | ||||
Dąbrowa Chełmińska | Nr ewid. dz. 120 | Kościół ewangelicki, ob. filialny p.w. Wniebowzięcia NMP | 28.12.2001 r. | A/45 |
Ostromecko | Nr ewid. dz. 211 | Kościół filialny p.w. Śś. Mikołaja, Stanisława i Jana Chrzciciela | 30.11.1929 r. | A/753 |
Nr ewid. dz. 177/1 | Zespół pałacowy: Pałac tzw. „stary” | 10.02.1960 r. | A/271 | |
Nr ewid. dz. 177/5 | Zespół pałacowy: Park | 10.02.1960 r. | A/271 | |
Zespół pałacowy: Pałac tzw. „nowy” | 24.04.1991 r. | A/271 | ||
Zespół pałacowy: Zespół tarasów przy pałacu tzw. „nowym” | ||||
Zespół pałacowy: Mauzoleum rodziny Schönborn- Alvensleben w parku | ||||
Nr ewid. dz. 240/2 | Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych: Budynek mieszkalno-administracyjny | 23.01.1992 r. | A/1413 | |
Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych: Budynek produkcyjny | ||||
Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych: Mur oporowy |
Źródło: opracowanie własne, na podstawie Wykazu zabytków architektury i budownictwa ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków
Charakterystyka zabytków z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska została przedstawiona (wraz z załącznikami fotograficznymi) w punkcie - Walory kulturowe gminy Dąbrowa Chełmińska.
Na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska brak obiektów uznanych prze Prezydenta RP za Pomnik Historii. Na obszarze gminy nie funkcjonuje Park Kulturowy.
5.2.4.2.3. Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków
Ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy należy do obowiązków samorządu lokalnego. Zadania stojące przed organami administracji publicznej (m.in. zarządami gmin), precyzuje art. 4 ustawy z dnia 17 września 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 Nr 162 poz. 1568). Gminy między innymi mają dbać o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”.
Jednym z obowiązków nałożonych przez ustawę na gminy jest: „uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”. Temu zadaniu ma służyć gminna ewidencja zabytków, o której jest mowa w artykule 22. Punkt 4 tego artykułu mówi: „Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy”.
Zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami gminna ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami.
Zestawienie zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków zostało przedstawione w załączniku nr 1.
5.2.4.2.4. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków i ujęte w ewidencji zabytków
Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami podaje definicję zabytku ruchomego: „zabytek ruchomy - rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będących dziełem człowieka lub związanych z jego działalnością i stanowiących świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.
Kujawsko-Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Delegatura w Bydgoszczy prowadzi rejestr zabytków ruchomych znajdujących się na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska.
5.2.4.2.5. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków i wojewódzkiej ewidencji zabytków
Nieruchomy zabytek archeologiczny, zwany także stanowiskiem archeologicznym, to zwarty przestrzennie obszar, w obrębie którego występują źródła archeologiczne (zabytki nieruchome i ruchome oraz inne ślady wykorzystania terenu przez człowieka) wraz z otaczającym je kontekstem – tzw. nawarstwieniami kulturowymi, czyli warstwami ziemi, które powstały na stanowisku (np. osadzie pradziejowej) w trakcie jego funkcjonowania w przeszłości.
Wykaz stanowisk archeologicznych uwzględnionych w Wojewódzkiej Ewidencji Nieruchomych Zabytków Archeologicznych (prowadzi Kujawsko-Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Delegatura w Bydgoszczy) przedstawiono w załączniku nr 2.
Teren gminy zlokalizowany jest w obrębie 8 obszarów AZP. Znaleziska reprezentują pozostałości kulturowe od okresu neolitu po czasy nowożytne. Najliczniej reprezentowane są ślady osadnictwa neolitycznego, wpływów rzymskich oraz z okresu późnego średniowiecza i czasów nowożytnych.
Na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska istnieją dwa stanowiska (grodziska) wpisane do rejestru zabytków archeologicznych:
- Gzin Górny, obszar 36-40, stanowisko w miejscowości 1, stanowisko na obszarze 94. Datowane na czasy kultury łużyckiej. Numer rejestru C/36.
- Pień, obszar 36-40, stanowisko w miejscowości 1, stanowisko na obszarze 131. Datowane na czasy wczesnego średniowiecza oraz czasy nowożytne. Numer rejestru 31/C.
W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dąbrowa Chełmińska wytyczono Strefę „W”. Jest to strefa ochrony archeologicznej obejmująca obszary występowania stanowisk archeologicznych rozpoznanych i potencjalnych, na których wymagane jest uzgodnienie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektowanych wszelkich prac ziemnych na obszarze strefy oraz przeprowadzenie wyprzedzających badań archeologicznych. Dla Strefy obowiązują ustalenia wymienione w punkcie 5.1, w dziale dotyczącym Studium.
5.2.4.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych
Na terenie Gminy Dąbrowa Chełmińska nie funkcjonują muzea eksponujące dziedzictwo kulturowe. Placówką organizującą wystawy edukacyjne jest m.in. Pałac w Ostromecku, organizujący także prelekcje oraz koncerty organowe. Zgromadzono tu kolekcję (125 pozycji) współczesnego malarstwa i grafiki polskiej oraz zbiór 50 zabytkowych pianin i fortepianów. Wystawy cykliczne w gminie organizują także gminne kluby LZS (Ludowe Zespoły Sportowe) oraz placówki oświatowe.
5.2.5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Dąbrowa Chełmińska
Na terenie Gminy Dąbrowa Chełmińska znajduje się trzynaście obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa kujawsko-pomorskiego oraz dwa grodziska wpisane do rejestru zabytków archeologicznych.
W wojewódzkiej ewidencji zabytków województwa kujawsko-pomorskiego ujętych zostało 134 zabytków architektury i budownictwa (wraz z zabytkami wpisanymi do rejestru zabytków).
W wykazie dominują obiekty o poniższych funkcjach pierwotnych:
- budynek gospodarczy, inwentarski, magazynowy,
Wykaz miejscowości, w których zlokalizowane są obiekty zabytkowe wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków (bez zabytków archeologicznych) przedstawia tabela nr 2.
Tabela 2. Obiekty wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków (bez zabytków archeologicznych) z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Miejscowość | Liczba |
Bolumin | 2 |
Boluminek | 8 |
Borki | 2 |
Czarże | 20 |
Czemlewo | 8 |
Dąbrowa Chełmińska | 27 |
Dębowiec | 4 |
Gzin | 2 |
Janowo | 2 |
Nowy Dwór | 7 |
Ostromecko | 38 |
Otowice | 2 |
Pień | 1 |
Rafa | 1 |
Strzyżawa | 7 |
Wałdowo Królewskie | 2 |
Wielka Kępa | 1 |
Suma | 134 |
Źródło: opracowanie własne, na podstawie Wykazu zabytków architektury i budownictwa ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków
Wykres 1. Wykres ilustrujący obiekty wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków (bez stanowisk archeologicznych w rejestrze zabytków) z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Źródło: opracowanie własne, na podstawie Wykazu zabytków architektury i budownictwa ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków
Struktura własności obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa kujawsko-pomorskiego oraz ocena ich stanu zachowania została przedstawiona w tabeli nr 3.
Tabela 3. Struktura własności oraz ocena stanu zachowania obiektów wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków (bez zabytków archeologicznych) z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Miejscowość | Obiekt | Typ własności | Stan zachowania |
Boluminek | Zespół kościoła parafialnego p. w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: Kościół | Wyznaniowa | Bardzo dobry |
Zespół kościoła parafialnego p. w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: Cmentarz przykościelny | Dobry | ||
Zespół kościoła parafialnego p. w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: Ogrodzenie | Dobry | ||
Dąbrowa Chełmińska | Kościół ewangelicki, ob. filialny p.w. Wniebowzięcia NMP | Wyznaniowa | Bardzo dobry |
Ostromecko | Kościół filialny p.w. Śś. Mikołaja, Stanisława i Jana Chrzciciela | Wyznaniowa | Bardzo dobry |
Zespół pałacowy: Pałac tzw. „stary” | Komunalna | Bardzo dobry | |
Zespół pałacowy: Park | Komunalna | Bardzo dobry | |
Zespół pałacowy: Pałac tzw. „nowy” | |||
Zespół pałacowy: Zespół tarasów przy pałacu tzw. „nowym” | |||
Zespół pałacowy: Mauzoleum rodziny Schönborn - Alvensleben w parku | Zaniedbany | ||
Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych: Budynek mieszkalno-administracyjny | Prywatna | Bardzo | |
Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych: Budynek produkcyjny | |||
Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych: Mur oporowy |
Ewidencja nieruchomych zabytków archeologicznych wskazuje 369 stanowisk.
Wykaz miejscowości, w których zlokalizowane są stanowiska archeologiczne wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków przedstawia tabela nr 4.
Tabela 4. Nieruchome zabytki archeologiczne wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Miejscowość | Liczba stanowisk |
Bolumin | 35 |
Borki | 6 |
Czarże | 60 |
Czemlewo | 28 |
Dąbrowa Chełmińska | 18 |
Dębowiec | 17 |
Gzin Dolny | 7 |
Gzin Górny | 63 |
Janowo | 15 |
Ostromecko | 41 |
Otowice | 11 |
Pień | 9 |
Rafa | 8 |
Słończ | 19 |
Strzyżawa | 2 |
Wałdowo | 21 |
Wielka Kępa | 9 |
Suma | 369 |
Źródło: opracowanie własne, na podstawie Wykazu zabytków architektury i budownictwa ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków
Ryc. 18. Lokalizacja ważniejszych stanowisk archeologicznych na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska z uwzględnieniem ich liczby
Liczba obiektów w ewidencji zabytków nie jest stała, ponieważ mogą być do niej wpisywane kolejne zabytki lub wykreślane te, które zatraciły swoje wartości kulturowe.
W dniach 28-29.10.2014 r. dokonano wizji terenowej w celu weryfikacji stanu obiektów architektury figurujących w wojewódzkiej ewidencji zabytków (138 obiektów oraz 2 grodziska). Z oględzin wynika co następuje:
- obiekty w rejestrze zabytków w większości prezentują stan bardzo dobry, wyjątki to: cmentarz i ogrodzenie przykościelne w zespole kościoła parafialnego p. w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny (stan dobry) oraz Mauzoleum rodziny Schönborn - Alvensleben w parku, w zespole pałacowym (stan zaniedbany),
- budynki mieszkalne charakteryzuje stan dobry oraz zły,
- zespoły folwarczne - stan zaniedbany (zwłaszcza zespoły w Nowym Dworze i Ostromecku),
- zespoły dworskie – stan zły,
- budynki gospodarcze, magazynowe oraz inwentarskie prezentują w większości stan zaniedbany,
- dworce oraz szkoły – stan dobry,
- kościoły (nieujęte w rej. zab.), cmentarze i obiekty przykościelne prezentują stan dobry,
- cmentarze ewangelickie są w stanie złym i ulegają sukcesywnej degradacji,
- kapliczki oraz krzyże przydrożne są w stanie dobrym,
- wiadukt kolejowy – stan zaniedbany.
Część ww. obiektów uległa zniszczeniu bądź całkowicie lub częściowo zatraciła cechy obiektu wartościowego architektonicznie i historycznie (np. zespół folwarczny w Nowym Dworze czy dawny dwór w miejscowości Pień).
W zakresie zespołów folwarcznych oraz dworskich: w przypadku nie powzięcia jakichkolwiek kroków zmierzających do ochrony zachowanych budynków oraz układów przestrzennych przewiduje się w najbliższych latach całkowitą degradację założeń.
Z uwagi na niejednorodny stan zachowania obiektów zabytkowych, szereg przeobrażeń jakim poddano ich tradycyjną architekturę, wskazuje się na konieczność aktualizacji ewidencji zabytków, w tym wykreślenie z ewidencji obiektów, które utraciły wartość zabytkową.
5.2.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy
Najważniejsze miejscowości regionu o znaczących walorach architektonicznych oraz kulturowych to:
Dawne dobra rycerskie, a następnie własność szlachecka. Wieś wzmiankowana w 1570 r.
Zespół kościoła parafialnego, zabytkowe kapliczki, krzyże oraz dom.
Wieś Czarże wzmiankowana w 1222 r. w akcie Konrada Mazowieckiego.
Kościół filialny wraz z cmentarzem i plebanią, zabytkowe krzyże oraz kapliczki, cmentarz ewangelicki, zabytkowe domy, budynek szkoły oraz dawnej kuźni.
W źródle pisanym pierwsza informacja o wsi pochodzi z 1285 r. i dotyczy ustalenia granic pomiędzy wsią Czarże.
Kościół filialny, dawne budynki szkoły, poczty, mleczarni oraz młyna, budynek dworca PKP, zabytkowe domy oraz budynki gospodarcze, zabytkowa altana oraz lodownia, cmentarz ewangelicki, pomnik pomordowanych w 1939 r., kapliczka oraz krzyż.
4. Nowy Dwór
Po raz pierwszy nazwa tej wsi pojawia się w źródle z 1825 r. jako Neudorf. Jako Nowy Dwór funkcjonuje od XX w.
Pozostałości zespołu folwarcznego, dawne koszary, zabytkowe domy.
5. Ostromecko
Pierwotnie dobra rycerskie wzmiankowane po raz pierwszy w 1222 r. jako Ostromezh w nadaniu biskupowi Christianowi przez Konrada Mazowieckiego.
Kościół filialny z zabytkowym ogrodzeniem oraz plebanią, cmentarze (rzymsko-katolicki oraz ewangelicki), zespół pałacowy, zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych, pomnik w parku, dawna oficyna dworska, zabytkowe budynki mieszkalne, budynki inwentarskie, gospodarcze, budynek magazynowy, dawny budynek mieszkalny robotników leśnych, budynek dworca PKP wraz z budynkami gospodarczymi.
VI. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS i ZAGROŻEŃ
W tabeli nr 5 przedstawiono analizę szans i zagrożeń gminy (poprzez wskazanie mocnych i słabych stron). Sporządzona została na podstawie oceny stanu dziedzictwa kulturowego i uwarunkowań jego ochrony oraz realizowanej przez gminę polityki rozwoju przestrzennego i społeczno-gospodarczego. Dokonana analiza ma za zadanie pomóc w określeniu podstawowych priorytetów gminnego programu opieki nad zabytkami.
Tabela 5. Analiza szans i zagrożeń wynikających ze stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Dąbrowa Chełmińska
SZANSE | ZAGROŻENIA |
1.Cele, zasady i kierunki opracowań strategicznych zmierzające do zrównoważenia rozwoju kultury w regionach wiejskich | 1.Silna konkurencja ze strony miasta Bydgoszcz - ważnego punktów na mapie turystycznej |
MOCNE STRONY | SŁABE STRONY |
1. Dobre warunki do rozwoju turystyki krajoznawczej i specjalistycznej (pieszej, wodnej, kolarskiej, konnej) oraz sportów wodnych | 1.Brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla kluczowych obszarów gminy, w tym założeń ruralistycznych, dworów z ogrodami przydworskimi, założeń folwarcznych, parków wiejskich |
Przedmiotowe opracowanie wyznacza gminie priorytety w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Prace nad wdrażaniem ustaleń programu oraz monitorowaniem ich postępu należą do zadań samorządu lokalnego. Zadania dla samorządu lokalnego w zakresie opieki nad zabytkami zostały opracowane na podstawie analiz dokumentów programowych wyższego szczebla, gminnych dokumentów strategicznych oraz inwentaryzacji terenowej z diagnozą stanu zachowania dziedzictwa kulturowego.
Przedmiotowy Program w zakresie ochrony zabytków gminy odnosi się do działań, o których mowa w art.4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami:
Art.4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu:
1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
7.1. Priorytety gminnego programu opieki nad zabytkami
Analiza szans i zagrożeń wynikających ze stanu dziedzictwa kulturowego gminy Dąbrowa Chełmińska wykonana na potrzeby Programu pozwoliła na wypracowanie priorytetowych działań w zakresie opieki nad zabytkami.
1. Priorytet I - Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego
2. Priorytet II - Badanie i dokumentacja dziedzictwa
3. Priorytet III - Promocja oraz edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego
7.2. Kierunki działań i zadania gminnego programu opieki nad zabytkami
Dla realizacji wyznaczonych priorytetów określono długofalowe kierunki działań, mogące wykraczać poza 4-letni okres obowiązywania Programu.
Jako kierunki działań realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Dąbrowa Chełmińska w ramach przyjętych priorytetów uznano:
1. Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania.
2. Podejmowanie działań mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego, z uwzględnieniem walorów kulturowych.
3. Prowadzenie gminnej ewidencji zabytków.
4. Korzystanie z nowoczesnych technik informatycznych do promocji dziedzictwa kulturowego.
5. Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami.
6. Zwiększenie świadomości kulturowej społeczności lokalnej przez włączenie jej w różne formy aktywności.
7. Wzbudzenie zainteresowania historią i kulturą materialną regionu zapisaną w dziełach architektury, budownictwa, lokalnej tradycji.
8. Wspieranie rozwoju lokalnych inicjatyw kulturotwórczych w zakresie podtrzymania miejscowych tradycji folklorystycznych.
9. Podejmowanie działań umożliwiających gromadzenie i eksponowanie pamiątek lokalnych.
10. Turystyczna promocja regionu.
11. Stworzenie odpowiedniej infrastruktury turystycznej.
Kierunkom przyporządkowano szczegółowe zadania. Ustawa o ochronie i opiece nad zabytkami ustala obowiązek złożenia po 2 latach przez władze gminy sprawozdania z wykonania programu opieki. W związku z powyższym dla realizacji zadań wyznaczono dwa okresy: etap pierwszy, po którym gmina dokona sprawozdania (do grudnia 2016 r.) oraz etap drugi (2017 - 2018).
Program Opieki nad Zabytkami Gminy Dąbrowa Chełmińska jest drugim opracowaniem o takim charakterze, wykonanym dla obszaru gminy, założono, iż w czasie trwania etapu pierwszego realizowane będą działania wstępne, mające charakter przygotowawczy do pełnej realizacji Programu.
Planowany zakres działań wraz z etapowaniem przedstawiono w tabeli nr 6.
Tabela 6. Zakres i harmonogram działań w zakresie ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym gminy Dąbrowa Chełmińska
Kierunki działań | Zadania | Etap | Etap II |
Priorytet i - Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego | |||
Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania | Opracowanie programu inwentaryzacji obiektów zabytkowych (ze szczególnym uwzględnieniem architektury drewnianej, zespołów dworskich i folwarcznych, krzyży i kapliczek przydrożnych). |
|
|
Wykonanie niezbędnych badań i prac, w tym konserwatorskich w odniesieniu do obiektów zabytkowych. |
|
| |
Konsekwentne wdrażanie zapisów dokumentów programowych w odniesieniu do zabytków i krajobrazu kulturowego gminy. |
|
| |
Uregulowanie stanu formalno – prawnego obiektów i obszarów zabytkowych. |
|
| |
Zabezpieczenie gminnych obiektów zabytkowych przed pożarem, zniszczeniem i kradzieżą. |
|
| |
Uporządkowanie terenów dawnych cmentarzy ewangelickich. Sporządzenie planów ochrony i pielęgnacji tych miejsc jako ważnych elementów krajobrazu kulturowego. Dla terenów cmentarzy należy w widocznym miejscu umieścić tablicę informacyjną. |
|
| |
Rewaloryzacja zespołów zabytkowej zieleni. Z uwzględnieniem starodrzewia na terenie filialnych cmentarzy, nieczynnych cmentarzy, zespołów podworskich, parków wiejskich wzdłuż ciągów komunikacyjnych (aleje, parki). |
|
| |
Podejmowanie działań mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego, z uwzględnieniem walorów kulturowych | Przestrzeganie ustaleń Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie ochrony dóbr kultury, w tym uwzględnienie obiektów i terenów objętych ochroną dziedzictwa kulturowego. |
|
|
Przeciwdziałanie samowolom budowlanym, zwłaszcza na terenach zabytkowych układów przestrzennych (dworskich i folwarcznych) i przy obiektach o walorach zabytkowych. |
|
| |
Przeciwdziałanie nielegalnym przebudowom budynków mieszkalnych o cechach zabytkowych, prowadzącym do zanikania cech tradycyjnych zabudowy. |
|
| |
Opracowanie projektu przestrzeni publicznych służących celom rekreacyjno-turystycznym na terenie miejscowości gminy. |
|
| |
Opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla: najważniejszych założeń ruralistycznych (z wyszczególnieniem funkcji centrum), zespołów podworskich, pałacowych, zespołu Wytwórni Wód Stołowych, a także dla terenów nadbrzeżnych Wisły (z uwzględnieniem stworzenia strefy rekreacyjno-wypoczynkowej oraz tras turystycznych). |
|
| |
Zabezpieczenie właściwej ekspozycji ciekawych krajobrazowo fragmentów gminy w opracowywanych aktach prawa miejscowego. |
|
| |
Priorytet II - Badanie i dokumentacja dziedzictwa | |||
Prowadzenie gminnej ewidencji zabytków | Bieżąca aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków w formie elektronicznej. |
|
|
Opracowanie planu systematycznych kontroli stanu utrzymania i sposobu użytkowania obiektów zabytkowych znajdujących się w zasobach gminnych. |
|
| |
Korzystanie z nowoczesnych technik informatycznych do promocji dziedzictwa kulturowego | Rozbudowanie istniejącego gminnego portalu cyfrowego z ogólnodostępną bazą danych o zasobach kulturowych regionu. |
|
|
Priorytet III - Promocja oraz edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego | |||
Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami | Podejmowanie starań o uzyskanie środków zewnętrznych na rewaloryzację zabytków będących własnością gminy. |
|
|
Opracowanie dla lokalnej społeczności kampanii informacyjnej odnośnie możliwości pozyskania środków na cele kulturowe, w tym rewaloryzację obiektów architektury. |
|
| |
|
| ||
Zwiększenie świadomości kulturowej społeczności lokalnej przez włączenie jej przez różne formy aktywności | Wykreowanie wizerunku gminy, w oparciu o dziedzictwo kulturowe i lokalną tożsamość mieszkańców. |
|
|
Upowszechnianie edukacji w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, poprzez zaangażowanie placówek oświatowych, wychowawczych oraz kościelnych w organizowanie warsztatów, pracowni, szkoleń, wykładów. Współpraca z miastem Bydgoszcz (w tym z muzeami, galeriami, artystami) oraz z gminami ościennymi. |
|
| |
Wzbudzenie zainteresowania historią i kulturą materialną regionu zapisaną w dziełach architektury, budownictwa, lokalnej tradycji | Organizacja imprez kulturowych. |
|
|
Organizacja konkursów fotograficznych oraz plastycznych o lokalnym temacie przewodnim (pejzaż, architektura, ludzie, wydarzenia). |
|
| |
Wspieranie rozwoju lokalnych inicjatyw kulturotwórczych w zakresie podtrzymania miejscowych tradycji folklorystycznych | Stworzenie oraz wspieranie istniejących grup przywracających dawne praktyki taneczne i muzyczne, w tym wspomaganie pracy lokalnych Kół Gospodyń Wiejskich. |
|
|
Szkolenie osób bezrobotnych w rzemiosłach związanych z tzw. Zanikającymi zawodami. |
|
| |
Korzystanie z nowoczesnych technik informatycznych do promocji dziedzictwa kulturowego | Dostęp do Internetu (jako edukacyjnej bazy danych) w publicznych placówkach oświatowych, bibliotekach, w wiejskich świetlicach. |
|
|
Wspieranie tworzenia przez lokalną społeczność regionalnych portali tematycznych, hobbystycznych. |
|
| |
Podejmowanie działań umożliwiających gromadzenie i eksponowanie pamiątek lokalnych | Organizacja czasowych wystaw tematycznych w powołanych gminnych jednostkach wystawienniczych, w ramach funkcjonujących lokalnych stowarzyszeń kulturowych, podczas imprez folklorystycznych, w szkołach, świetlicach czy też pomieszczeniach parafialnych. Korzystanie z zasobów prywatnych. |
|
|
Opracowanie publikacji dotyczących gminy i jej zasobów przyrodniczo-kulturowych. |
|
| |
| Uzupełnienie gminnego portalu cyfrowego o dział informacji turystycznej, w tym wykaz tras turystycznych, cennych kulturowo obiektów, wykaz bieżących imprez i działań folkowych, materiały edukacyjne. |
|
|
Promocja i rozwój lokalnych imprez kulturowych. |
|
| |
Opracowanie systemu ścieżek (tras) rowerowych w oparciu o atrakcyjne kulturowo i przyrodniczo miejsca gminy. |
|
| |
Stworzenie ścieżek (pieszych i rowerowych) wzdłuż zakola Wisły. |
|
| |
| Stworzenie projektu form małej architektury (ławki, śmietniki, altany) towarzyszącej trasom turystycznym i najważniejszym obiektom zabytkowym gminy. |
|
|
Opracowanie systemu oznaczeń tras turystycznych oraz cennych kulturowo obiektów na terenie gminy. |
|
| |
Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych, oferujących wypoczynek i edukację kulturową (regionalne potrawy, zwyczaje itp.). |
|
| |
|
|
| |
VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Konsekwentnie prowadzona i długofalowa polityka Gminy Dąbrowa Chełmińska w zakresie opieki nad zabytkami oraz realizacja niniejszego Programu stanowią szansę na zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Inwestycje zmierzające do poprawy stanu technicznego obiektów i zespołów zabytkowych powinny się odbywać na zasadzie poszanowania istniejących wartości zabytkowych i dążenia do zachowania w jak największym stopniu oryginału, ewentualnie wkomponowaniu nowych elementów w sposób współgrający z zabytkiem.
Realizacja Programu będzie się odbywać poprzez wskazane zadania gminy na rzecz osiągnięcia priorytetów w nim przyjętych.
Zakłada się, że zadania określone w gminnym programie opieki nad zabytkami będą wykonywane za pomocą następujących instrumentów:
a) instrumentów prawnych – wynikających z przepisów ustawowych (np. uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów będących własnością gminy, wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków),
b) instrumentów finansowych (m.in. finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych będących własnością gminy, korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zachęty finansowe dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych),
c) instrumentów koordynacji (m.in. poprzez realizację projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca z ośrodkami naukowymi i akademickimi, współpraca z organizacjami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami),
d) instrumentów społecznych (m.in. poprzez działania edukacyjne promocyjne, współdziałanie z organizacjami społecznymi, działania prowadzące do tworzenia miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami),
e) instrumentów kontrolnych (m.in. aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego).
IX. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Proces osiągania celów wytyczonych w Programie Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dąbrowa Chełmińska będzie monitorowany poprzez analizę stopnia jego realizacji.
Analiza ta będzie dokonywana każdorazowo przez Wójta Gminy Dąbrowa Chełmińska, zgodnie z ustaleniami art. 87 ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
5. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.
Wykonanie sprawozdania powinna poprzedzić ocena poziomu realizacji gminnego programu uwzględniająca: wykonanie zadań przyjętych do realizacji w okresie czteroletnim obowiązywania gminnego programu opieki nad zabytkami oraz efektywność ich wykonania.
Ocena poziomu realizacji Programu winna uwzględniać m.in.:
- bieżący monitoring gminnej ewidencji zabytków uwzględniający informacje o stanie zachowania obiektów, zmianach lokalizacyjnych, zmianach stosunków własnościowych,
- ocenę zaawansowania prac związanych z rewitalizacją obiektów zabytkowych,
- ocenę prac związanych z opracowaniem aktów prawa miejscowego dla terenów o wysokich wartościach kulturowych,
- ocenę aktywności kulturalnej lokalnej społeczności, w tym ocena przedsięwzięć folklorystycznych i zainteresowań tradycyjnym rękodziełem,
- ocenę aktywności placówek kulturalnych (świetlice wiejskie, biblioteki),
- monitoring postępu prac powoływaniem gminnego ośrodka kultury,
- ocenę wykorzystania i funkcjonowania szlaków turystycznych oraz towarzyszącej im infrastruktury,
- ocenę realizacji programu edukacji i promocji zabytków, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technik informatycznych,
- ocenę rozwoju bazy agroturystycznej,
- ocenę kontaktów z właścicielami obiektów w zakresie działań zmierzających do rewitalizacji obiektów zabytkowych.
Po przyjęciu przez Radę Gminy Dąbrowa Chełmińska treści Programu w drodze uchwały należy udostępnić dokument do publicznej wiadomości na gminnej stronie internetowej.
Program należy sukcesywnie analizować oraz uzupełniać uwzględniając zmieniające się uwarunkowania prawne, kulturowe i społeczne.
Realizowanie założeń Programu opieki nad zabytkami dla gminy Dąbrowa Chełmińska będzie wymagało współpracy nie tylko osób odpowiedzialnych za wdrożenie działań wynikających z celów tego dokumentu, ale także aktywizacji właścicieli, użytkowników obiektów zabytkowych, organizacji pozarządowych, grup społecznego działania, środowisk naukowych itp. Mając na uwadze dobro ogółu należy dołożyć starań, aby wytyczone cele zostały realizowane.
Gmina i podległe jej jednostki zobowiązują się prowadzić działalność informacyjną i popularyzatorską w zakresie dziedzictwa kulturowego gminy.
Tabela 7. Przykładowe kryteria prowadzenia oceny realizacji programu opieki
lp. | zadanie | kryterium oceny |
1 | Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. | 1.Etap: |
2 | Podejmowanie działań mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego, z uwzględnieniem walorów kulturowych. | 1. Ilość: |
3 | Prowadzenie gminnej ewidencji zabytków. | 1.Ilość: |
4 | Korzystanie z nowoczesnych technik informatycznych do promocji dziedzictwa kulturowego. | 1.Poziom: |
5 | Wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami. | 1.Etap: |
6 | Zwiększenie świadomości kulturowej społeczności lokalnej przez włączenie jej przez różne formy aktywności. | 1. Etap |
7 | Wspieranie rozwoju lokalnych inicjatyw kulturotwórczych | 1. Ilość |
8 | Podejmowanie działań umożliwiających gromadzenie i eksponowanie pamiątek lokalnych | 1. Ilość: |
9 | Turystyczna promocja regionu. | 1. Ilość: |
10 | Stworzenie odpowiedniej infrastruktury turystycznej. | 1. Ilość: |
X. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Zasady finansowania opieki nad zabytkami określone zostały w rozdziale 7. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Podstawowym źródłem finansowania zabytków w Polsce są środki publiczne pochodzące z budżetu państwa oraz budżetów poszczególnych samorządów. Finansowanie zabytków z tych źródeł odbywa się na zasadzie współfinansowania prac przy obiektach zabytkowych, w oparciu o zapisy ww. ustawy.
Dysponentami powyższych środków są:
1. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
2. Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków,
3. Organ stanowiący - gminy, powiatu, samorządu województwa.
Realizujące dotacje poprzez corocznie organizowane nabory wniosków. Dotacja może zostać udzielona osobie fizycznej, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce organizacyjnej, będącej właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie.
Poniżej wskazano listę instytucji oraz programów umożliwiających częściowe sfinansowanie zadań wskazanych w przedmiotowym Programie.
Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego:
Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz tzw. Mecenat są podstawą ubiegania się o środki na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoły i uczelnie wyższe, organizacje pozarządowe, oraz podmioty gospodarcze. Nabór wniosków na rok 2014 został zakończony.
Celem programu „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego” jest zwiększenie efektywności wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury.
Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wkładu krajowego do wybranych projektów kulturalnych, realizowanych ze środków europejskich.
W ramach Programu „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego” dofinansowane będą projekty z zakresu ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego, budowy, rozbudowy i przebudowy infrastruktury kulturalnej oraz infrastruktury szkół i uczelni artystycznych, rozwoju infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w dziedzinie kultury oraz międzynarodowych przedsięwzięć kulturalnych o charakterze europejskim.
- Instytucje kultury i instytucje filmowe: samorządowe, państwowe oraz współprowadzone z ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego,
- Jednostki samorządu terytorialnego,
- Publiczne szkoły artystyczne i i II stopnia oraz publiczne uczelnie artystyczne,
- Kościoły i związki wyznaniowe,
2. Program Wieloletni Kultura+
Celem realizowanego w latach 2011-2015 Programu Wieloletniego KULTURA+ jest poprawa dostępu do kultury oraz uczestnictwa w życiu kulturalnym na terenach wiejskich i wiejsko-miejskich, poprzez modernizację i budowę infrastruktury bibliotecznej oraz digitalizację zasobów polskich muzeów, bibliotek i archiwów.
Program KULTURA+ składa się z dwóch Priorytetów:
- Priorytetu „Biblioteka+. Infrastruktura bibliotek”, zarządzanego przez Instytut Książki w Krakowie. W ramach Priorytetu wspierany jest remont, przebudowa, rozbudowa i budowa budynków bibliotek w małych gminach,
- Priorytetu „Digitalizacja”, zarządzanego przez Narodowy Instytut Audiowizualny. Priorytet „Digitalizacja” ma na celu poszerzenie i ułatwienie dostępu do cyfrowych zasobów polskiego dziedzictwa kulturowego, poprzez digitalizację zbiorów i rozbudowę pracowni digitalizacyjnych.
Celem Programu „Wydarzenia artystyczne” jest promocja, wspieranie i popularyzacja najwartościowszych zjawisk z obszaru muzyki, teatru, tańca, kinematografii oraz sztuk wizualnych, jak również promocja polskiej kultury za granicą. Program „Wydarzenia artystyczne” składa się z następujących priorytetów:
- Muzyka ,
- Teatr i Taniec ,
- Sztuki wizualne ,
- Film ,
- Promocja kultury polskiej za granicą .
Celem Programu „Kolekcje” jest rozwój oraz tworzenie narodowych i regionalnych kolekcji sztuki współczesnej, kolekcji muzealnych oraz tworzenie nowych dzieł muzycznych. Program „Kolekcje” składa się z następujących priorytetów:
- Narodowe kolekcje sztuki współczesnej ,
- Regionalne kolekcje sztuki współczesnej ,
Celem priorytetu jest wspieranie polskiego systemu wystawienniczego poprzez rozbudowę już istniejących wartościowych regionalnych kolekcji sztuki współczesnej.
Celem Programu „Edukacja” jest rozwijanie ekspresji twórczej i kreatywności, podnoszenie kompetencji artystycznych i medialnych. Program „Edukacja” składa się z następujących priorytetów:
- Edukacja medialna i informacyjna .
Celem programu jest zdiagnozowanie szczególnie istotnych obszarów działania polityki kulturalnej poprzez dofinansowywanie projektów badawczych oraz projektów interpretujących dane o kulturze.
Celem Programu „Dziedzictwo kulturowe” jest ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą, wspieranie działalności muzeów oraz popularyzacja kultury ludowej. Program „Dziedzictwo kulturowe” składa się z następujących priorytetów:
- Ochrona zabytków .
Celem priorytetu jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne,
- Wspieranie działań muzealnych .
- Kultura ludowa .
Celem priorytetu jest wspieranie najwartościowszych zjawisk z zakresu szeroko pojętej kultury ludowej.
- Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą .
- Ochrona zabytków archeologicznych .
Celem priorytetu jest ochrona dziedzictwa archeologicznego poprzez wspieranie kluczowych dla tego obszaru zadań, obejmujących nieinwazyjne badania archeologiczne, ewidencję i inwentaryzację zabytków archeologicznych oraz opracowanie i publikację wyników przeprowadzonych badań archeologicznych.
- Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego .
Celem priorytetu jest zainicjowanie kompleksowego procesu cyfryzacji materialnych zasobów dziedzictwa kulturowego, w tym zabytków, obiektów muzealnych, archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, znajdujących się pod opieką podmiotów spoza sfery finansów publicznych, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysku, lub uczelni publicznych.
8. Rozwój infrastruktury kultury
Celem Programu „Rozwój infrastruktury kultury” jest wsparcie infrastruktury i poprawa funkcjonowania podmiotów prowadzących działalność kulturalną, szkół i uczelni artystycznych oraz domów kultury. Program „Rozwój infrastruktury kultury” składa się z następujących priorytetów:
- Infrastruktura szkolnictwa artystycznego ,
- Infrastruktura domów kultury .
1. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Kujawsko-Pomorski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 projekt 2.0 będzie podstawowym instrumentem realizacji celów Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji 2020+. Strategia programu jest w pełni spójna z celami krajowymi wskazanymi a Strategii Rozwoju Kraju do 2020 roku i jednocześnie zachowuje synergię z celami Strategii Europa 2020.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 zawiera listę celów tematycznych oraz priorytetów inwestycyjnych.
Wskazane cele wraz z priorytetami ważnymi ze względu na realizację zadań niniejszego Programu:
Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji.
Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Wzmacnianie zastosowania TIK dla e-administracji, e-learningu, e-integracji, e-kultury.
Oczekuje się poprawy, jakości oraz usprawnień w zarządzaniu administracją publiczną poprzez wdrożenie technologii komunikacyjno-informacyjnych. Będą one wykorzystywane również w celu udoskonalania zdalnego przekazu pomiędzy urzędem a mieszkańcem.
Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw.
Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach.
Promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem.
Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów.
Ochrona promocja i rozwój dziedzictwa kulturowego i naturalnego.
Konieczność realizacji przedsięwzięć w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego regionu, jako ważnego czynnika integracji społecznej oraz atrakcyjności województwa została wskazana w celu strategicznym Tożsamość i dziedzictwo określonym w Strategii rozwoju województwa do roku 2020.
Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych.
Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników.
Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie.
Opis przedsięwzięć planowanych w ramach priorytetu inwestycyjnego 2.3:
- wsparcie rozwoju elektronicznych usług publicznych szczebla regionalnego/lokalnego oraz zwiększenie dostępu do nich obywateli, w tym m.in. projektów z zakresu e-administracji, e-zdrowia, e-edukacji, e-kultury, systemów informacji przestrzennej,
- wsparcie digitalizacji zasobów kulturowych, naukowych i edukacyjnych będących w posiadaniu instytucji szczebla regionalnego/lokalnego, a także zapewnienie powszechnego, otwartego dostępu w postaci cyfrowej do tych zasobów
- rozwój infrastruktury informatycznej, w tym aplikacji i systemów bazodanowych, służących poprawie efektywności zarządzania oraz upowszechnianiu komunikacji elektronicznej w instytucjach publicznych (np. podpis elektroniczny, elektroniczny obieg dokumentów itp.).
Opis przedsięwzięć planowanych w ramach priorytetu inwestycyjnego 6.3:
- projekty infrastrukturalne realizowane w instytucjach kultury i obiektach zabytkowych,
- konserwacja zabytków ruchomych,
- promocja kultury pod kątem komercyjnego wykorzystania dziedzictwa kulturowego regionu (np. produkt regionalny).
2. Program Infrastruktura i Środowisko
Celem programu jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej.
3. Program Innowacyjna Gospodarka
Program ma na celu wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Będzie to zarówno bezpośrednie wsparcie dla przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek naukowych świadczących przedsiębiorstwom usługi o wysokiej, jakości, a także wsparcie systemowe zapewniające rozwój środowiska instytucjonalnego innowacyjnych przedsiębiorstw.
W ramach Programu wspierane będą działania z zakresu innowacyjności produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej, które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniają się do powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw.
Celem Programu jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, poprawę stanu zdrowia osób pracujących, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. PO KL będzie służył przyspieszeniu rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, wzrostowi zatrudnienia oraz zwiększeniu spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej z krajami Unii Europejskiej.
Program Kreatywna Europa (Creative Europe) to zaplanowany na lata 2014-2020 program Komisji Europejskiej wspierający europejskie sektory kultury, filmu i kreatywne. Program jest kontynuacją programów Kultura i MEDIA, które wspierały międzynarodowe projekty kulturalne i filmowe w latach 2007-2013. Obecnie propozycja jest negocjowana pomiędzy państwami członkowskimi w Radzie UE oraz w Parlamencie Europejskim i dopiero po zakończeniu negocjacji i zatwierdzeniu ostatecznego kształtu program będzie ogłoszony i zacznie oficjalnie obowiązywać.
Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” (Ministerstwo Rolnictwa)
Sektorowy Program Operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich określa strategię oraz kierunki działań w zakresie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.
Planowane działania mają służyć realizacji dwóch celów strategicznych programu, które określono, jako:
1. Cel 1 „Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno – żywnościowej” - traktowany, jako najważniejszy cel strategiczny rozwoju polskiego rolnictwa oraz przetwórstwa żywności w pierwszych latach integracji z UE.
2. Cel 2 „Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich” - realizowany również poprzez Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) oraz inne programy operacyjne w ramach Narodowego Planu Rozwoju.
Środki Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, D elegatura w Bydgoszcz y
Dotacja może być udzielona na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane planowane do przeprowadzenia w roku złożenia wniosku lub następnym, bądź przed upływem 3 lat po ich wykonaniu na wniosek właściciela, posiadacza zabytku wpisanego do rejestru zabytków bądź osoby posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie. Dofinansowaniu podlegają jedynie nakłady konieczne, poniesione na przeprowadzenie wspomnianych prac.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu
Przedmiotem dofinansowania objęty może być pełen zakres prac związanych z konserwacją i rekonstrukcją przyrodniczą, konserwacja i rekonstrukcją urządzeń wodnych w parkach w zespołach pałacowo lub dworsko-parkowych (za wyjątkiem przygotowania dokumentacji i nadzoru).
Wsparcie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Działanie: Odnowa i rozwój wsi.
Jako cel realizacji działania przyjęto poprawę, jakości życia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Umożliwi to rozwój tożsamości społecznej wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich.
Finansowanie przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym
Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) stanowi formę realizacji zadań publicznych przez podmiot prywatny przy wykorzystaniu możliwości finansowych, organizacyjnych lub innych podmiotu prywatnego. Istota partnerstwa jest to, iż zlecającym zadanie jest podmiot publiczny, natomiast wykonawcą partner prywatny, którym zgodnie z ustawą o PPP jest przedsiębiorca lub przedsiębiorca zagraniczny.
XI. REALIZACJA i FINANSOWANIE PRZEZ GMINĘ ZADAŃ z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW
Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, główny obowiązek dbania o stan zabytków, a tym samym ponoszenia nakładów na prace konserwatorskie, spoczywa na właścicielach i użytkownikach obiektów zabytkowych. Na każdym właścicielu i posiadaczu zabytku spoczywają obowiązki, określone w art. 5 powyższej ustawy, wynikające z zasad sprawowania opieki nad zabytkami.
Art.5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:
1) naukowego badania i dokumentowania zabytku.
2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku.
3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie.
4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości.
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
W art. 28 wskazano również dodatkowe obowiązki właścicieli i posiadaczy zabytków wpisanych do rejestru zabytków.
Art.28. Niezależnie od obowiązków wynikających z opieki nad zabytkami, określonych w art. 5, właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru lub zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków zawiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
1) uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia.
2) zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia.
3) zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany.
4) zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.
Na mocy art. 29 ust. 1 na wszystkich właścicielach i posiadaczach zabytków oraz przedmiotów o cechach zabytkowych spoczywa obowiązek udostępniania ich organom ochrony zabytków w celu przeprowadzenia badań.
Art.29. 1. Organy ochrony zabytków w czasie uzgodnionym z właścicielem lub posiadaczem przedmiotu będącego zabytkiem lub posiadającego cechy zabytku mogą prowadzić badania tego przedmiotu w miejscu, w którym przedmiot ten się znajduje.
Zapisy art. 71 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określają zasady finansowania opieki nad zabytkami.
1. W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku.
2. Sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny, określony w ust. 1, posiada jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej jednostki.
Cele określone w Programie Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dąbrowa Chełmińska będą osiągane poprzez:
- wspólne działania władz gminy z Ministerstwem Kultury, Urzędem Marszałkowskim Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, władzami kościelnymi oraz innymi jednostkami samorządu terytorialnego na zasadach porozumień, umów, wspólnych podmiotów,
-inicjatywy własne władz gminy Dąbrowa,
-stosowanie instrumentów finansowych (dotacje, prowadzenie instytucji, nagrody, zachęty, itp.),
-funkcje programowe (programy lokalne i projekty, kontrakty, itp.),
-inne działania stymulujące.
XII. WYKORZYSTANE MATERIAŁY i OPRACOWANIA
Stan prawny na grudzień 2014 r.
Regulacje prawne w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego zawarte są w wielu ustawach. Do najważniejszych z nich, w kontekście realizacji niniejszego Programu, należy zaliczyć:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 Nr 78 poz. 483 ze zm.),
- Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 Nr 162 poz. 1568 ze zm.),
-Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 Nr 594 ze zm.),
-Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 Nr 647 ze zm.),
-Prawo budowlane, ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. z 2013 Nr 1409 ze zm.),
-Prawo ochrony środowiska, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2013 Nr 1232 ze zm.),
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 Nr 627 ze zm.),
-Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 Nr 102 poz. 651 ze zm.),
- Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 Nr 406 ze zm.),
- Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 Nr 234 poz.1536 ze zm.),
- Ustawa z 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 Nr 987 ze zm.),
-Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012 Nr 642 ze zm.),
-Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2011 Nr 123 poz. 698 ze zm.).
Literatura i wybrane dokumenty programowe:
-Raport Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na temat funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 1989,
-Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki Nad Zabytkami na lata 2013–2016,
-Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013,
- Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020,
-Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” na lata 2004–2013,
-Program Operacyjny Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – „Dziedzictwo Kulturowe”,
-Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie,
- Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030,
-Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2020,
- Aktualizacja strategii rozwoju województw Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, 2011 r.,
- Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013,
- Plan Zagospodarowania Województwa Kujawsko-Pomorskiego, 2003 r.,
- Program Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2013-2016,
-Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Kujawsko-Pomorskiego,
- Strategia Rozwoju Powiatu Bydgoskiego na lata 2008-2015,
-Strategia Rozwoju Gminy Dąbrowa Chełmińska na lata 2014 – 2023,
-Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dąbrowa Chełmińska,
-Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie Gminy Dąbrowa Chełmińska,
-Plany odnowy miejscowości na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska,
- Wokół Ostromecka, tom 7, Jerzy Świetlik, 1998 r.,
-Z dziejów krzyżackiej wsi Pień koło Ostromecka, Jerzy Świetlik, 1998 r.,
-Gminny Program opieki nad zabytkami poradnik metodyczny, Poradnik prawny Konserwatora Zabytków, Kurier Konserwatorski,
-Wytyczne opracowywania karty adresowej zabytku nieruchomego, Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie, Warszawa, 2011 r.
www.geoserwis.gdos.gov.pl/mapy
www.partnerstwopublicznoprywatne.info
www.bip.dabrowachelminska.lo.pl
www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl
www.odznaka.kujpom.bydgoszcz.pttk
www.krajobraz.kulturowy.us.edu.pl
Materiały w posiadaniu Urzędu Gminy w Dąbrowie Chełmińskiej:
-Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy Dąbrowa Chełmińska,
-Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego dla gminy Dąbrowa Chełmińska,
-Lokalne Plany Rozwoju dla miejscowości gminy Dąbrowa Chełmińska.
Materiały przekazane przez instytucje:
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, delegatura w Bydgoszczy wykaz zabytków nieruchomych z wojewódzkiej ewidencji zabytków.
Ryc. 1. Położenie Powiatu Bydgoskiego na tle kraju
Ryc. 2. Położenie Powiatu Bydgoskiego na tle Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Ryc. 3. Położenie Gminy Dąbrowa Chełmińska na tle Powiatu Bydgoskiego
Ryc. 4. Obszary chronione przyrodniczo na terenie Gminy Dąbrowa Chełmińska
Ryc. 5. Walory przyrodniczo-turystyczne (fragment planszy)
Ryc. 6. Ważniejsze miejscowości Gminy Dąbrowa Chełmińska
Ryc. 10. Dąbrowa Chełmińska, 1909 r.
Ryc. 16. Orientacyjna lokalizacja grodziska w Gzinie
Ryc. 17. Orientacyjna lokalizacja grodziska w Pniu
Ryc. 18. Lokalizacja ważniejszych stanowisk archeologicznych na terenie gminy Dąbrowa Chełmińska z uwzględnieniem ich liczby
Tabela 1. Wykaz zabytków nieruchomych województwa kujawsko-pomorskiego, gmina Dąbrowa Chełmińska
Tabela 2. Obiekty wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków (bez zabytków archeologicznych) z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Tabela 3. Struktura własności oraz ocena stanu zachowania obiektów wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków (bez zabytków archeologicznych) z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Tabela 4. Nieruchome zabytki archeologiczne wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Tabela 5. Analiza szans i zagrożeń wynikających ze stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Dąbrowa Chełmińska
Tabela 6. Zakres i harmonogram działań w zakresie ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym gminy Dąbrowa Chełmińska
Tabela 7. Przykładowe kryteria prowadzenia oceny realizacji programu opieki
Wykres 1. Wykres ilustrujący obiekty wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków (bez stanowisk archeologicznych w rejestrze zabytków) z terenu gminy Dąbrowa Chełmińska
Fot. 1. Kościół pw. Św. Wojciecha i Św. Katarzyny
Fot. 2. Ogrodzenie kościoła z główną bramą
Fot. 5. Zabytkowy dom ul. Chełmińska
Fot. 6. Zabytkowy dom ul. Chełmińska
Fot. 12. Zabytkowy dom ul. Bydgoska
Fot. 13. Budynek dawnej gorzelni
Fot. 17. Budynek produkcyjny wytwórni wód stołowych
Fot. 18. Budynek dawnego dworca
Fot. 20. Dom pomennonicki z częścią gospodarczą
Załącznik nr 1
Zabytki ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków
(Źródło: Wykaz zabytków ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków zaopiniowany przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, Delegatura w Bydgoszczy dnia 15 stycznia 2015 r.)
Lp. | Miejscowość | Funkcja pierwotna | Datowanie | Nr | Nr ewid. dz. | Uwagi |
| Bolumin | Dom |
| 10 | 175/6 |
|
| Bolumin | Dawny dwór |
| 30 | 172/14 |
|
| Boluminek | Zespół kościoła parafialnego p.w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: Kościół | II poł. VIII w. |
| 36/1 | wpis do rej. zab. A/44 z dnia 28.12.2001 r. |
| Boluminek | Zespół kościoła parafialnego p.w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: cmentarz przykościelny | XVIII w. |
| 36/1 | wpis do rej. zab. A/44 z dnia 28.12.2001 r. |
| Boluminek | Zespół kościoła parafialnego p.w. Św. Wojciecha i św. Katarzyny: ogrodzenie |
|
| 36/1 | wpis do rej. zab. A/44 z dnia 28.12.2001 r. |
| Boluminek | Kapliczka |
|
| 59/3 |
|
| Boluminek | Krzyż |
|
| 36/1 |
|
| Boluminek | Dom |
| 5 | 60/4 |
|
| Boluminek | Plebania |
| 11 | 36/1 |
|
| Boluminek | Krzyż |
|
| 25/7 |
|
| Borki | Cmentarz ewangelicki |
|
| 27/1 |
|
| Borki | Cmentarz ewangelicki |
|
| 23 |
|
| Czarże | Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Panny Maryi |
| 18 | 267/4 |
|
| Czarże | Kapliczka |
|
| 235 |
|
| Czarże | Dom |
| 7 | 88 |
|
| Czarże | Dom |
| 9 | 89 |
|
| Czarże | Cmentarz przykościelny |
| 16 | 267/4 |
|
| Czarże | Plebania |
| 18 | 267/7 |
|
| Czarże | Dom |
| 19 | 93 |
|
| Czarże | Dom |
| 21 | 94 |
|
| Czarże | Dom |
| 25 | 97 |
|
| Czarże | Krzyż |
| 27 | 168/2 |
|
| Czarże | Dom |
| 35 | 170 |
|
| Czarże | Dawna kuźnia |
| 42 | 304/2 |
|
| Czarże | Dom |
| 43 | 173/1 |
|
| Czarże | Szkoła |
| 45 | 176/1 |
|
| Czarże | Dom |
| 69 | 161/2 |
|
| Czarże | Kapliczka |
| 69 | 161/2 |
|
| Czarże | Dom |
| 72 | 311/8 |
|
| Czarże | Dom |
| 84 | 188/2 |
|
| Czarże | Dom |
| 7 | 206 |
|
| Czarże | Cmentarz ewangelicki |
|
| 312 |
|
| Czemlewo | Kapliczka |
|
| 40 |
|
| Czemlewo | Leśniczówka |
| 2 | 47/6LP |
|
| Czemlewo | Budynek gospodarczy |
| 2 | 47/6LP |
|
| Czemlewo | Dawny dwór |
| 3 | 19/4 |
|
| Czemlewo | Dawna szkoła |
| 4 | 53 |
|
| Czemlewo | Dom |
| 20 | 21 |
|
| Czemlewo | Budynek gospodarczy |
| 20 | 21 |
|
| Czemlewo | Cmentarz ewangelicki |
|
| 54 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Kościół ewangelicki, ob. filialny p.w. Wniebowzięcia NMP | XIX/XX w. |
| 120 | wpis do rej. zab. A/45 z dnia 28.12.2001 r. |
| Dąbrowa Chełmińska | Kapliczka |
|
| 198 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 4 | 145 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Pomnik pomordowanych w 1939 r. |
| 2 | 191 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 7, 9 | 31/1/2 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 25 | 41/3 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 27 | 41/3 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 40 | 114/2 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Altanka |
| 42 | 116 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dawna poczta |
| 50 | 119/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dawna mleczarnia |
| 54 | 122/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 60 | 125/1/2 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dworzec PKP |
|
| 346/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 2 | 146/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Lodownia |
| 2 | 146/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 3 | 346/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Budynek gospodarczy |
| 3 | 346/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom z budynkiem gospodarczym |
| 4 | 346/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 5 | 346/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Budynek gospodarczy |
| 5 | 346/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dawny młyn |
| 4 | 127/45 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Krzyż |
|
| 166/2 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 1 | 44 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dawna szkoła |
| 3 | 257/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Budynek gospodarczy |
| 3 | 257/1 |
|
| Dąbrowa Chełmińska | Dom |
| 17 |
|
|
| Dąbrowa Chełmińska | Cmentarz ewangelicki |
|
| 33 |
|
| Dębowiec | Kapliczka |
|
| 74/3 |
|
| Dębowiec | Dom |
| 20 | 75 |
|
| Dębowiec | Dom |
| 26 | 71/1 |
|
| Dębowiec | Dom |
| 29 | 68/10 | nr rej A/358 z 13.07.1936 r. |
| Gzin | Kapliczka |
|
| 201 |
|
| Gzin | Dom |
| 18 | 32 |
|
| Janowo | Krzyż |
|
| 51/3 |
|
| Janowo | Dom z częścią gospodarczą |
| 20 | 53/2 |
|
| Nowy Dwór | Dom |
| 19 | 330/1 |
|
| Nowy Dwór | Dom |
| 20 | 330/1 |
|
| Nowy Dwór | Dawna gorzelnia w zespole folwarcznym |
| 22 | 271/61 |
|
| Nowy Dwór | Dawna bukaciarnia w zespole folwarcznym |
| 22 |
|
|
| Nowy Dwór | Dawna stajnia w zespole folwarcznym |
| 22 |
|
|
| Nowy Dwór | Dawna obora w zespole folwarcznym |
| 22 |
|
|
| Nowy Dwór | Dawne koszary |
| 24 | 321/1 |
|
| Ostromecko | Pomnik w parku |
|
| 219/2 |
|
| Ostromecko | Kościół filialny p.w. Śś. Mikołaja, Stanisława i Jana Chrzciciela | 1737r. |
| 211 | wpis do rej. zab. A/753 z dnia 30.11.1929 r. |
| Ostromecko | Zespół pałacowy: Pałac tzw. „stary” | 1758r. – 1766r. |
| 177/1 | wpis do rej. zab. A/271 z dnia 10.02.1960 r. |
| Ostromecko | Zespół pałacowy: park |
|
| 177/5 | |
| Ostromecko | Zespół pałacowy: Pałac tzw. „nowy” | 1848r. |
| wpis do rej. zab. A/271 z dnia 24.04.1991 r. | |
| Ostromecko | Zespół pałacowy: Zespół tarasów przy pałacu tzw. „nowym” |
|
| ||
| Ostromecko | Zespół pałacowy: Mauzoleum rodziny Schönborn - | 1878r. |
| 177/5 | |
| Ostromecko | Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód | ok 1884r. |
| 240/2 | wpis do rej. zab. A/1413 z dnia 23.01.1992 r. |
| Ostromecko | Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód | ok 1892r. |
| 240/2 | wpis do rej. zab. A/1413 z dnia 23.01.1992 r. |
| Ostromecko | Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód |
|
| 240/2 | wpis do rej. zab. A/1413 z dnia 23.01.1992 r. |
| Ostromecko | Dawna stodoła |
|
| 181 |
|
| Ostromecko | Dawny spichlerz zbożowy |
|
| 181 |
|
| Ostromecko | Dawna owczarnia |
| 1 | 181 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 2 | 252/7 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 5 | 177/13 |
|
| Ostromecko | Dawna oficyna dworska |
| 7 | 177/11 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 17 | 220/5 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 19 | 221/4 |
|
| Ostromecko | Budynek gospodarczy w zespole dworca |
|
| 9 |
|
| Ostromecko | Budynek gospodarczy w zespole dworca |
|
| 9 |
|
| Ostromecko | Budynek gospodarczy w zespole dworca |
|
| 9 |
|
| Ostromecko | Dawny dworzec |
| 4 | 9 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 5 | 432,433, 434 |
|
| Ostromecko | Dom z budynkiem gospodarczym |
| 6 | 9 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 8 | 9 |
|
| Ostromecko | Budynek gospodarczy |
| 8 | 9 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 10 | 9 |
|
| Ostromecko | Budynek gospodarczy |
| 10 | 9 |
|
| Ostromecko | Dawny budynek mieszkalny robotników leśnych |
| 1 | 179/1, 180 |
|
| Ostromecko | Plebania |
| 2 | 211, 212 |
|
| Ostromecko | Ogrodzenie kościoła |
| 2 | 211, 212 |
|
| Ostromecko | Dawna plebania ewangelicka |
| 3 | 217/7 |
|
| Ostromecko | Budynek gospodarczy |
| 3 | 217/7 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 1 | 440 |
|
| Ostromecko | Dom |
| 1 | 237/1 |
|
| Ostromecko | Komin dawnej cegielni | pocz. XX wieku | 3 | 237/2 |
|
| Ostromecko | Cmentarz rzym.-kat. |
|
| 211, 212 |
|
| Ostromecko | Cmentarz ewangelicki |
|
| 225 |
|
| Otowice | Kaplica |
| 10 | 76 |
|
| Otowice | Cmentarz ewangelicki |
|
| 77 |
|
| Pień | Dawny dwór |
| 4 | 36/2 |
|
| Rafa | Dawna pastorówka |
| 16 | 53/2 |
|
| Strzyżawa | Wiadukt kolejowy |
|
| 9 |
|
| Strzyżawa | Dom z częścią gospodarczą |
| 6 | 138 |
|
| Strzyżawa | Dom z częścią gospodarczą, (pomennonicki) |
|
| 124/15/24 |
|
| Strzyżawa | Dawna szkoła |
| 7 | 139/4 |
|
| Strzyżawa | Dom |
| 10 | 151 |
|
| Strzyżawa | Dom |
| 13 | 15/14 |
|
| Strzyżawa | Cmentarz ewangelicki |
|
| 143 |
|
| Wałdowo Królewskie | Dom |
| 30 | 8/12 |
|
| Wałdowo Królewskie | Cmentarz ewangelicki |
|
| 95/1 |
|
| Wielka Kępa | Dom |
| 4 | 21/2 |
|
Załącznik nr 2
Zabytki archeologiczne ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków
(Źródło: na podstawie wykazu zabytków archeologicznych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków zaopiniowanego przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków,
Delegatura w Bydgoszczy dnia 15 stycznia 2015 r.)
Miejscowość | Numer stanowiska | Numer obszaru AZP | Numer stano-wiska na obszarze | Kultura / chronologia |
Bolumin | 1 | 37-40 | 95 | KŁ |
Bolumin | 2 | 37-40 | 96 | KŁ |
Bolumin | 3 | 37-40 | 93 | PSR/NOW |
Bolumin | 4 | 37-40 | 97 | PSR/NOW |
Bolumin | 5 | 37-40 | 94 | PSR/NOW |
Bolumin | 6 | 37-40 | 99 | OR, PSR, NOW |
Bolumin | 7 | 37-40 | 98 | PSR, NOW |
Bolumin | 8 | 37-40 | 88 | PSR, NOW |
Bolumin | 9 | 37-40 | 92 | PSR, NOW |
Bolumin | 10 | 37-40 | 90 | PSR, NOW |
Bolumin | 11 | 37-40 | 91 | PSR, NOW |
Bolumin | 12 | 37-40 | 83 | KŁ, OR, PSR, NOW |
Bolumin | 13 | 37-40 | 82 | KŁ, PSR/NOW |
Bolumin | 14 | 37-40 | 87 | PSR, NOW |
Bolumin | 15 | 37-40 | 84 | KŁ |
Bolumin | 16 | 37-40 | 77 | KŁ |
Bolumin | 17 | 37-40 | 54 | PSR, NOW |
Bolumin | 18 | 37-40 | 89 | OR, PSR/NOW |
Bolumin | 19 | 37-40 | 68 | KŁ |
Bolumin | 20 | 37-40 | 69 | KŁ |
Bolumin | 21 | 37-40 | 70 | KŁ, PSR/NOW |
Bolumin | 22 | 37-40 | 53 | PSR, NOW |
Bolumin | 23 | 37-40 | 48 | PSR/NOW |
Bolumin | 24 | 37-40 | 71 | OR, PSR/NOW |
Bolumin | 25 | 37-40 | 50 | PSR, NOW |
Bolumin | 26 | 37-40 | 49 | WSR, PSR, NOW |
Bolumin | 27 | 37-40 | 47 | PSR/NOW |
Bolumin | 28 | 37-40 | 46 | PSR/NOW |
Bolumin | 29 | 37-40 | 45 | PSR/NOW |
Bolumin | 30 | 37-40 | 44 | PSR, NOW |
Bolumin | 31 | 37-40 | 51 | PSR/NOW |
Bolumin | 32 | 37-40 | 52 | OR, PSR/NOW |
Bolumin | 33 | 37-40 | 55 | KŁ, WSR |
Bolumin | 34 | 37-40 | 56 | KŁ |
Bolumin | 35 | 37-40 | 67 | PSR/NOW |
Borki | 1 | 35-40 | 178 | EK, KŁ, PSR/NOW |
Borki | 2 | 35-40 | 179 | PSR/NOW |
Borki | 3 | 35-40 | 180 | PSR/NOW |
Borki | 4 | 35-40 | 181 | PSR/NOW |
Borki | 5 | 35-40 | 182 | KŁ, OR, PSR |
Borki | 6 | 35-41 | 35 | PSR-NOW |
Czarże | 1 | 36-40 | 129 | KPom |
Czarże | 2 | 36-40 | 35 | PSR |
Czarże | 3 | 36-40 | 36 | PSR |
Czarże | 4 | 36-40 | 37 | PSR |
Czarże | 5 | 36-40 | 38 | PSR |
Czarże | 6 | 36-40 | 39 | PSR |
Czarże | 7 | 36-40 | 40 | KP, PSR |
Czarże | 8 | 36-40 | 41 | WSR, PSR |
Czarże | 9 | 36-40 | 42 | PSR |
Czarże | 10 | 36-40 | 43 | PSR |
Czarże | 11 | 36-40 | 44 | PSR, NOW |
Czarże | 12 | 36-40 | 45 | PSR, NOW |
Czarże | 13 | 36-40 | 46 | PSR, NOW |
Czarże | 14 | 36-40 | 48 | PSR, NOW |
Czarże | 15 | 36-40 | 49 | PSR, NOW |
Czarże | 16 | 36-40 | 50 | NE, PSR |
Czarże | 17 | 36-40 | 51 | PSR |
Czarże | 18 | 36-40 | 52 | PSR, NOW |
Czarże | 19 | 36-40 | 53 | PSR, NOW |
Czarże | 20 | 36-40 | 54 | PSR, NOW |
Czarże | 21 | 36-40 | 55 | PSR, NOW |
Czarże | 22 | 36-40 | 59 | PSR, NOW |
Czarże | 23 | 36-40 | 60 | PSR |
Czarże | 24 | 35-40 | 128 | KŁ |
Czarże | 25 | 35-40 | 129 | KŁ |
Czarże | 26 | 35-40 | 130 | PSR - NOW |
Czarże | 27 | 35-40 | 131 | PSR |
Czarże | 28 | 35-40 | 132 | NOW |
Czarże | 29 | 35-40 | 133 | PSR - NOW |
Czarże | 30 | 35-40 | 134 | KŁ, PSR - NOW |
Czarże | 31 | 35-40 | 135 | OR, PSR - NOW |
Czarże | 32 | 35-40 | 136 | OSR - NOW |
Czarże | 33 | 35-40 | 137 | KŁ, PSR, NOW |
Czarże | 34 | 35-40 | 138 | KŁ, OR, PSR - NOW |
Czarże | 35 | 35-40 | 139 | LAT - OR, PSR |
Czarże | 36 | 35-40 | 140 | OR, WSR, PSR |
Czarże | 37 | 35-40 | 141 | KŁ, OR, PSR - NOW |
Czarże | 38 | 35-40 | 142 | KŁ, LAT - OR, WSR, PSR - NOW |
Czarże | 39 | 35-40 | 143 | OR, PSR - NOW |
Czarże | 40 | 35-40 | 144 | KŁ, OR, PSR - NOW |
Czarże | 41 | 35-40 | 145 | KŁ, LAT - OR, WSR, PSR - NOW |
Czarże | 42 | 35-40 | 146 | KŁ |
Czarże | 43 | 35-40 | 147 | KŁ, PSR, NOW |
Czarże | 44 | 35-40 | 148 | LAT - OR, PSR |
Czarże | 45 | 35-40 | 149 | EK, KŁ, PSR - NOW |
Czarże | 46 | 35-40 | 150 | LAT - OR, PSR |
Czarże | 47 | 35-40 | 151 | KŁ, PSR - NOW |
Czarże | 48 | 35-40 | 152 | KŁ, PSR - NOW |
Czarże | 49 | 35-40 | 153 | KŁ, PSR |
Czarże | 50 | 35-40 | 154 | LAT - OR, PSR - NOW |
Czarże | 51 | 35-40 | 155 | KŁ, PSR, NOW |
Czarże | 52 | 35-40 | 156 | WSR, PSR |
Czarże | 53 | 35-40 | 157 | EK, PSR - NOW |
Czarże | 54 | 35-40 | 158 | PSR - NOW |
Czarże | 5 | 35-40 | 159 | KŁ, PSR - NOW |
Czarże | 56 | 35-40 | 160 | EK, KŁ, OR, WSR, PSR |
Czarże | 57 | 35-40 | 161 | KŁ, PSR - NOW |
Czarże | 58 | 35-40 | 162 | KPL, KAK, KŁ, PSR |
Czarże | 59 | 35-40 | 163 | KPL |
Czarże | 60 | 35-40 | 164 | PSR - NOW |
Czemlewo | 1 | 36-40 | 128 | NOW |
Czemlewo | 2 | 36-40 | 1 | PSR - NOW |
Czemlewo | 3 | 36-40 | 2 | PSR - NOW |
Czemlewo | 4 | 36-40 | 3 | PSR - NOW |
Czemlewo | 5 | 36-40 | 4 | PSR - NOW |
Czemlewo | 6 | 36-40 | 5 | PSR - NOW |
Czemlewo | 7 | 36-40 | 6 | PSR - NOW |
Czemlewo | 8 | 36-40 | 7 | PSR - NOW |
Czemlewo | 9 | 36-40 | 8 | PSR - NOW |
Czemlewo | 10 | 36-40 | 9 | PSR - NOW |
Czemlewo | 11 | 36-40 | 10 | PSR - NOW |
Czemlewo | 12 | 36-40 | 11 | PSR - NOW |
Czemlewo | 13 | 36-40 | 12 | PSR - NOW |
Czemlewo | 14 | 36-40 | 13 | PSR - NOW |
Czemlewo | 15 | 36-40 | 14 | PSR - NOW |
Czemlewo | 16 | 36-40 | 15 | KPL, NOW |
Czemlewo | 17 | 36-40 | 16 | PSR |
Czemlewo | 18 | 36-40 | 17 | PSR, NOW |
Czemlewo | 19 | 36-40 | 18 | PSR |
Czemlewo | 20 | 36-40 | 61 | NOW |
Czemlewo | 21 | 36-40 | 62 | NOW |
Czemlewo | 22 | 36-40 | 63 | NOW |
Czemlewo | 23 | 36-40 | 64 | PSR - NOW |
Czemlewo | 24 | 36-40 | 65 | PSR - NOW |
Czemlewo | 25 | 36-40 | 66 | PSR - NOW |
Czemlewo | 26 | 36-40 | 67 | PSR - NOW |
Czemlewo | 27 | 36-40 | 78 | PSR |
Czemlewo | 28 | 36-40 | 84 | PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 1 | 36-40 | 85 | WSR |
Dąbrowa Chełmińska | 2 | 36-40 | 86 | PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 3 | 36-40 | 87 | PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 4 | 36-40 | 88 | PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 5 | 36-40 | 89 | PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 6 | 36-40 | 90 | KŁ, PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 7 | 36-40 | 91 | PSR, NOW |
Dąbrowa Chełmińska | 8 | 36-40 | 92 | PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 9 | 36-40 | 93 | PSR |
Dąbrowa Chełmińska | 10 | 36-41 | 191 | NE |
Dąbrowa Chełmińska | 11 | 36-41 | 192 | NE |
Dąbrowa Chełmińska | 12 | 36-41 | 193 | KPL |
Dąbrowa Chełmińska | 13 | 36-41 | 194 | HA - LA |
Dąbrowa Chełmińska | 14 | 36-41 | 195 | HA - LA |
Dąbrowa Chełmińska | 15 | 36-41 | 196 | NE |
Dąbrowa Chełmińska | 16 | 36-41 | 197 | WSR |
Dąbrowa Chełmińska | 17 | 36-41 | 198 | KCSZ |
Dąbrowa Chełmińska | 18 | 36-41 | 199 | HA - LA |
Dębowiec | 1 | 35-40 | 165 | PSR - NOW |
Dębowiec | 2 | 35-40 | 166 | PSR - NOW |
Dębowiec | 3 | 35-40 | 167 | NOW |
Dębowiec | 4 | 35-40 | 168 | NOW |
Dębowiec | 5 | 35-40 | 169 | PSR - NOW |
Dębowiec | 6 | 35-40 | 170 | PSR - NOW |
Dębowiec | 7 | 35-40 | 171 | PSR - NOW |
Dębowiec | 8 | 35-40 | 172 | PSR - NOW |
Dębowiec | 9 | 35-40 | 173 | PSR - NOW |
Dębowiec | 10 | 35-40 | 174 | PSR |
Dębowiec | 11 | 35-40 | 175 | WSR, PSR - NOW |
Dębowiec | 12 | 35-40 | 176 | MEZ - NE, OR, PSR |
Dębowiec | 13 | 35-40 | 177 | PSR - NOW |
Dębowiec | 14 | 35-41 | 31 | PSR - NOW |
Dębowiec | 15 | 35-41 | 32 | PSR - NOW |
Dębowiec | 16 | 35-41 | 33 | PSR - NOW |
Dębowiec | 17 | 35-41 | 34 | PSR - NOW |
Gzin Dolny | 1 | 35-40 | 183 | KPL, KŁ, WSR, PSR |
Gzin Dolny | 2 | 35-40 | 184 | KŁ, PSR - NOW |
Gzin Dolny | 3 | 35-40 | 185 | PSR - NOW |
Gzin Dolny | 4 | 35-40 | 186 | KŁ, PSR - NOW |
Gzin Dolny | 5 | 35-40 | 187 | WSR, PSR - NOW |
Gzin Dolny | 6 | 35-40 | 188 | WSR, PSR |
Gzin Dolny | 7 | 35-40 | 189 | NE, KŁ, WSR PSR |
Gzin Górny | 1 | 36-40 | 94 | KŁ – grodzisko wpisane do rejestru zabytków |
Gzin Górny | 2 | 36-40 | 127 | KŁ |
Gzin Górny | 3 | 36-40 | 19 | KŁ, PSR |
Gzin Górny | 4 | 36-40 | 20 | WSR, KŁ |
Gzin Górny | 5 | 36-40 | 21 | KŁ, WSR, PSR |
Gzin Górny | 6 | 36-40 | 22 | KŁ, PSR |
Gzin Górny | 7 | 36-40 | 23 | KP, SR |
Gzin Górny | 8 | 36-40 | 24 | KŁ, PSR |
Gzin Górny | 9 | 36-40 | 25 | KPL |
Gzin Górny | 10 | 36-40 | 26 | KP |
Gzin Górny | 11 | 36-40 | 27 | PSR |
Gzin Górny | 12 | 36-40 | 28 | KŁ |
Gzin Górny | 13 | 36-40 | 29 | KŁ |
Gzin Górny | 14 | 36-40 | 30 | KŁ |
Gzin Górny | 15 | 36-40 | 31 | KŁ |
Gzin Górny | 16 | 36-40 | 32 | KŁ,PSR |
Gzin Górny | 17 | 36-40 | 33 | PSR |
Gzin Górny | 18 | 36-40 | 34 | PSR |
Gzin Górny | 19 | 36-40 | 47 | NOW |
Gzin Górny | 20 | 36-41 | 151 | HA - LA, PSR |
Gzin Górny | 21 | 36-41 | 152 | HA - LA, PSR - NOW |
Gzin Górny | 22 | 36-41 | 153 | PSR |
Gzin Górny | 23 | 36-41 | 154 | NE |
Gzin Górny | 24 | 36-41 | 155 | WSR, PSR |
Gzin Górny | 25 | 36-41 | 156 | HA-LA |
Gzin Górny | 26 | 36-41 | 157 | WSR, PSR |
Gzin Górny | 27 | 36-41 | 158 | KPL, HA - LA |
Gzin Górny | 28 | 36-41 | 159 | WSR, PSR |
Gzin Górny | 29 | 36-41 | 160 | HA - LA |
Gzin Górny | 30 | 36-41 | 161 | WSR, PSR |
Gzin Górny | 31 | 36-41 | 162 | HA - LA, PSR |
Gzin Górny | 32 | 36-41 | 163 | HA - LA |
Gzin Górny | 33 | 36-41 | 164 | HA - LA, PSR - NOW |
Gzin Górny | 34 | 36-41 | 165 | HA - LA, PSR |
Gzin Górny | 35 | 36-41 | 166 | HA - LA, WSR, PSR |
Gzin Górny | 36 | 36-41 | 167 | HA - LA, PSR |
Gzin Górny | 37 | 36-41 | 168 | NE, HA - LA |
Gzin Górny | 38 | 36-41 | 169 | WSR, PSR |
Gzin Górny | 39 | 36-41 | 170 | HA - LA |
Gzin Górny | 40 | 36-41 | 171 | OR, PSR - NOW |
Gzin Górny | 41 | 36-41 | 172 | NE, PSR |
Gzin Górny | 42 | 36-41 | 173 | WSR, PSR |
Gzin Górny | 43 | 36-41 | 174 | LAT - OR, WSR, PSR |
Gzin Górny | 44 | 36-41 | 175 | WSR |
Gzin Górny | 45 | 36-41 | 176 | NE, WSR, PSR |
Gzin Górny | 46 | 36-41 | 177 | KPL, OR, NOW |
Gzin Górny | 47 | 36-41 | 178 | HA - LA, NOW |
Gzin Górny | 48 | 36-41 | 179 | HA - LA |
Gzin Górny | 49 | 36-41 | 180 | HA - LA, PSR |
Gzin Górny | 50 | 36-41 | 181 | WSR |
Gzin Górny | 51 | 36-41 | 182 | NE |
Gzin Górny | 52 | 36-41 | 183 | NE, WSR |
Gzin Górny | 53 | 36-41 | 184 | NE |
Gzin Górny | 54 | 36-41 | 185 | NE, HA, PSR |
Gzin Górny | 55 | 36-41 | 186 | KPL, HA - LA |
Gzin Górny | 56 | 36-41 | 187 | PRADZIEJE |
Gzin Górny | 57 | 36-41 | 188 | NE |
Gzin Górny | 58 | 36-41 | 189 | KPL, KAK, HA - LA |
Gzin Górny | 59 | 36-41 | 190 | HA - LA |
Gzin Górny | 60 | 36-41 | 211 | OR |
Gzin Górny | 61 | 36-41 | 212 | OR |
Gzin Górny | 62 | 36-41 | 213 | NE |
Gzin Górny | 63 | 36-41 | 214 | NE |
Janowo | 1 | 36-40 | 68 | PSR |
Janowo | 2 | 36-40 | 69 | NOW |
Janowo | 3 | 36-40 | 70 | KŁ, PSR |
Janowo | 4 | 36-40 | 71 | KP, NOW |
Janowo | 5 | 36-40 | 72 | PSR, NOW |
Janowo | 6 | 36-40 | 73 | PSR, NOW |
Janowo | 7 | 36-40 | 74 | NE, PSR |
Janowo | 8 | 36-40 | 75 | NE, PSR |
Janowo | 9 | 36-40 | 76 | PSR |
Janowo | 10 | 36-40 | 77 | PSR |
Janowo | 11 | 36-40 | 79 | KP, PSR |
Janowo | 12 | 36-40 | 80 | KŁ |
Janowo | 13 | 36-40 | 81 | PSR, NOW |
Janowo | 14 | 36-40 | 82 | KŁ, PSR |
Janowo | 15 | 36-40 | 83 | KP, PSR |
Ostromecko | 1 | 36-40 | 95 | KŁ, PSR |
Ostromecko | 2 | 36-40 | 96 | PSR |
Ostromecko | 3 | 36-40 | 97 | PSR, NOW |
Ostromecko | 4 | 36-40 | 98 | PSR, NOW |
Ostromecko | 5 | 36-40 | 99 | PSR |
Ostromecko | 6 | 36-40 | 100 | PSR, NOW |
Ostromecko | 7 | 36-40 | 101 | PSR |
Ostromecko | 8 | 36-40 | 102 | PSR |
Ostromecko | 9 | 36-40 | 103 | NOW |
Ostromecko | 10 | 36-40 | 104 | PSR |
Ostromecko | 11 | 36-40 | 105 | KP, PSR |
Ostromecko | 12 | 36-40 | 106 | WSR |
Ostromecko | 13 | 36-40 | 107 | OR |
Ostromecko | 14 | 36-40 | 108 | WSR - PSR |
Ostromecko | 15 | 36-40 | 109 | KP, WSR |
Ostromecko | 16 | 36-40 | 110 | PSR |
Ostromecko | 17 | 36-40 | 111 | KP, WSR |
Ostromecko | 18 | 36-40 | 112 | KŁ, KP, PSR |
Ostromecko | 19 | 36-40 | 113 | KŁ |
Ostromecko | 29 | 37-40 | 11 | PSR, NOW |
Ostromecko | 30 | 37-40 | 10 | KŁ, WSR, PSR/NOW |
Ostromecko | 31 | 37-40 | 13 | KŁ, OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 32 | 37-40 | 20 | KŁ, OR, WSR |
Ostromecko | 33 | 37-40 | 19 | OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 34 | 37-40 | 18 | PSR, NOW |
Ostromecko | 35 | 37-40 | 24 | OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 36 | 37-40 | 25 | KŁ, PSR/NOW |
Ostromecko | 37 | 37-40 | 41 | KŁ, OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 38 | 37-40 | 42 | OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 20 | 37-40 | 16 | KŁ, OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 21 | 37-40 | 15 | OR, PSR, NOW |
Ostromecko | 22 | 37-40 | 23 | KŁ, OR |
Ostromecko | 23 | 37-40 | 22 | PSR, NOW |
Ostromecko | 24 | 37-40 | 21 | PSR, NOW |
Ostromecko | 44 | 37-40 | 30 | PSR, NOW |
Ostromecko | 26 | 37-40 | 26 | KŁ, PSR/NOW |
Ostromecko | 27 | 37-40 | 14 | OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 47 | 37-40 | 37 | OR, PSR/NOW |
Ostromecko | 48 | 37-40 | 38 | PSR, NOW |
Ostromecko | 54 | 37-39 | 76 | PSR - NOW |
Ostromecko | 55 | 37-39 | 77 | PSR - NOW |
Otowice | 1 | 36-41 | 200 | KPL |
Otowice | 2 | 36-41 | 201 | NE |
Otowice | 3 | 36-41 | 202 | NE |
Otowice | 4 | 36-41 | 203 | KPL, PSR |
Otowice | 5 | 36-41 | 204 | KPL, KAK, PSR |
Otowice | 6 | 36-41 | 205 | KPL |
Otowice | 7 | 36-41 | 206 | HA - LA, PSR |
Otowice | 8 | 36-41 | 207 | KPL |
Otowice | 9 | 36-41 | 208 | NE |
Otowice | 10 | 36-41 | 209 | KPL |
Otowice | 11 | 36-41 | 210 | MEZ/, KPL |
Pień | 1 | 36-40 | 131 | WSR, NOW – grodzisko i gródek stożkowaty wpisane do rejestru zabytków |
Pień | 2 | 36-40 | 123 | NOW |
Pień | 3 | 36-40 | 114 | KPom |
Pień | 4 | 36-40 | 115 | WSR |
Pień | 5 | 36-40 | 121 | KŁ, KP, WSR, PSR |
Pień | 6 | 36-40 | 122 | KP |
Pień | 7 | 36-40 | 124 | KP, PSR |
Pień | 8 | 36-40 | 125 | NOW |
Pień | 9 | 36-40 | 132 | WSR, NOW |
Rafa | 1 | 36-40 | 116 | PSR |
Rafa | 2 | 36-40 | 117 | KŁ, PSR |
Rafa | 3 | 36-40 | 118 | PSR |
Rafa | 4 | 36-40 | 119 | PSR |
Rafa | 5 | 36-40 | 120 | PSR |
Rafa | 6 | 35-40 | 109 | NOW |
Rafa | 7 | 35-40 | 110 | KPL, NOW |
Rafa | 8 | 35-40 | 111 | WSR, PSR - NOW |
Słończ | 1 | 35-40 | 125 | KŁ |
Słończ | 2 | 36-40 | 56 | KP |
Słończ | 3 | 36-40 | 57 | PSR - NOW |
Słończ | 4 | 36-40 | 58 | NOW |
Słończ | 5 | 35-40 | 112 | OR |
Słończ | 6 | 35-40 | 113 | KŁ, PSR |
Słończ | 7 | 35-40 | 114 | PSR |
Słończ | 8 | 35-40 | 115 | KŁ, PSR |
Słończ | 9 | 35-40 | 116 | PSR - NOW |
Słończ | 10 | 35-40 | 117 | PSR - NOW |
Słończ | 11 | 35-40 | 118 | KŁ |
Słończ | 12 | 35-40 | 119 | PSR - NOW |
Słończ | 13 | 35-40 | 120 | KPL, KŁ, PSR - NOW |
Słończ | 14 | 35-40 | 121 | KPL |
Słończ | 15 | 35-40 | 122 | KPL, WEB, KŁ, OR, PSR - NOW |
Słończ | 16 | 35-40 | 123 | PSR - NOW |
Słończ | 17 | 35-40 | 124 | NOW |
Słończ | 18 | 35-40 | 126 | PSR - NOW |
Słończ | 19 | 35-40 | 127 | WSR, PSR - NOW |
Strzyżawa | 1 | 37-39 | 78 | PSR - NOW |
Strzyżawa | 2 | 37-39 | 79 | KŁ |
Wałdowo | 1 | 37-40 | 64 | WSR |
Wałdowo | 2 | 37-40 | 63 | HA - LA |
Wałdowo | 3 | 37-40 | 62 | HA - LA |
Wałdowo | 4 | 37-40 | 61 | WSR, PSR/NOW |
Wałdowo | 5 | 37-40 | 57 | WSR |
Wałdowo | 6 | 37-40 | 66 | HA - LA |
Wałdowo | 7 | 37-40 | 65 | HA - LA, PSR/NOW |
Wałdowo | 8 | 37-40 | 59 | WSR |
Wałdowo | 9 | 37-40 | 60 | HA - LA |
Wałdowo | 10 | 37-40 | 72 | PSR, NOW |
Wałdowo | 11 | 37-40 | 58 | HA - LA |
Wałdowo | 12 | 37-40 | 74 | PSR, NOW |
Wałdowo | 13 | 37-40 | 78 | PSR, NOW |
Wałdowo | 14 | 37-40 | 79 | PSR, NOW |
Wałdowo | 15 | 37-40 | 75 | PSR, NOW |
Wałdowo | 16 | 37-40 | 80 | WSR, PSR/NOW |
Wałdowo | 17 | 37-40 | 81 | WSR, PSR/NOW |
Wałdowo | 18 | 37-40 | 85 | HA - LA |
Wałdowo | 19 | 37-40 | 76 | PSR, NOW |
Wałdowo | 20 | 37-40 | 86 | HA - LA |
Wałdowo | 21 | 37-40 | 73 | HA - LA |
Wielka Kępa | 1 | 37-40 | 1 | PSR, NOW |
Wielka Kępa | 2 | 37-40 | 2 | OR, PSR/NOW |
Wielka Kępa | 3 | 37-40 | 3 | PSR, NOW |
Wielka Kępa | 4 | 37-40 | 4 | NOW |
Wielka Kępa | 5 | 37-40 | 5 | PSR, NOW |
Wielka Kępa | 6 | 37-40 | 6 | NOW |
Wielka Kępa | 7 | 37-40 | 7 | PSR, NOW |
Wielka Kępa | 8 | 37-40 | 8 | PSR, NOW |
Wielka Kępa | 9 | 37-40 | 9 | PSR, NOW |
Wykaz skrótów użytych w tabeli zabytków archeologicznych (załącznik nr 2)
Skrót | Objaśnienie |
Bliższa chronologia |
|
EB | epoka brązu |
EK | epoka kamienia |
HA | okres halsztacki |
KŁ | kultura łużycka |
KP | kultura przeworska |
KPom | kultura pomorska |
KW | kultura wielbarska |
LA | okres lateński |
MEZ | mezolit |
NE | neolit |
NOW | czasy nowożytne |
OR | okres rzymski |
PSch | paleolit schyłkowy |
PSR | późne średniowiecze |
SR | średniowiecze |
WEB | wczesna epoka brązu |
WSR | wczesne średniowiecze |
Kultura |
|
KAK | Kultura amfor kulistych |
KCSZ | Kultura ceramiki sznurowej |
KPL | Kultura pucharów lejkowatych |